4.4 Programma Stedelijke Ontwikkeling

Portefeuillehouder(s): Jeroen Hatenboer, Marijke van Hees, Hans van Agteren, Peter den Oudsten
Programmadirecteur: Fridse Mobach

Wat willen we bereiken?

Staat van het programma	Uitkomsten
Aantal gesubsidieerde publieksgerichte instellingen	14
Aantal evenementen (5000+ bezoekers) Waarvan gesubsidieerd	50 20
Totaal aantal woningen - Koopwoningen - Huurwoningen	70.570 36.730 33.840
Woningbouwproductie 2013: - Grondgebonden - Appartementen - Kavels	120 10 40
Aandeel - fietsgebruik: - ov-gebruik:	35% 2,6%
Aantal begrote betaalde parkeeruren 2014:	3.013.578
Waarderingscijfer buitengebied:	7,5

Hoofddoel

Versterken van Enschede als dé stad van het Oosten

De afgelopen jaren hebben we in Enschede veel gerealiseerd. De stad is completer geworden en met nieuwe gebouwen en voorzieningen bewijst Enschede zich als centrumstad van het Oosten. Na het bijstellen van de programma's voor woningbouw, kantoren en bedrijven in 2012, is in 2013 gewerkt aan het inspiratieboek Enschede 2030. Het inspiratieboek geeft een aanzet tot een ruimtelijke visie op de lange termijn en een grondslag voor de aanpak op de korte termijn. Het is een uitnodiging aan partners om met ons het gesprek aan te gaan over een nieuw model van ruimtelijk ontwikkelen, waarbij de programma’s van de toekomst een plek kunnen vinden en daarbij bijdragen aan de ruimtelijke kwaliteit van Enschede. Op basis van de gesprekken worden de voorstellen en ideeën hierover aangescherpt en worden benodigde instrumenten uitgewerkt.
De Ontwikkelagenda Netwerkstad (OANT) trekt een zelfde lijn; er ligt een focus op bestaand stedelijk gebied, met een specifieke opgave voor de binnensteden. De OANT wordt vertaald in een gezamenlijke strategische programmering voor bedrijventerreinen, kantoren en wonen. Dit is ook het schaalniveau waar programmering thuis hoort; de markten houden niet op bij de gemeentegrens. De provincie heeft hierin ook een nieuwe rol.

Verder werken aan Enschede doen we samen met partners. Regisseren, stimuleren en faciliteren zijn hierbij de kernbegrippen van het programma Stedelijke Ontwikkeling. Centraal staat de inzet op projecten die bijdragen aan de economische visie. Maar we werken ook samen om bij te dragen aan de duurzaamheidsdoelstellingen en op het gebied van culturele voorzieningen, citymarketing en kantorenleegstand.

Kenmerkend voor deze nieuwe verhoudingen is dat de partners zelf het voortouw nemen. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de bouw van het ziekenhuis en de investeringen door onderwijs- en kennisinstellingen zoals het Saxion en de universiteit (stadscampus en kennispark). Dit zijn als het ware de nieuwe waarde dragers. Dat gebiedsontwikkeling ook op een andere manier kan worden ingevuld blijkt uit de invulling van het voormalige Polaroid terrein, de Performance Factory. Wij ondersteunen in het zoeken naar geldstromen, de afstemming met en tussen partijen, promotieactiviteiten, financiële ondersteuning van bijvoorbeeld evenementen en culturele activiteiten en het creëren van bewustwording bij duurzaamheid.

Zelf investeren doen we in de openbare ruimte en infrastructuur. Het gaat om projecten die direct bijdragen aan de economische structuur, zoals Stadsweide, de Auke Vleerstraat en het voorbereiden van de NOEK.

De afgelopen jaren is gewerkt aan het actualiseren van de (beleids)kaders passend bij de nieuwe realiteit. Nu wordt gewerkt aan de uitvoering van dat beleid. Het gaat om het uitwerken van het cultuurplan, de woonvisie (uitvoeringsafspraken), het inspiratieboek Enschede 2030 en de Stedelijke koers. Ook hierbij spelen nieuwe rollen van partijen mee; corporaties moeten door regelgeving anders gaan opereren. Daarnaast wordt het ambtenarenapparaat afgestemd op de veranderende rol. Met het geactualiseerde beleid(s)kader en de aangepaste organisatie is de basis op orde.

Belangrijke ontwikkelingen vinden plaats in en om de binnenstad. Een aantal ruimtelijke projecten om de binnenstad verder te versterken en te laten bruisen, een actieprogramma Binnenstad om verbeterkansen te kunnen benutten en een culturele- en evenementenprogrammering die de aantrekkingskracht van de stad verder versterken. Ondernemers en instellingen spelen hierbij de hoofdrol. In Stadsweide ligt nog een grote ruimtelijke opgave, waaronder de Kop van de Boulevard. Dat zal tijd en geduld vragen, het is een project van lange adem. Als gemeente zullen we alert moet reageren op kansen en partijen ondersteunen.

In de wijken ligt steeds meer autonomie bij burgers door projecten als ‘Jij maakt de buurt’. Hier speelt SO een faciliterende rol door ontwerpend en procesmatig bewoners te ondersteunen. Het aspect beheer wordt meegenomen, zodat in de toekomst het onderhoud van de openbare ruimte betaalbaar blijft. Wel investeren we in de beleefbaarheid van de stad, bijvoorbeeld door te investeren in stadsranden.

Bezuinigingen hebben we gevonden op de beleidsterreinen mobiliteit, cultuur en evenementen en citymarketing. Wij leggen de prioriteit op het gebied van openbare ruimte en infrastructuur op grote hier bovengenoemde projecten. Dat betekent dat wij voorstellen de bezuinigingen te zoeken in de overige en kleinere projecten en de onderzoeksbudgetten. In het kader van de incidentele opgave voor 2014 is de reserve MSI kritisch tegen het licht gehouden. Voor citymarketing zijn bezuinigingen mogelijk zijn door onderdelen op het niveau van de netwerksteden of regio te organiseren. Bezuinigingen op het gebied van cultuur liggen bij muziekonderwijs, de bibliotheek en het concentreren van de activiteiten van Concordia in de binnenstad.

Doelstellingen

De hoofddoelstellingen van dit programma hebben uitgewerkt in de volgende subdoelstellingen:

Doelstelling A	Vergroten van de duurzame ruimtelijke kwaliteit van de stad
Doelstelling B	Stimuleren van de beleefbaarheid van de stad
Doelstelling C	Vergroten bekendheid en verbeteren imago van de stad
Doelstelling D	Tenminste op peil houden van de bereikbaarheid van de economische centra van de stad

Indicatoren

Om de effecten van onze inzet te meten, hebben we per doelstelling indicatoren samengesteld. In onderstaande tabel staan de huidige resultaten en het streven voor de komende jaren.

Voor een totaaloverzicht van alle effectdoelstellingen zie bijlage Effectdoelstellingen.

Effectindicatoren	Score 2012	Streven 2013	Streven 2014	Streven 2017
Doelstelling A: 12. Rapportcijfer voor de waardering voor de groene kwaliteit van het buitengebied (natuur, landschap, water, cultuurhistorie) Indexcijfer voor de stedelijke ruimtelijke kwaliteit (samengestelde index van diverse aspecten woonomgeving/woningen en voorzieningen)	7,5 100	7,5 100	7,5 100	7,5 100
Doelstelling B: 13. Rapportcijfer voor de waardering van aspecten van de binnenstad (horeca, winkels, sfeer, veiligheid, etc.)	7,1	7,3	7,3	7,3
Doelstelling C: 14. Imago: Kennisstad (landelijke ranking) Ondernemende stad (landelijke ranking)	12 7	12 7	12 7	12 7
Doelstelling D: 15. Gemiddelde reistijd Enschede West/ Enschede Centrum (indexcijfer)	100	100	100	100

Wat gaan we er voor doen?

Politieke speerpunten

Elk programma heeft thema's die politiek/bestuurlijk als belangrijk worden aangemerkt. Dit zijn de politieke speerpunten. In de tabel hieronder zijn de politieke speerpunten onderverdeeld naar de programmadoelstellingen. Vervolgens wordt per programmadoelstelling aangegeven welke activiteiten we het komende jaar gaan uitvoeren en welke producten daarbij betrokken zijn. De tabel geeft ook de positie van het Programma bij het thema Duurzaamheid aan.

Politiek speerpunt

Uitwerking begrotingsjaar

Betrokken producten

Doelstelling A: Vergroten van de duurzame ruimtelijke kwaliteit van de stad

Aantrekkelijke woonwijken/Toekomstig ruimtegebrek

We actualiseren de structuurvisie om goed (juridisch) richting te kunnen geven aan de uitwerking van de Stedelijke Koers, Enschede 2030 en de OANT.

Ruimtelijke Ontwikkeling

Duurzame Ruimte/Aantrekkelijke Woonwijken

In de economische visie hebben wij geconcludeerd dat het versterken van de Centrumfunctie en het vergroten van de aantrekkingskracht van Enschede onze speerpunten zijn. De binnenstad neemt daarbij de spitspositie in. Er is het afgelopen decennium door zowel de gemeente als marktpartijen veel geïnvesteerd in de binnenstad. Uit de binnenstadmonitor blijkt dat we het op een aantal fronten goed doen. Desondanks moeten we net als andere grote steden rekening houden met een toename van de leegstand.

Met het Actieprogramma Binnenstad proberen we de werkgelegenheid in de binnenstad uit te bouwen en de fysieke uitstraling van het stadshart te verbeteren. Samen met onze binnenstadpartners willen we dit met de volgende acties realiseren:

het vergroten van de variatie (o.a. kleine winkeltjes en nieuwe, bijzondere ketens)
een integrale aanpak voor acquisitie en leegstand
investeren in duurzaamheid
beeldkwaliteit van gevels verbeteren
realiseren van woningen boven winkels

De komende jaren investeren we samen in voorzieningen in de schil rondom de kern van de binnenstad. Het gaat daarbij om voorzieningen die juist door hun situering dicht tegen de binnenstad een hoog maatschappelijk rendement opleveren en een versterkende werking hebben voor de binnenstad. Het gaat om voorzieningen die bijdragen aan o.a. innovatie (zorg en technologie, duurzaamheid) en talentontwikkeling (onderwijs, sport en cultuur). Op de kaart is de te versterken binnenstad + schil met een oranjerode kleur aangeduid. Vanuit de gemeente zal met het ‘team Binnenstad’ aan deze opgave worden gewerkt. Deze multidisciplinaire groep kan snel en efficiënt reageren op initiatieven en kansen voor de binnenstad.

Met bovenstaande projecten denken wij een bijdrage te leveren aan de volgende maatschappelijke effecten:

Verbeteren van uitstraling binnenstad
Toevoegen van nieuwe doelgroepen aan de (binnen)stad
Vergroten van de economische variëteit en dynamiek, ook waar leegstand is/dreigt
Activeren betrokkenheid burgers bij beleving (cultuurhistorie) binnenstad
Energiebesparing
Vrijheid voor partners om nieuwe ontwikkelingen te ontplooien
Realiseren van nieuwe publiektrekkende voorzieningen voor innovatie, talentontwikkeling, zorg en technologie rond de binnenstadskern

We werken samen met de corporaties aan verduurzaming van de woningvoorraad. We zetten ons in om de randvoorwaarden voor verduurzaming te optimaliseren en om de deelname van zowel huurders als woningeigenaren te vergroten.

Wij gaan samen met het programma E&W en in samenwerking met de partners een leegstandsaanpak voor kantoorgebouwen ontwikkelen.

We ontwikkelen door aan en beheren de monitor voor wonen en werken. Hiermee sturen we op stedelijk niveau (optelsom projecten afgezet tegen beleidsdoelstellingen) en op de projectenportefeuille. We gaan daarvoor de planvoorraad jaarlijks evalueren op het beleid voor wonen, kantoren (i.s.m. Netwerkstad) en bedrijven (i.s.m. Netwerkstad). Ook monitoren en evalueren wij de onderliggende aannames in relatie tot de actuele marktontwikkelingen. De programmering en fasering wordt op basis hiervan geactualiseerd.

053-stad

Ruimtelijke Ontwikkeling

Herstructurering en verbetering woonwijken/aantrekkelijke woonwijken

Het is nodig om nieuwe samenwerkingsvormen en financieringen te vinden om te kunnen investeren in de bestaande wijken. Samen met de Netwerksteden en de Provincie vormen we nieuwe financieringsstrategieën.

Ruimtelijke ontwikkeling / Grondbedrijf

Structurele maatregelen om tot een duurzaam grondbedrijf te komen

We werken aan verdere regionale samenwerking op het gebied van grondzaken.

Voor de verbetering van de kavelverkoop willen we een betere kwaliteit van kaveluitgifte. Hiervoor creëren we een aantal nieuwe instrumenten en verbeteren we de bestaande processen.

Grondbedrijf

Bestuurlijke projecten

De inzet voor de komende jaren is gericht op het stimuleren van de economie, het vergroten van de kwaliteit van het binnensingel-gebied en het versterken van de kwaliteit van het buitengebied. We werken met onderstaande projecten aan het aanvullen van de kwaliteiten en functies van de (vergrote) binnenstad. De Spoorzone richt zich hier met name op wonen en werken aan huis. Stadsweide kent een meer economisch karakter gericht op Kennis, Technologie en Zorg (KTZ) en speelt een belangrijke rol bij het versterken van de kwaliteit van de openbare ruimte en de bereikbaarheid van de binnenstad. In het kader van de incidentele opgave voor 2014 is de reserve MSI tegen het licht gehouden. Voor een aantal projecten zoals de Stadsweide en Kennishuis heeft dat gevolgen. In bijlage 7.8 wordt dit verder toegelicht.
Deze projecten leveren ook een bijdrage aan doelstellingen B, C en D.

Stadsweide voor Kennis, Technologie en Zorg (KTZ)
Aan de zuidwestkant van de binnenstad ontwikkelen we samen met Medisch Spectrum Twente (MST), Saxion Hogeschool en de Universiteit Twente de Stadsweide voor KTZ. Binnen dit gebied wordt de komende jaren gewerkt aan versterking en vitalisering van de binnenstad en de schil daarom heen door te investeren in een kwalitatief hoogwaardige mix van voorzieningen, gebouwen en ontwikkelingen op het gebied van KTZ.

De nieuwbouw op de Stadscampus van Saxion Hogescholen vormt een investering in het binden en ontwikkelen van talent, het versterken van het ondernemersklimaat en de vergroting van de centrumfunctie van de stad. De nieuwbouw van het MST is gestart. In samenhang wordt gewerkt aan de zuidelijke ingang van de Van Heekgarage en de verbinding daarvan met het MST. Ook is een plan gemaakt voor de nieuwe inrichting van het Koningsplein. Via dat nieuwe plein komt een verbinding tot stand tussen het MST en de bestaande binnenstad.
Mede door de nieuwbouw van het ziekenhuis wordt de openbare ruimte tussen de nieuwbouw MST en het Van Loenshof opnieuw ingericht. Hier ontstaat het derde grote plein in de binnenstad van Enschede; het Koningsplein. Ook in 2014 wordt verder gewerkt aan de aanpassingen aan de van Heekgarage.

Het is logisch om die positieve en beeldbepalende ontwikkelingen een vervolg te geven in de richting van de stationsomgeving. Het door een ontwikkelaar te realiseren plan “De Kroon” tussen de Koningstraat, Haaksbergerstraat en de Boulevard is daar een eerste stapsteen voor. In deze ontwikkelingsrichting passen ook de realisatie van het Kennishuis voor activiteiten en voorzieningen op het gebied van Kennis, Zorg en Technologie en de doorontwikkeling van Saxion aan de Tromplaan.

Een belangrijke volgende stap is het project Kop Boulevard fase 2 en 3. Dit is een zeer belangrijke schakel in het gebied. We zoeken op dit moment naar investeerders voor dit gebied.

De Spoorzone
De Spoorzone is een stedelijk gebied waar wonen, creativiteit en ondernemerschap worden versterkt. De diverse deelgebieden hebben een eigen karakter. Daarbij wordt geanticipeerd op de actuele vraag naar stedelijke functies.

Middengebied
In dit gebied voor wonen en werken zijn de eerste woningen opgeleverd. De transformatie van het resterende deel van fase 1 (ten noorden van de Molenstraat) tot een hoogwaardig binnenstedelijk woonmilieu zetten we ook door, met uitzondering van de daar geplande appartementen en een kantoorgebouw. Het Leger des Heils zal nog verplaatst worden (naar pand van de Volksuniversiteit aan de Molenstraat) evenals als de school De Globe (naar de Benthemschool). Met een passend programma kan de Eeuwige Lente worden herontwikkeld, net als het Arke-pand (zorgontwikkeling). Het gebied tussen de Molenstraat en het spoor ontwikkelen we voorlopig niet.

Boddenkamp
Ook de ontwikkeling van de Boddenkamp tot een hoogwaardig woongebied met 120 woningen voor met name particuliere opdrachtgevers zetten we door, met uitzondering van een aantal kleine appartementen – en kantorencomplexen (bv aan de Hengelosestraat). We zetten ook in op de verkoop van de Ambachtsschool en de transformatie van dat monumentale pand. In de loop van 2013 moet duidelijk worden of de verkoop slaagt en welk concept tot uitvoering gaat komen.

Polaroid
Wij steunen Domijn om het complex van Polaroid verder te transformeren tot de Performance Factory voor talentontwikkeling en leggen daarbij de relaties naar de Bothoven (park) en Binnenstad.

053-stad

Project Boswinkel Oost
De opgave voor Oost Boswinkel is een leefbare wijk die als geheel beter scoort op de sociaal economische indicatoren en om bewoners van Boswinkel kansen te bieden op de sociaal maatschappelijke ladder. Voor de gehele wijk Boswinkel is er een Toekomstvisie opgesteld waarin de herstructureringsopgave voor Oost Boswinkel is ingebed. De herstructurering betekent het vernieuwen van circa 700 woningen.

Locatieontwikkeling

Project Eschmarke
Het woningbouwprogramma voor de Eschmarke is verlaagd. De deelgebieden ten zuiden van de Gronausestraat zullen nog worden (af)gemaakt. Voor andere delen wordt gekeken naar een lange termijn strategie (verkoop of ander gebruik van de gronden).

Grondbedrijf

Doelstelling B: Stimuleren van de beleefbaarheid van de stad

Duurzame ruimte

In 2013 is de welstandscommissie vervangen door twee stadsbouwmeesters. Zij zullen samen de regie op beeldkwaliteit verzorgen. De stadsbouwmeester+ concentreert zich op de grote projecten en belangrijke ruimtes in de stad. Door meer in het voortraject mee te denken en te adviseren werken we efficiënter en bereiken meer kwaliteit.

Ruimtelijke Ontwikkeling

Bestuurlijke projecten

Project Stadsranden
In 2014 ronden wij de laatste werkzaamheden aan het Rondje Enschede af. Het gaat vooral om werkzaamheden in de strook bij het Vaneker. Wij faciliteren passende initiatieven/ activiteiten van kleine ondernemers in de stadsranden om de aantrekkingskracht van de stadsranden en rondje Enschede te vergroten.

Ruimtelijke Ontwikkeling

Doelstelling C: Vergroten bekendheid en verbeteren imago van de stad

Cultuur, musea en muziek dragen het vestigingsklimaat

Enschede profileert zich als muziekstad met beeldende kunst als tweede belangrijke pijler. Het cultuurplan “Enschede, culturele hot-spot van het Oosten” geeft hier invulling aan. De beeldbepalende evenementen en festivals in de stad sluiten aan bij het profiel.
Met het oog op het stedelijk belang van talentontwikkeling dragen de culturele instellingen bij aan een afgestemd aanbod in de cultuureducatie. Doordachte samenwerking met het onderwijs maakt de Enschedese aanpak tot een landelijk voorbeeldproject.

De culturele infrastructuur die invulling geeft aan Enschede Muziekstad werkt toe naar gemeenschappelijke programmering en marketing om de aantrekkingskracht en het profiel van de stad verder te versterken. De afstemming kent meerdere lijnen:

in de binnen-programmering van de podia in de binnenstad
de samenhang tussen de binnen-programmering en de evenementenprogrammering in de binnenstad
de samenwerking in talentontwikkeling en programmering tussen professionals, amateurs en het muziekonderwijs (Kaliber en ArtEZ Conservatorium).

We onderzoeken de mogelijkheden om de vastgoedlasten te verlagen, onder meer in het Nationaal Muziekkwartier, om zoveel mogelijk budget in te kunnen zetten op de culturele programmering en marketing.

Ook de partners in Cultuurpark Roombeek verbinden zich in een gezamenlijke programmering en marketing. Spannende tentoonstellingen met een accent op actuele kunst en mediakunst zijn bepalend voor het profiel. Het Balengebouw krijgt een culturele invulling waar alle Roombeekpartners een rol in hebben. Van tentoonstellingen tot talentontwikkeling en een stevige verbinding met de stad, de regio en het bedrijfsleven – waaronder de bedrijven op de CeeCee. Ondanks de bezuinigingsopgave onderzoeken we de mogelijkheden van een culturele invulling in het Balengebouw waar alle Roombeekpartners een rol in hebben. Om de kracht van de huidige culturele infrastructuur te behouden is noodzakelijk dat de Nationale Reisopera (verplaatsing naar de Performance Factory) en het Nederlands Symphonie orkest goed gehuisvest zijn in onze binnenstad. In het kader van de Ontwikkelagenda van de Netwerkstad wordt gezocht naar meerwaarde in bundeling en afstemming van het regionale cultuuraanbod en de marketing daarvan. De bibliotheekfunctie ontwikkelt zich verder tot onderdeel van het Kennishuis. De basistaak van leesbevordering is voor Enschede van onverminderd belang. Daarnaast vraagt de huidige tijd van digitalisering en social media om mediawijsheid en informatievaardigheden: eveneens kerntaken van onze bibliotheek. Tegelijk lenen de hoofdvestiging en nevenvestigingen in de wijken zich voor het aanbieden van meer kennisdomeinen. Van nieuwe zorgconcepten tot het gebruik van de iPad, en van opvoedondersteuning tot duurzaamheidsadviezen voor in en om het huis. Laagdrempelig, in samenwerking met andere instellingen en instanties in de stad en in de wijk, en met een groot bereik.

Bezuinigingen tot een bedrag van 1,8 miljoen euro in 2017 slaan de komende jaren neer in het hele culturele veld. De bibliotheek doet een forse bijdrage door aanpassing van het personeelsbestand, Kaliber Kunstenschool werkt toe naar een andere invulling van het muziekonderwijs en Concordia concentreert haar activiteiten in de binnenstad. Het andere deel van de bezuinigingsopgave wordt in eerste aanleg gevonden in een generieke korting op de andere onderdelen van de cultuurbegroting. Tegelijk zal de komende jaren gezocht blijven worden naar meer gerichte bezuinigingsmogelijkheden, waaronder via verlaging van overheadkosten en door slimme samenwerkingsvormen. Tot slot wordt vanzelfsprekend ook fors op de ambtelijke personeelslasten bezuinigd.

Specifieke speerpunten in 2014:

Implementatie Cultuureducatie met Kwaliteit.
Regionale afstemming van het bovenlokale cultuuraanbod en de marketing daarvan.
Voorbereiden bezuinigingen 2015.
Intensivering van de samenwerking van de culturele voorzieningen met andere partners in de binnenstad.

Cultuur, evenementen en citymarketing

Enschede, Stad van Nu

Enschede Promotie voert in samenwerking met stedelijke partners en in regionale afstemming het citymarketingbeleid uit. Nadruk ligt op de vermarkting van Enschede als Kennisstad (in afstemming met RegioBranding Twente), Muziekstad en Winkelstad.
Tegelijk is ook voor de citymarketing een volgende ontwikkelstap mogelijk. De profielen van kennisstad en kennisregio liggen zo in elkaars verlengde dat gezocht wordt naar verdergaande samenwerking tussen Enschede Promotie en de marketingorganisaties in de regio. Die samenwerking kan alleen succes hebben als er een model kan worden gevonden met een structurele financiële basis, waar alle betrokken partijen aan bijdragen.

Bezuinigingen tot een bedrag van 300.000 euro in 2017 worden verdeeld over de organisatie van Enschede Promotie, het evenementenprogramma en volgen voor het overige deel uit synergie in de regionale samenwerking.

Speerpunt in 2014:
We intensiveren de regionale samenwerking om schaalvoordelen te bereiken.

Evenementen en Citymarketing

Doelstelling D: Tenminste op peil houden van de bereikbaarheid van de economische centra van de stad

Bereikbare stad/ goede bereikbaarheid en doorstroming

Bestuurlijk project

Project Auke Vleerstraat
Fase 1 en 2 zijn afgerond en nu wordt gestart met de laatste fase. Voor de verdubbeling van het deel tussen de kruising Thermen en Hengelosestraat is inmiddels het ontwerp vastgesteld en krediet verleend. De uitvoering zal in 2014 plaatsvinden.

Verkeersinfrastructuur en -beleid

Duurzaamheid

Wij willen een bijdrage leveren van 56% aan de beoogde CO2 reductie van 310 kiloton in 2020. (Dit is 30% minder dan het niveau van 1990.) Dit binnen de financiële kaders die wij in de programmabegroting hebben staan. Wij richten ons op de volgende vier invalshoeken voor de gebouwde omgeving:

energiebesparing woningen en utiliteitsgebouwen;
energieopwekking uit hernieuwbare bronnen;
duurzame gebiedsontwikkeling;
duurzame mobiliteit.

Het zwaartepunt van het uitvoeringsprogramma ligt bij energiebesparing door de aanpak van particuliere- en huurwoningen en het stimuleren van energiebesparing bij andere gebouwen. Wij gaan dit doen door onder andere de inzet van de Thermoscan.

Ook willen wij duurzame energieopwekking (m.n. zonne-energie) stimuleren door het maken en verspreiden van de Zonnekaart. De zonnekaart is een website die huiseigenaren inzicht geeft in de geschiktheid van hun dak voor zonnepanelen of zonneboilers.

Wij willen graag betere energieprestaties (EPL) voor gebiedsontwikkeling realiseren. Wij gebruiken daarvoor principes als GPR Stedenbouw en de Leidraad Energetische Stedenbouw. Voor innovatieve, duurzame vastgoedtransformatie en gebiedsontwikkeling (zogenaamde “Gebiedsontwikkeling 3.0”) worden mogelijkheden gecreëerd in lopende projecten. Wij zetten in op een duurzame binnenstad.

Wij benutten duurzame mobiliteitsopties gericht op energiebesparing in verkeer en vervoer. Bijvoorbeeld door de uitwerking en uitvoering van de Fietsvisie die gericht is op bevordering van modal split en terugdringing CO2 uitstoot door vermindering van afgelegde autokilometers.

Wij werken samen met partners aan een aantal toonaangevende projecten. Dit zijn:

Maatschappelijke Investeringsopgave Duurzaam Wonen en Werken Enschede.
Energiearrangement: Energiescan en Energiehuis, revolverend fonds: ontwikkeling en verruiming financieringsmogelijkheden voor energiebesparing (Nationaal Energiebesparingsfonds) in samenwerking met Rijk en de provincie Overijssel, E-loket verzelfstandigen, invoering E-scouts stadsbreed, aanpak marketing/communicatie stadsbreed, onder meer ondersteund door inzet Thermoscan en Zonnekaart.

Wij gaan de mogelijkheden bekijken om duurzaamheidaspecten (bijv. bodem en bodemenergie) en duurzame stedelijke vernieuwing 2015-2020 in de Structuurvisie uit te werken. Ook gaan we kijken naar het lange termijn perspectief van de Energievisie 2040 en welke lokale bijdrage wij kunnen doen aan Low Carbon Economy.

We gaan een aantal beleidsverkenningen verrichten. Samen met relevante partners onderzoeken wij de mogelijkheden van het gebruik van een warmtenet en het potentieel van benutting van biomassa. Wij leveren een bijdrage aan de Twentse Duurzaamheidsagenda en treden toe tot de Europese Covenant of Mayors in samenhang met Eurocities Environment Forum. Ook willen wij een SEAP (Sustainable Energy Action Plan) indienen met het oog op internationale duurzame profilering.

Op basis van de beschikbare middelen verwachten wij de onderstaande resultaten op het gebied van klimaat en energie, zoals aangegeven in onderstaande prestatietabel, te kunnen realiseren.

Vereiste inzet om CO2-reductiedoel-stelling te halen	Voorziene maatregelen / activiteiten in 2014	Te verwachten resultaat
Energiebesparing in de woningvoorraad: 2% energiebesparing per jaar: ± 4.000 woningen, minimaal 2 labelsprongen	Gemeenschappelijke opgave met LO en WZW Medewerking aan Advies- en verkooporganisatie MIO Uitbouwen energieloket Deelname in Nationaal Energiebesparingsfonds. Intensivering samenwerking met provincie.	1% energiebesparing: 1.000 – 1.200 verbeterde woningen, d.w.z. 25% van de doelstelling NEvE. T.o.v. 2013 een verdubbeling van het gebruik van financiële faciliteiten voor energiebesparing, waaronder Overijsselse Duurzaamheidslening
Duurzame energieopwekking: 2% van het potentieel zonne-energie per jaar: 1.000 PV installaties. Benutting potentieel windenergie: maximaal aantal windturbines	Gemeenschappelijke opgave met WZW, LO en E&W Campagne toepassing Zonnekaart en samenwerking bedrijfsleven. Detailonderzoek gevolgen windturbines luchthaven Twente	1.000 zonnepaneelinstallaties (PV) op woningen en 3.500 m2 zonnepaneelinstallaties op overige gebouwen (50% van de doelstelling NEvE) Definitieve duidelijkheid planologische inpassing windturbines en verkenning eventuele alternatieven (0% van de doelstelling)
Duurzame gebiedsontwikkeling: Terugdringing CO2 toename bij gebiedsontwikkeling	Toepassen innovatieve duurzame gebiedsontwikkeling	Bij tenminste één ontwikkelingsproject een review voor toepassing duurzame principes www.gprstedenbouw.nl en Energetische Stedenbouw (LES)
Duurzame Mobiliteit: 2% besparing energie verkeer en vervoer door toename fietsverplaatsingen van 34% naar 38%.en 2% afname autogebruik (fietsvisie pag. 11)	Uitvoeren fietsvisie, mobiliteits-management en bevorderen modal split.	In 2014 een afname van circa 1% autogebruik: 4 mln. autokilometers met gemiddeld circa 180 gr.CO2/km uitstoot, ofwel 50% van de doelstelling NEvE

Reguliere werkzaamheden

Naast de hiervoor genoemde politieke speerpunten, zijn er ook reguliere werkzaamheden. Onderstaande tabel geeft een overzicht van deze reguliere werkzaamheden binnen dit programma. De tabel laat per doelstelling zien welk product daar een bijdrage aan levert en welke ontwikkelingen of welke belangrijke zaken er komend jaar te verwachten zijn. Voor sommige producten zijn relevante beleidsnota's geschreven. Hier verwijzen we dan naar.

Regulier werk	Uitwerking begrotingsjaar
Doelstelling A: Vergroten van de duurzame ruimtelijke kwaliteit van de stad
Ruimtelijke ontwikkeling/Locatie ontwikkeling Wij zetten in op uniform, digitaal, toegankelijk en aanpasbaar beleid. We maken nieuwe beleidsproducten effectiever en goedkoper door ze meer uniform op te zetten. Binnen de mogelijkheden van de techniek van de digitale structuurvisie kan sneller nieuw ruimtelijk beleid worden opgesteld. Dit kan in samenhang met andere beleidstukken in kaarten op internet worden gepresenteerd, zodat burger en bedrijven informatie op maat krijgen. De Woonvisie Enschede 2025 is vastgesteld in maart 2012. Als uitwerking worden jaarlijks prestatieafspraken gemaakt met de corporaties. Dit doen we ook in 2014
Ruimtelijke ontwikkeling We werken binnen Netwerkstad Twente aan de uitwerking van de Ontwikkel Agenda Netwerkstad. Dit moet leiden tot bovenstedelijk beleid en een strategische programmering voor wonen en werken op Netwerkstad niveau. We zetten in op de lobby naar, en relatie met de provincie, rijk en Europa. Hierin zoeken we naar nieuwe financieringsvormen en samenwerking op de aanpak van (boven)stedelijke thema’s. We werken met partners aan de nieuwe waardebepaling van cultuurhistorisch erfgoed. Dit resulteert in een nieuw kader en proces, dat we vanaf 2014 in bestemmingsplannen vertalen. We ondersteunen eigenaren van monumenten door het aanhouden van een monumentenloket en het doen van subsidiebijdragen.
Grondbeleid We stellen voor om de looptijd van de Nota Grondbeleid, die volgens de financiële verordening in 2014 geactualiseerd moet worden, met 4 jaren te verlengen. We actualiseren jaarlijks onze grondprijzen. We stellen het MPG 2014 op. We werken samen met de grondbedrijven Netwerkstad en gaan o.a. de uitgangspunten van beleid verder uniformeren.
Bestemmingsplannen We ontwikkelen nieuwe instrumenten om in te spelen op de behoefte om projecten en ontwikkelingen anders (o.a. organisch, flexibel) op te pakken. Daarnaast actualiseren we bestemmingsplannen vanuit de wettelijke taak. Het bestemmingsplan Stadscentrum is daarbij een belangrijk voorbeeld.
Doelstelling B: Stimuleren van de beleefbaarheid van de stad
Actieprogramma Binnenstad We voeren het Actieprogramma Binnenstad uit via de Stimuleringsregeling van het Actieprogramma Binnenstad. We gaan nauw samenwerken met de Netwerkstad partners bij het vitaal en toekomstbestendig maken van de binnensteden van de Netwerkstad. De uitvoering van het werkprogramma pakken we op.
Project Roombeek We ronden het project Roombeek af door: Het aantrekken van bedrijvigheid voor de Creatieve Campus, CeeCee en Roombekerveld; De verkoop van de laatste woonkavels; Fijnmazig afronden van het gebied.
Stadslandbouw, Groene stad We werken aan de stad-/landrelatie en de inzet van stadslandbouw. We nemen hiervoor deel aan verschillende landelijke en Europese programma’s op het gebied van stadsranden en plattelandsontwikkeling om kennis uit te wisselen en subsidies te verwerven. Samen met het programma leefomgeving gaan we onderzoeken of stadslandbouw een vorm van alternatief beheer van de openbare ruimte kan zijn.
Uitvoering landinrichting We nemen deel in de landinrichtingen Enschede-Noord en – Zuid. Het gemeentelijke accent ligt daarbij op de afronding van routeonderdelen (aanleg fietspaden, ruiterpaden) in het kader van Rondje Enschede. Met de inspanningen van partners (agrariërs, landgoedeigenaren, waterschap, provincie) levert de landinrichting ook een bijdrage aan het verbeteren van de landbouwstructuur.
Lokale ecologische hoofdstructuur/Uitvoering Flora- en faunawet Gids Buitenkans: de regionale samenwerking op het gebied van Flora en Fauna wordt versterkt. Wij gaan de ecologische waarden in het buitengebied beter in kaart brengen om sneller een oordeel te kunnen geven over de gevolgen van nieuwe ontwikkelingen.
Doelstelling C: Vergroten bekendheid en verbeteren imago van de stad
Cultuurplan Enschede We implementeren het cultuurplan Enschede: “Enschede culturele hot-spot van het Oosten” door: Versterken van Nationaal Muziekkwartier en Kunstkwartier Roombeek via subsidiebeschikkingen en uitvoeringsovereenkomsten met de culturele instellingen. In de overeenkomsten stimuleren we ondernemerschap op het gebied van programmering, presentatie, promotie, nieuwe verdienmodellen en besparing op bedrijfsvoering; Ondersteunen van een aantal kleinere instellingen, met name podia en presentatieplekken voor beeldende kunst, via subsidiebeschikkingen; Uitvoeren van bestaande verordeningen op het gebied van amateurkunst, beeldende kunst en culturele activiteiten. De amateurkunst wordt verder ondersteund door inzet van de cultuurcoach en wijkprojecten; Ondersteunen van cultuureducatie om tot een afgestemd aanbod van doorlopende leerlijnen voor het primair onderwijs te komen; Versterken van de uitstraling van de stad door het uit laten voeren van kunstopdrachten op het Koningsplein en het Wilminkplein en het onderhouden van de kunstcollectie; Met de partners in Roombeek en Binnenstad gaan we na hoe we samen kunnen komen tot onderlinge versterking.
Visie Citymarketing en evenementenbeleid We voeren de visie Citymarketing en het Evenementenbeleid uit, via (1) de jaarlijkse uitvoeringsovereenkomst met Enschede Promotie, (2) uitvoeren van het evenementenprogramma 2014, en (3) het voorbereiden en vaststellen van het evenementenprogramma 2015. We vermarkten Enschede als kennisstad, muziekstad en winkelstad. Verder richten we de stadspromotie op het Duitse deel van de Euregio en op Enschede als studentenstad. Alle acties staan in het teken van het merk van de stad:“Enschede, Stad van Nu”.
Doelstelling D: Tenminste op peil houden van de bereikbaarheid van de economische centra van de stad
Campagne verkeersveiligheid We investeren in scholing en bewustwordingscampagnes op het gebied van verkeersveiligheid.
Beheer verkeerslichten We optimaliseren verkeerslichten en ontwikkelen het mobiliteitsmanagement door. Daar waar mogelijk brengen we het aantal verkeersregelinstallaties terug.
Parkeerbeheer We werken continue aan nette, duurzame en goed bereikbare parkeervoorzieningen die passen bij een gastvrije stad. Parkeerarrangementen passen daar goed in.

Wat mag het kosten?

Onderstaande tabel geeft inzicht in de verdeling van de baten (inkomsten) en de lasten (uitgaven) van het programma voor de jaren 2013 t/m 2017. De stortingen in (toename van) en onttrekkingen aan (afname van) de reserves spelen hierbij een belangrijke rol en zijn daarom ook inzichtelijke gemaakt in de tabel. Waar de baten en de lasten binnen één product niet aan elkaar gelijk zijn, ontstaat een resultaat. Dit resultaat kan positief of negatief zijn. Dit resultaat komt uiteindelijk ten laste of ten gunste van de algemene middelen van de gemeente Enschede.

Voor uitgebreidere financiële informatie zie hoofdstuk 6 Financiële begroting en hoofdstuk 7 Bijlagen.

Bedragen x 1.000 euro	Begroting 2013	Begr 2013 excl fac kst	Begroting 2014	Raming 2015	Raming 2016	Raming 2017
Ruimtelijke Ontwikkeling	7.204	6.230	5.907	3.177	2.993	2.987
Bestemmingsplannen	2.133	1.621	1.100	1.105	1.105	1.105
Verkeersinfrastructuur en beleid	21.596	21.428	8.752	6.261	6.134	5.604
Cultuur	19.215	18.871	18.555	18.393	17.688	16.786
Evenementen en Citymarketing	3.419	3.272	3.093	2.892	2.743	2.743
053STAD (Binnenstad/Roombeek)	17.573	17.573	5.605	2.314	1.998	1.721
Parkeerbeheer	9.726	9.527	8.981	9.064	11.347	11.724
Grondbedrijf	68.798	68.798	21.406	35.823	15.700	16.944
Locatieontwikkeling	4.356	4.345	1.997	4.936	1.224	1.185
Stelpost Stedelijke Ontwikkeling	0	0	0	0	0	0
Resultaat Bedrijfsvoering	0	0	0	0	0	0
Totaal Lasten	154.019	151.665	75.396	83.965	60.932	60.799
Ruimtelijke Ontwikkeling	327	327	151	251	251	251
Bestemmingsplannen	282	282	0	0	0	0
Verkeersinfrastructuur en beleid	11.845	10.970	2.000	40	40	40
Cultuur	616	616	177	17	17	17
Evenementen en Citymarketing	0	0	0	0	0	0
053STAD (Binnenstad/Roombeek)	16.973	16.973	5.605	2.314	1.998	1.721
Parkeerbeheer	10.109	9.609	9.156	9.276	11.563	11.904
Grondbedrijf	70.678	70.678	21.415	35.752	15.653	18.876
Locatieontwikkeling	895	895	730	690	0	0
Stelpost Stedelijke Ontwikkeling	0	0	0	0	0	0
Totaal Baten	111.725	110.350	39.234	48.340	29.522	32.809
Saldo van baten en lasten	42.294	41.315	36.162	35.626	31.410	27.990

Storting Reserves	8.655	6.076	4.552	4.300	2.709	4.913
Onttrekking reserves	11.947	10.812	6.007	5.025	3.601	3.323

Resultaat

39.003

36.579

34.707

34.901

30.518

29.580

Toelichting

Ruimtelijke Ontwikkeling
De begroting van dit product bevat in 2014 5,9 miljoen euro aan lasten. Iets minder dan de helft is bedoeld voor personele kosten en kapitaallasten. Het grootste deel van de materiële kosten komt voort uit de bijdrage ISV, monumentensubsidie en GRAP.

In de lasten en baten is een grote fluctuatie te zien tussen de jaren 2013, 2014, 2015 en verder. De oorzaken van hiervan zijn:

Vanaf 2014:

Bezuinigingen op personeelskosten (CFO) (321.000 euro).
Het budget voor monumenten is verlaagd (van 200.000 euro naar 100.000 euro).
In 2013 is eenmalig 100.000 euro materieel budget verlaagd ten behoeve van de dekking Stedelijke Koers.
In 2013 is eenmalig 150.000 euro budget uit de reserve landinrichting toegevoegd aan de lastenkant voor de landinrichting Zuid (verbeteren fietsroutes)
In 2014 en 2015 wordt per jaar 254.000 euro besteed aan landinrichtingsprojecten. (o.a. grondruil)
In 2013 is eenmalig 175.000 euro budget toegevoegd aan zowel de baten als lastenkant voor werkzaamheden voor derden
Vanaf 2014 t/m 2017 worden jaarlijkse rentebedragen doorbetaald aan de corporaties oplopend van 33.000 euro t/m 87.000 euro
In 2014 wordt eenmalig uit de bestemmingsreserve monumenten 124.000 euro onttrokken voor subsidies.

Vanaf 2015:

Beëindigen van het beleid groenactieplan (GRAP) (budget daalt met 250.000 euro).
Geen bijdrage meer voor ISV (2.400.000 euro).
Er wordt rekening gehouden met 100.000 euro hogere opbrengsten van parkeergelden door areaaluitbreiding. Onderzoek naar haalbaarheid vindt plaats in 2014.

Ten aanzien van de storting en onttrekking aan de reserves treden de volgende wijzigingen op:

De vrijval binnen de reserve BWS in 2013 wordt in 2014 ingezet als incidentele bezuiniging van 500.000 euro.
In 2013 is 100.000 euro onttrokken aan de reserve landinrichting voor de incidentele bezuiniging 2014.

Zowel aan de baten als lastenkant is nog geen rekening gehouden met de dienstverlening aan derden. Op het moment dat dienstverlening voor derden wordt verricht dan wordt de begroting daarop aangepast.

Bestemmingsplannen
De begroting bevat in 2014 1,1 miljoen euro aan lasten. Het grootste deel is bedoeld voor personele kosten. Van de materiële kosten is het grootste deel (125.000 euro) bedoeld voor planschades.

In 2013 is een bedrag van 363.000 euro aan lasten en baten opgenomen die de gemeente heeft gemaakt in verband met kostenverhaal. De gemeente heeft de mogelijkheid bepaalde kosten van bestemmingsplannen op basis van de wet Wro of via privaatrechtelijke overeenkomst te verhalen bij initiatiefnemers.

In 2014 zijn deze lasten en baten nog niet opgenomen, dit zal pas gebeuren op het moment dat er verzoeken binnenkomen tot aanpassing van een bestemmingsplan. De bezuinigingen op personeelskosten (CFO) zijn verwerkt (162.000 euro).

Verkeersinfrastructuur en beleid
De begroting van dit product bevat in 2014 8,7 miljoen euro aan lasten. Die bestaat uit:

Uitvoering mobiliteitsplan (4,4 miljoen euro).
Projectensubsidies (2 miljoen euro).
Overige uitgaven (o.a. personeel en onderhoud, zie figuur) (1,4 miljoen euro).
Saldo onttrekking en storting in reserve (0,9 miljoen euro).

De lasten en baten in 2014 zijn respectievelijk 12,8 miljoen euro en 9,8 miljoen euro lager dan in 2013. In belangrijke mate komt dat doordat in de loop van 2013 enkele grote uitvoeringsbudgetten – zoals voor de derde fase Auke Vleerstraat en het fietspad Zuid Esmarkerrondweg - door de raad zijn geaccordeerd. Hierdoor is zowel aan de lasten als de batenkant de begroting in 2013 duidelijk hoger. In de loop van 2014 zal de begroting op basis van nadere projectvoorstellen nog worden aangepast.
In 2014 is een bedrag voor onttrekking aan de reserve mobiliteit begroot van 3 miljoen euro (in 2013 7 miljoen euro) en een bedrag begroot aan te ontvangen subsidies van 2 miljoen euro (in 2013 begroot 10,9 miljoen euro). De toekenning van budget voor nieuwe projecten gebeurt op basis van separate raadsvoorstellen in de loop van het jaar, niet bij de programmabegroting. Zo zal in 2014 bijvoorbeeld nog budget worden aangevraagd voor de uitvoering van fase 5 van de HOV-midden. De uiteindelijke begroting voor verkeersinfrastructuur en beleid zal daarmee in de loop van het jaar nog wijzigen.

Toelichting bijdrage structurele bezuinigingen vanaf 2014:

bezuinigingen (programmabegroting 2013) op personeelskosten (CFO) in 2014 (103.000 euro)
Afschaffen gratis openbaar vervoer 70+ 200.000 euro vanaf 2014
Stoppen verkeerseducatie ouderen 50.000 euro vanaf 2014
Vermindering kapitaallasten door incidentele verlaging uitgaven diverse projecten (o.a. mobiliteitsmanagement) van 50.000 euro in 2015 oplopend tot 60.000 euro vanaf 2016.
Vermindering onderzoeksbudget, kleine verkeersprojecten en strategische fietsprojecten 400.000 euro vanaf 2015

Toelichting op bijdrage incidentele bezuinigingen in 2014:

extra ontvangen subsidie verkeersveiligheid (500.000 euro).
extra ontvangen subsidie voor fietspad Zuid Eschmarkerrondweg (375.000 euro)
lagere kosten in het project Auke Vleerstraat (200.000 euro)

Cultuur
De cultuurbegroting bevat in 2014 18,5 miljoen euro aan lasten. Het overgrote deel daarvan – rond 17 miljoen euro – gaat als structurele subsidie naar instellingen en verenigingen.

Daarvan gaat ca.16 miljoen euro gaat naar 7 grotere instellingen op het terrein van muziek en beeldende kunst:

Wilminktheater & Muziekcentrum
ATAK
Kaliber Kunstenschool (voorheen De Muziekschool Twente)
Concordia
TwentseWelle
Tetem Kunstruimte/Medialab
Openbare Bibliotheek

Daarnaast gaat er rond 1,0 miljoen euro naar:

De ondersteuning van de instellingen uit de nationale culturele basisinfrastructuur.
Een aantal kleinere instellingen op het gebied van muziek en beeldende kunst (denk daarbij aan het Vestzaktheater, galerie Objectief, Villa de Bank en Jazzcafé De Tor)
Subsidies voor activiteiten op het gebied van beeldende kunst en amateurkunst

Verder gaat het om een aantal kapitaallasten en huurbijdragen (onder meer voor ateliers), personeelslasten en kleine subsidies.

De wijzigingen in de begroting van 2014 en verder worden veroorzaakt door:

Bezuinigingen op materieel budget van 200.000 euro op Kaliber Kunstenschool en 200.000 euro op Concordia. Beide in 2014. Om die bezuinigingen te kunnen realiseren zullen frictiekosten ontstaan.
Een incidentele verhoging van de subsidie over 2014 aan het Wilminktheater met 161.000 euro. Het betreft de restantbijdrage uit de rentevoordelen Triodos-geldleningen Muziekkwartier.
Een eenmalige bijdrage in 2013 uit de reserve stadsverfraaiing voor het kunstwerk op het Wilminkplein van 207.000 euro.
Bezuinigingen op personeelskosten (CFO) van 139.000 euro.
Bijdrage (bate) van Binnenstad/Roombeek ad. 600.000 euro ter verhoging van de subsidie aan Twentse Welle is met ingang van 2014 komen te vervallen, en overeenkomstig een afspraak uit het coalitieakkoord structureel opgenomen in de begroting.
Uit de reserve stadsverfraaiing worden de komende jaren bedragen onttrokken voor kunst op het Koningsplein en onderhoud van de kunstcollectie. Dit betekent extra uitgaven van 100.000 euro in 2014 en vanaf 2015 t/m 2017 50.000 euro per jaar.
Een toevoeging vanaf 2015 van 250.000 euro, via de subsidie aan het Wilminktheater voor kosten van groot onderhoud aan het Muziekcentrum (Kadernota 2013).
Tot slot is er een optelling van kleine verschuivingen in personeelslasten en materiële budgetten. Dit leidt tot een verhoging van de cultuurbegroting en een verlaging van de begroting met hetzelfde bedrag van evenementen en citymarketing.

Bij de keuzenota 2015-2017 is voorgesteld om vanaf 2017 structureel 1.800.000 euro op cultuur te bezuinigen. Deze bezuiniging wordt bereikt via 200.000 euro in 2015, aanvullend 700.000 euro in 2016 en tenslotte nog een keer 900.000 euro aanvullend in 2017.

Aan de bezuinigingen in 2017 wordt bijgedragen door: de Openbare Bibliotheek (rond 300.000 euro), Kaliber Kunstenschool (rond 500.000 euro), Concordia (rond 400.000 euro), en een generieke korting op het andere deel van het culturele veld (rond 600.000 euro). Tegelijk wordt komende jaren gezocht naar andere mogelijkheden om aan deze 600.000 euro invulling te geven. Mogelijkheden die verkend worden liggen in een verdere beperking tot kerntaken van de culturele instellingen en verdergaande vormen van samenwerking.

Evenementen en Citymarketing

De begroting omvat in 2014 lasten van 3,1 miljoen euro, waarvan bijna 2,8 miljoen euro aan subsidies wordt verstrekt. Verder is er nog een aantal kleinere budgetten voor onder meer beheer en onderhoud na evenementen en voor personeelslasten.

De subsidies zijn als volgt verdeeld:

1.700.000 euro naar Enschede Promotie voor organisatiekosten, algemene stadspromotie van evenementen. Dat is 250.000 euro lager dan in de begroting stond voor de jaren 2010 t/m 2012.
860.000 euro naar evenementen uit het evenementenprogramma, waaronder een evenement met (inter)nationale aantrekkingskracht.
200.000 euro naar kleinere evenementen (volksfeesten, literaire manifestaties, etc.), culturele activiteiten, studentenzaken.

De wijzigingen ten opzichte van 2013 worden veroorzaakt door de bezuinigingen op personeelskosten (CFO) (54.000 euro). En een optelling van kleine verschuivingen in personeelslasten en materiële budgetten. Dit leidt tot een verhoging van de cultuurbegroting en een verlaging van de begroting met hetzelfde bedrag van evenementen en citymarketing.

Vanaf 2015 wordt aanvullend bezuinigd op stadsmarketing. Van 150.000 euro in 2015 tot 300.000 euro vanaf 2016. Deze bezuiniging wordt voor een deel gevonden in de organisatie van Enschede Promotie en een verdere verlaging van het evenementenbudget. Een ander deel moet voortkomen uit schaalvoordelen door verdergaande regionale samenwerking.

053Stad (Binnenstad/Roombeek)
De lasten en baten van het product 053 Stad hebben betrekking op de grondexploitaties Roombeek, Spoorzone Middengebied, Boddenkamp en het Actieprogramma Binnenstad. Deze grondexploitaties maken integraal onderdeel uit van het MPG, maar worden wel afzonderlijk gepresenteerd in de begroting en jaarrekening. De grondexploitaties zijn resultaatneutraal in de gemeentelijke exploitatierekening opgenomen.

De totale lasten voor de periode 2014-2017 bedragen ca. 11,6 miljoen euro. Het grootste deel van de totale lasten voor 2014-2017 bestaat uit kosten voor het bouw- en woonrijp maken (ca. 5 miljoen euro, ca. 40 %.) en plankosten (ca. 3,5 miljoen euro, ca. 30 %). De overige kosten zijn onder andere grondaankopen, sloop, sanering, uitgavenstijging en rente.

De totale baten over de periode 2014-2017 bedragen ca. 10,2 miljoen euro. Deze baten bestaan voor het grootste gedeelte uit opbrengsten uit kavelverkoop voor woningbouw (ca. 7,4 miljoen euro) en bedrijven (2,4 miljoen euro).

Deze begroting is ook conform verwerkt in het MPG van 2013.

De begrote lasten en baten voor de periode 2014-2017 zijn gewijzigd ten opzichte van de Programmabegroting 2013-2016 als gevolg van de maatregelen in het kader van de stedelijke koers (verlaging kosten, uitfasering, schrappen van programma, schrappen opbrengsten en toevoegen kosten als gevolg van uitfasering, zoals plan- en rentekosten).

Het saldo van de reserve rentebaten Roombeek van 304.000 euro valt in 2013 vrij en wordt voor 2014 ingezet als incidentele besparing.

In de bijlage grondbeleid is een afzonderlijke toelichting op de ontwikkelingen in het MPG opgenomen.

Parkeerbeheer
De lasten en baten komen voort uit het meerjarenperspectief parkeerbeheer (MPP) 2014 – 2024 dat integraal onderdeel uitmaakt van deze programmabegroting. (zie de bijlage Meerjarenprognose Parkeerbeheer)

Er wordt rekening gehouden met een inflatie van 2% per jaar over de lasten. De baten laten een krimp zien in de verkoop van het aantal parkeeruren. Voor 2014 wordt deze krimp evenals in 2013 begroot op 2%. De krimp komt in 2013 hoger uit. Deze krimp zet zich naar verwachting nog twee jaar door, waarna voor 2016 en 2017 een krimp van 1% wordt verwacht. Dit, en het niet doorberekenen van de btw verhoging van 1 oktober 2012, veroorzaakt een daling in de opbrengsten uit parkeren.

De derde toegang tot de van Heekgarage (parkeren bezoekers MST) is nu onderdeel van de parkeerexploitatie. Deze is per 2016 opgenomen in de begroting.

In 2013 heeft de gemeenteraad de parkeervisie vastgesteld. Structureel wordt voor de parkeervisie 111.000 euro budget in het MPP opgenomen en ten laste van het resultaat gebracht. Als bijdrage aan de incidentele bezuinigingen 2014 in 2013 500.000 euro onttrokken aan de voorziening groot onderhoud. Dit zal waarschijnlijk effect gaan hebben op het onderhoudsniveau van de parkeergarages. Dit wordt nader onderzocht.

Grondbedrijf
In de tabel van lasten en baten van het programma zijn de begrotingscijfers van het grondbedrijf uit het meerjaren perspectief grondbedrijf 2013 (raadsbesluit van 27 mei 2013) gepresenteerd, alsmede het resultaat van het eindproduct Beleid grond. De grondexploitaties Binnenstad/ Roombeek zijn verantwoord bij het product 053-stad. Voor Beleid Grond is een toelichting in het MPG gegeven. De grondexploitaties zijn risiconeutraal in de gemeentelijke exploitatierekening opgenomen. Hieronder zijn de begrote lasten en baten voor de periode 2013-2017 weergegeven.

Lasten

Grondbedrijf- per complex (x 1.000 euro)	2013	2014	2015	2016	2017	2013-2017
Bouwgrond in exploitatie	31.412	15.475	11.527	9.242	9.710	77.016
Niet in exploitatie genomen gronden/ overige gronden	2.993	-	-	-	-	2.993
Erfpacht/ kleine projecten	585	-	-	-	-	585
Administratief complex	21.456	-1.322	17.092	-681	-901	35.644
Rente	5.673	5.990	5.928	6.668	7.588	31.846
Verrekening onderhanden werk	6.607	1.191	1.205	398	476	9.877
Beleid grond (eindproduct)	72	72	72	72	72	360
Totaal lasten	68.798	21.406	35.823	15.700	16.944	158.321

De Stedelijke koers heeft geleid tot het stopzetten en faseren van projecten. Als gevolg hiervan zijn de begrote lasten in de periode 2013-2017 aanzienlijk lager. Was in het MPG 2012 in de lopende grondexploitaties nog 110 miljoen euro aan lasten begroot voor de komende vijf jaar, in het MPG 2013 is dit fors gereduceerd tot 77 miljoen euro. Het grootste deel van de totale lasten bestaat uit kosten voor het bouw- en woonrijp maken (37 miljoen euro, 50%), plankosten (10 miljoen euro, 14%) en diverse projectkosten (23 miljoen euro, 30%).

De afwijking in de lasten van de bouwgrond in exploitatie (BIE) tussen 2013 en 2014 van 15 miljoen euro wordt veroorzaakt door de uitfasering van projecten en het afmaken van projecten die al in de uitvoeringsfase zitten (zoals Diekman, Laares, Bleekerij en Velve-Lindenhof). Het verschil in het administratief complex tussen 2013 en 2014 wordt veroorzaakt doordat de 18 miljoen voor de uitfasering en afwaardering van bedrijventerreinen staat opgenomen voor 2013 conform de Stedelijke Koers. Deze wordt in 2014 verwerkt in de grondexploitaties. In 2015 zijn deze lasten weer hoger omdat in dat jaar de bedragen zijn opgenomen om de nadelige effecten van de Stedelijke koers op de programmering van GEM Zuiderval op te vangen en om risico’s voortvloeiend uit het contract met GEM Zuiderval af te dekken.

Baten

Grondbedrijf -per complex (x 1.000 euro)	2013	2014	2015	2016	2017	2013-2017
Bouwgrond in exploitatie	33.751	24.169	22.195	14.059	16.969	110.794
Niet in exploitatie genomen gronden/ overige gronden	781	-	-	-	-	781
Erfpacht/ kleine projecten	205	-	-	-	-	205
Administratief complex	-	-	-	-	-	0
Verrekening onderhanden werk	35.941	-2.755	13.557	1.594	1.907	50.245
Totaal baten	70.678	21.415	35.752	15.653	18.876	162.024

De baten nemen af in de komende jaren als gevolg van de uitfasering van projecten zoals besloten bij de Stedelijke koers. Was in het MPG 2012 in de lopende grondexploitaties nog 160 miljoen euro aan opbrengsten begroot voor de komende vijf jaar, in het MPG 2013 is dit fors gereduceerd tot 110 miljoen euro. De totale opbrengsten komen uit kavelverkopen (74 miljoen euro, 67%), exploitatiebijdragen (17 miljoen euro, 15%) en subsidies/overige inkomsten (18 miljoen euro, 16%).

De afname in 2014 komt overeen met de afname bij de lasten als gevolg van de verrekening onderhanden werk als het saldo van baten en lasten. De werkelijke baten in de projecten betreffen voornamelijk de kavelverkopen (circa 70%). De werkelijke afname van de baten betreft het onderdeel exploitatiebijdragen van derden. Hier ontstaat een daling van circa 6 miljoen euro vanaf 2016. In 2013 is nog sprake van hogere eenmalige baten uit zogenaamde interne financieringsmiddelen t.b.v. projecten (MSI, bijdragen uit programma’s) en verkopen van onroerend goed in het projectgebied van circa 12 miljoen euro.

Toelichting stortingen en onttrekkingen reserves

De reserve grondbedrijf is een buffer ten behoeve van het egaliseren van zowel positieve als negatieve resultaten op de exploitatie van gronden. Het verloop van deze reserve wijzigt als gevolg van de actualisatie van de grondcomplexen in het Meerjaren Perspectief Grondbedrijf (MPG).

De begrote stortingen in de reserve grondbedrijf in de periode 2014-2017 betreffen de geplande winstnemingen in de projecten op basis van het MPG 2013.

Locatieontwikkeling
In het product locatieontwikkeling worden met name de personele kosten van gemeentelijke initiatieven voor gebiedsontwikkeling verantwoord. Het gaat daarbij om onder meer de herstructureringsprojecten. Daarnaast worden bijdragen aan het project stadsweide verantwoord.

In 2013 zijn eenmalige lasten opgenomen van het project stadsweide van 1.025.000 euro, plankosten voor herstructurering van 500.000 euro en een eenmalige last van 500.000 euro voor Stedelijke Koers, die gedekt worden door een bijdrage uit de reserve MSI. Daarnaast is de storting in de bestemmingsreserve Boswinkel 100.000 lager in 2014 als gevolg van het gevolgde dotatieplan. In de programmabegroting 2014 zijn nog geen bijdragen opgenomen uit de reserve MSI. De begroting wordt in 2014 aan de hand van afzonderlijke raadsbesluiten over het project aangepast.

De baten zijn in 2014 165.000 euro lager dan in 2013. Dit wordt veroorzaakt doordat in 2013 bijdragen zijn geraamd van particuliere initiatiefnemers voor gemaakte gemeentelijke kosten en een opgenomen EFRO bijdrage voor project stadsweide. De EFRO subsidie voor stadsweide is naar rato van de te maken uitgaven verdeeld over de jaren.

In 2015 is bij de lasten het eenmalige budget (3 miljoen euro) toegevoegd voor de kosten voor de infrastructuur voor de Luchthaven. Dit conform het Raadsbesluit van 14-12-2009. De daling van de baten in 2014 en 2015 wordt veroorzaakt door de afname van EFRO subsidies.

In het kader van de incidentele bezuinigingen wordt 3,3 miljoen euro uit de reserve MSI gehaald. Het gaat om 2 miljoen euro in 2014 en 1,3 miljoen euro in 2015. Dit bedrag wordt toegevoegd aan het weerstandsvermogen. De consequenties zijn verder toegelicht in bijlage 7.9 ruimtelijke projecten (MSI).