Inhoudsopgave
Met gepaste trots presenteren wij de laatste begroting die wij voor de periode 2014-2018 aan de gemeenteraad aanbieden. In dit document reflecteren we, zijn we tevreden, maar ook reëel. We hebben ons als college, samen met vele anderen, de afgelopen periode (meer dan) maximaal ingezet om de stad en haar dorpen verder te laten groeien tot een sterk en bruisend gebied. Maar onze trots is ‘gepast’: Ondanks de maximale inzet en de zichtbare resultaten in de stad is de rek uit de financiën van de gemeente. De zorgconsumptie neemt toe, de budgetten zijn niet toereikend en de risico’s worden groter. De gemeente presenteert daarom voor 2018 een sobere, sluitende begroting met een realistische balans tussen economie en zorg.
We hebben de afgelopen jaren concrete stappen gezet op tal van terreinen. Maar we zien ook dat het werk nooit af is. Sterker nog; een groot deel van waar we ons voor inzetten vraagt voortdurende aandacht en meer dan eens een lange adem. We zijn via Goed Bestuur aan de slag gegaan met de relatie tussen overheid en inwoner en nog belangrijker; hun onderlinge relatie. De stadsdialoog Vuurwerk via het principe van een G1000 is daar het levende voorbeeld van. We werken aan een duurzaam sociaal domein, waarbij we een balans vinden tussen de beschikbare middelen en de behoeften van onze inwoners. We zijn aantrekkelijk voor talent, en willen dat blijven. Kennis, vakmanschap en ondernemerschap vragen ook continu om een scherp oog. Kortom; dit is niet het moment om rustig terug te kijken op wat we hebben gedaan. De blik is vooruit, naar de uitdagingen die voor ons liggen. Vanwege al deze ontwikkelingen zien wij de noodzaak van een strategisch traject om Enschede fit en bestendig de toekomst tegemoet te laten treden. De komende periode gebruiken we dan ook om dit traject verder vorm te geven, waarbij we ons ervan bewust zijn dat de volgende raad en het college dit nader zullen duiden.
We ervaren grenzen, omdat niet elk budget toereikend is
In onze eerste begroting van deze coalitieperiode (die voor 2015) schreven we dat we aan de slag wilden gaan met de stad en haar dorpen, zonder aanspraak te maken op tegoeden van toekomstige generaties. Dat bedoelden we in de breedste zin van het woord: financieel, op het gebied van duurzaamheid en op andere terreinen. We hebben woord gehouden, hoewel we meer dan eens moeilijke dilemma’s tegenkwamen.
Dankzij financieel solide beleid is de gemeente Enschede bij deze Programmabegroting in staat om tegenvallers op te vangen. De afgelopen 4 jaar is het spaarprogramma voor het aanvullen van de algemene reserve zodanig opgebouwd dat de algemene reserve binnen een periode van 4 jaar voldoende kan herstellen bij het nemen van incidentele verliezen. Daarnaast zijn meevallers in voorgaande jaren prudent opgenomen in de begroting. Een voorbeeld daarvan is het voordelige structurele saldo van de september circulaire 2016, dat in de vorige Programmabegroting bewust niet bestemd. Daardoor is er in deze begroting 5 miljoen euro structurele ruimte om tegenvallers op te vangen
In het weerstandsvermogen is de afhankelijkheid van stille reserves afgenomen. Bij de Programmabegroting 2014-2017 bestond de weerstandscapaciteit nog voor 80% uit stille reserves. In 2018 is dat 57% en naar 2021 daalt het aandeel stille reserves verder naar 21%.
De omslagrente is gehalveerd van 5% in 2014 naar 2,5% in 2018 en er is financieel gesaneerd, zoals bij de Spinnerij, het raadsbesluit Richting aan Ruimte en de financiering van de plankosten. Daarmee zijn voorwaarden gecreëerd voor een gezonde exploitatie van gronden en vastgoed.
Het blijkt dat de tekorten op het gebied van het Sociaal domein ons dwingen tot het maken van scherpe keuzes als het gaat om investeringen. We hebben daar letterlijk een ‘grens’ ervaren: door keuzes die het Rijk (budgettair) heeft gemaakt is het niet mogelijk om de kosten voor jeugdzorg en bijstand te dekken uit het daarvoor ter beschikking gestelde budget. We leggen dus als gemeente ‘bij’. Op het gebied van de bijstand zien we dit jaar voor het eerst sinds tijden een aanzienlijke verbetering, maar de tekorten op de jeugdzorg zijn daartegenover zo groot dat we amper kunnen spreken van een voordeel. De onaangename consequentie is dat we daardoor minder geld dan we willen, kunnen investeren in de economie of bereikbaarheid en aantrekkelijkheid van het centrum. Om te voorkomen dat de tekorten in de toekomst verder oplopen, is de aanpassing van (de werkwijze in) het sociaal domein noodzakelijk.
We zien dat de maatregelen die we in de Zomernota hebben aangekondigd, niet voldoende zijn om de extra opgetreden tekorten in de jeugdzorg te kunnen dekken. Niet alleen Enschede heeft dat probleem, ook veel andere gemeenten in het land hebben hiermee te kampen. Om te voorkomen dat de tekorten in de toekomst verder oplopen is een andere manier van werken noodzakelijk. Er vindt een omschakeling plaats van het oude aanbodgerichte stelsel naar een nieuw stelsel met de juiste zorg tegen de juiste prijs. De komende jaren investeert de gemeente in zelf- en samenredzaam zijn. Leidend daarin is preventie (meer voorkomen, minder reparatie), inclusie (iedereen doet ertoe en doet mee) en transformatie (anders denken en doen met minder geld). Dat vraagt veel van mensen. Eerst moet meer geld en tijd geïnvesteerd worden in preventie, terwijl dure zorg nog niet direct kan worden beëindigd. De kosten stijgen dus eerst, voordat de vruchten geplukt kunnen worden van de transformatie. Dat maakt de noodzaak tot het maken van keuzes nóg groter. We merken dat dit vraagstuk, of dit zich nu voordoet op het gebied van bijstand, jeugdzorg of een ander thema, ons als gemeente in de kern raakt. En onze handen bindt in het maken van de oprechte keuzes die we de stad zo gunnen. En bovendien wordt het daardoor moeilijker om de stad financieel weerbaar te maken voor de toekomst
In de Zomernota was ons thema niet toevallig: Evenwichtige keuzes voor een duurzame toekomst. De worsteling die we daar beschreven over het evenwicht tussen investeren en het maken van keuzes, is nog steeds actueel. We leren van het verleden, waarin we bijvoorbeeld rond de BUIG (het geld waarmee we de uitkeringen moeten betalen), scherpe keuzes moesten maken. Door vast te houden aan die keuzes is groter leed voorkomen. Deze aanpak is nog steeds een voorbeeld voor de huidige uitdagingen. Onze vasthoudendheid voor een eerlijker verdeling van de bijstandsmiddelen zien we dit jaar voor het eerst in deze coalitieperiode beloond worden met een groter budget.
Op 10 oktober jl. is het Regeerakkoord gepresenteerd; Vertrouwen in de toekomst. De concrete financiële effecten voor onze gemeente worden bij de decembercirculaire duidelijk. Deze zullen komend voorjaar worden meegenomen in de uitwerking van het coalitieakkoord voor Enschede en verwerkt worden in de daarop volgende programmabegroting.
We zien grenzeloze mogelijkheden in wonen, werken en recreëren
We wilden in alle opzichten met de verbinding met Duitsland aan de slag en we wilden de binnenstad als kloppend hart versterken. Als we terugkijken zien we dat we daar als stad grote stappen in hebben gezet; lang niet alles wat er in de stad gebeurt en gebeurde komt ‘uit onze handen’. Maar vaak konden we wel helpen met een duwtje in de rug. De binnenstad is de afgelopen jaren flink opgefrist en verbeterd met nieuwe winkel(keten)s en verbeteringen aan winkelpanden of hun gevels. En ook op cultureel gebied zijn partijen volop in beweging: Het gebouw van het Nationaal Muziekkwartier wordt aangepast om zo een betere verbinding te maken tussen binnen- en buiten activiteiten. De bezoekersaantallen aan onze binnenstad zien we nog steeds stijgen. En in 2017 eindigden we in de top 3 van beste binnensteden van Nederland. De 'nevenvestiging’ van het Werkplein Twente bij het arbeidsbureau in Gronau is een vruchtbare samenwerking die blijk geeft van de wederzijdse investeringen in de verbinding tussen Enschede en Duitsland. En ook de Tolle Woche was een succes!
De grenzeloze mogelijkheden van Enschede zien anderen ook bij Novel-T (voormalig Kennispark) en op Technology Base (de voormalige luchthaven); daar start een test center en is Aircraft End-of-Life Solutions (AELS) druk bezig met het demonteren van vliegtuigen. In de shelters, waar vroeger de vliegtuigen geparkeerd stonden, houden nu steeds meer bedrijven kantoor. Bij Novel-T zien steeds meer bedrijven wat voor uitdagende en inspirerende werkomgeving het gebied Kennispark is. We constateren dat bedrijven, die afhankelijk zijn van talent, in toenemende mate zeggen dat Enschede dé plek is.
We zien dat de vraag naar woningen weer is toegenomen. Bijvoorbeeld in de (voortvarende) ontwikkeling van de Kop Boulevard en de projecten Spoorzone, Vaneker, Boddenkamp en de Laares. Daarmee neemt ons eigen kavelaanbod verder af en daalt ook het aanbod aan nieuwbouw in het binnensingelgebied. Die ontwikkelingen vragen om een (nieuwe) visie op de gebieden Spoorzone en Kop Boulevard. Daarnaast geven deze trends aanleiding om de invalswegen nu extra onder de loep te nemen en de mogelijkheden van extra kavels (op eigen grond of grond van anderen) in de gehele stad te onderzoeken.
We verkennen de grenzen van de bereikbaarheid en samenwerking
We constateren dat, in vergelijking met de 50 grootste gemeenten in Nederland, de beroepsbevolking in Enschede afneemt. Desondanks is en blijft ons principe dat banen voor iedereen binnen en buiten Enschede binnen handbereik moeten zijn. Dat doen we vanuit breed perspectief; onderwijs maakt een baan bereikbaar in de nabije omgeving, maar goede verbindingen verkorten de reistijd; en daarmee wordt dus het bereikbare gebied groter. Bereikbaarheid is een belangrijke pijler voor een gezonde regionale economie: het is een belangrijke voorwaarde voor het aantrekken en behouden van talent. We zien de reistijd naar Münster en Zwolle vanuit Enschede relatief lang is. Daarom krijgt het lobbytraject om de bereikbaarheid te verbeteren in 2018 veel aandacht. En ook werken we, met projecten zoals onder andere de F35 en de fietsstraat Lambertus Buddestraat, verder aan de ambitie om fietsstad 2020 te worden.
Samen met veel verschillende partners in de regio werken we aan de Agenda voor Twente. De agenda vormt de olie in de machine van de Twentse economie. Bijna alle gemeenten hebben voor de zomer besloten om samen te investeren in de toekomst van onze regio, via deze agenda. We zetten in op het versterken van het technologische cluster, de arbeidsmarkt, onze bereikbaarheid, het vestigingsklimaat en duurzaamheid in onze regio. Dat doen we met kansrijke, regionale en aanvullende projecten. De daarvoor benodigde middelen worden bij elkaar gebracht door partners uit kennis- en onderwijsinstellingen en bedrijfsleven en de bij de Agenda voor Twente betrokken gemeenten.
We stellen grenzen aan gedrag. Zoals in iedere samenleving zijn er ook in onze stad mensen die hun geld verdienen met criminele activiteiten. Vooral de georganiseerde ondermijnende criminaliteit is daarin een complex vraagstuk dat grote pijn veroorzaakt. Meer dan eens komt het voor dat de overheid dergelijke groepen onbedoeld faciliteert. Bijvoorbeeld via het verlenen van een subsidie of het afgeven van een vergunning. Bestuurlijke en ambtelijke weerbaarheid zijn een belangrijke sleutel in het voorkomen dat de georganiseerde criminaliteit voet aan de grond krijgt. Ambtenaren, raadsleden en collegeleden moeten zich bewust zijn van de manier waarop de gemeente misbruikt kan worden voor criminele activiteiten. Daarbij gaat het ook om het in beeld krijgen van tegenstrijdige belangen en het versterken van de ambtelijke en bestuurlijke integriteit. Niet alleen als overheid hebben we een rol in het voorkomen van de georganiseerde ondermijnende criminaliteit; daar zijn alle inwoners en maatschappelijke organisaties voor nodig. Een weerbare samenleving is in staat om een antwoord te geven op zaken die het daglicht niet verdragen. Daarom willen we de betrokkenheid en eigen verantwoordelijkheid van inwoners, maatschappelijke organisaties, bedrijven en professionals helpen versterken. Het gaat er daarbij om dat mensen meer bereid worden om bijzondere situaties te melden, maar ook om het maken van concrete afspraken met verschillende branches en bedrijven. Denk daarbij aan makelaars, eigenaren van recreatieparken, horecaondernemers etc.
In de brede groep van zorgaanbieders in het sociaal domein zien we ook partijen die andere doelen hebben dan het verlenen van goede zorg aan onze inwoners. Daarom zijn veel persoonsgebonden budgetten (PGB) bij beschermd wonen omgezet in zorg in natura. Ook wordt extra capaciteit ingezet op contractmanagement, controle en risico gestuurde handhaving.
Digitale veiligheid is een vanzelfsprekende randvoorwaarde voor de manier van werken in de gemeente Enschede. In veel domeinen wordt gewerkt met gevoelige en bovendien vertrouwelijke informatie. Die moet goed beschermd worden, om zo te waarborgen dat informatie alleen gebruikt wordt voor het doel waarvoor die beschikbaar is gesteld. De gemeente werkt aan een hoog niveau van randvoorwaarden voor cybersecurity, zoals aan de Algemene verordening gegevensbescherming, die in 2018 in werking treedt.
We zien de grenzen van de looptijd van deze collegeperiode
Wij zien, net als velen, nog volop ontwikkelpotentie voor de stad voor de komende jaren. Wij zijn ons ervan bewust dat we ons in een belangrijke fase voor het politiek perspectief bevinden; de volgende begroting wordt opgesteld door een nieuw college. Met de verkiezingen in het vooruitzicht worden de discussies scherper en verschillen soms uitvergroot. Zo worden voor kiezers de onderlinge verschillen tussen partijen scherper. Daarbij kan het zo zijn dat we over veel zaken van mening verschillen. Het traject over de strategische toekomst van Enschede gaat ons daarbij helpen. Het is van belang dat we het niet oneens zijn over de feiten en de analyse van de stad. Daarom wordt het steeds belangrijker om de feiten en cijfers over de stad als gezamenlijke basis te gebruiken in het verder versplinterende politieke en bestuurlijke landschap. Zodat we weten waar we de verschillen moeten overbruggen om daarmee de stad vooruit te helpen.
We overstijgen grenzen, via verbinding
We hebben de afgelopen jaren veel energie gestoken in het vergroten van de gelijkwaardigheid tussen inwoners, ondernemers en organisaties. Iedereen die betrokken is heeft een rol in het bepalen welke opgaven en behoeften er in de eigen leefomgeving zijn. In 2016 zijn via stadsdeelagenda’s de ambities op hoofdlijnen voor de verschillende stadsdelen inzichtelijk gemaakt. Deze agenda’s zijn, samen met de doorvertalingen naar wijkprogramma’s, een middel om mensen met elkaar te verbinden, samen te werken en samenhang te faciliteren. Daardoor kunnen we als gemeente gericht aansluiten bij wat er leeft en gezamenlijk afspraken maken. De methode werkt en in 2018 worden de stadsdeelagenda’s geactualiseerd.
In deze begroting leggen we de gemeenteraad de plannen voor waarvan wij, op basis van onze ervaring de afgelopen jaren, de overtuiging hebben dat onze stad daar het meest bij gebaat is. Daar horen ook dilemma’s bij. Wij voelen ons aan de stad verplicht om een dekkende begroting voor te stellen. Daarbij willen we voorkomen dat we de stad op slot zetten. De opgave daarbij was groot: In de Zomernota is een bezuinigingsopgave van 14,4 miljoen euro vastgesteld voor 2018. Bij de Programmabegroting is daar 6,2 miljoen euro bijgekomen. Ondanks de bezuinigingsopgave van 20,6 miljoen euro is het toch gelukt om voldoende dekkingsmaatregelen te vinden én een pakket aan intensiveringen van 4 miljoen euro in 2018 overeind te houden. Zo geven we Enschede, Lonneker, Glanerbrug, Boekelo en Usselo de kans om maximaal te groeien én bloeien aan én over de grens!
In de afgelopen jaren hebben we regelmatig teruggegrepen op het schema zoals we dat in onze eerste begroting presenteerden. Het leek ons goed om dat ook in deze laatste begroting een plaats te geven. Daarbij hebben we alle doelstellingen die de afgelopen periode in het schema hebben gestaan, samengevoegd tot één beeld. De toelichting bij de kolomkoppen is te vinden onder het schema:
Toelichting op de kolomkoppen:
Voor een uitgebreide toelichting op de verschillende onderdelen in het schema, wordt verwezen naar de Zomernota 2017 en de vierjarenbegroting 2015-2018.