3. Paragrafen

Dit hoofdstuk bestaat uit elf paragrafen. De onderwerpen van de paragrafen zijn belangrijk voor het inzicht in de financiële positie van de gemeente. De informatie over deze onderwerpen is vaak versnipperd in de begroting en jaarrekening opgenomen. De paragrafen zijn daarom eigenlijk dwarsdoorsnedes van de verschillende programma’s. De paragrafen zijn om verschillende redenen opgenomen:

• Het onderwerp heeft een grote financiële impact.
• Het onderwerp heeft een grote politieke betekenis.
• Het onderwerp is van belang voor de uitvoering van de programma’s.
• Het is noodzakelijk dat de raad beschikt over een overzicht van deze onderwerpen voor de uitvoering van haar taken.

Wat is het verschil tussen Programma’s en Paragrafen?
De Programma’s in de vorige hoofdstukken zijn direct gericht op burgers. De paragrafen indirect. De paragrafen zijn namelijk de kaders die de raad voor het college stelt voor het beheer en de uitvoering en programma-overstijgend zijn.

 

Welke paragrafen zijn er?
De volgende acht paragrafen zijn voorgeschreven in het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV):

• Lokale heffingen
• Weerstandsvermogen en risicobeheersing
• Onderhoud kapitaalgoederen
• Financiering
• Bedrijfsvoering
• Verbonden partijen
• Grondbeleid
• Openbaarheid

Daarnaast zijn drie paragrafen opgenomen, omdat wij het van belang vinden om deze onderwerpen in samenhang te presenteren:

• Doelmatigheids- en doeltreffendheidsonderzoeken
• Subsidieverwerving
• Investeringen

3.1. Lokale heffingen

In de paragraaf lokale heffingen beschrijven we eerst aspecten van beleid en uitvoering van de lokale heffingen in 2023. Vervolgens geven we een toelichting op de begroting en realisatie van de opbrengsten van de lokalen heffingen en lichten verschillen ten opzichte van de begroting toe. Tot slot gaan we in op overige relevante ontwikkelingen die afgelopen jaar op het terrein van lokale heffingen hebben plaatsgevonden.

Volgens het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) dient de paragraaf betreffende de lokale heffingen tenminste te bevatten:

a. de geraamde inkomsten;

b. het beleid ten aanzien van de lokale heffingen;

c. een overzicht op hoofdlijnen van de diverse heffingen, waarin inzichtelijk wordt gemaakt hoe bij de berekening van tarieven van heffingen, die hoogstens kostendekkend mogen zijn, wordt bewerkstelligd dat de geraamde baten de ter zake geraamde lasten niet overschrijden, wat de beleidsuitgangspunten zijn die ten grondslag liggen aan deze berekeningen en hoe deze uitgangspunten bij de tariefstelling worden gehanteerd.

d. een aanduiding van de lokale lastendruk

e. een beschrijving van het kwijtscheldingsbeleid.

 

De paragraaf Lokale Heffingen geeft inzicht in de diverse gemeentelijke belastingen en de consequenties daarvan voor de inwoners van Enschede.

 

De lokale heffingen bestaan uit de gemeentelijke belastingen, rechten en retributies. Deze heffingen zijn één van de gemeentelijke inkomstenbronnen die vooral inwoners moeten opbrengen. De lokale heffingen onderscheiden we in heffingen waarvan de besteding gebonden is en in heffingen waarvan de besteding ongebonden is.

Ongebonden belastingen	Gebonden belastingen
Hondenbelasting Onroerendezaakbelastingen Precariobelasting Reclamebelasting Toeristenbelasting Parkeerbelastingen	Afvalstoffenheffing Bijdrage Bedrijven Investering Zone Rioolheffing Leges en Rechten:    - Leges algemene dienstverlening    - Leges fysieke leefomgeving/omgevingsvergunning    - Leges dienstverlening vallend onder Europese dienstrichtlijn.    - Begraafplaatsrechten

 

Ongebonden belastingen rekenen we tot de algemene dekkingsmiddelen, omdat zij niet aan een inhoudelijk begrotingsprogramma zijn gerelateerd. De besteding is niet gebonden aan een bepaalde taak. Gebonden belastingen verantwoorden we op het betreffende programma en rekenen we niet tot de algemene dekkingsmiddelen.

 

Geraamde en gerealiseerde inkomsten

 

Heffingen	Realisatie 2021	Raming 2022	Realisatie 2022	Raming 2023	Realisatie 2023
Huwelijk en geregistreerd partnerschap	175.000	143.000	50.000	206.000	211.000
Legitimatie- en reisdocumenten en rijbewijzen	1.730.000	1.443.000	1.614.000	1.760.000	1.551.000
Documentatie bevolking	70.000	63.000	37.000	35.000	39.000
Verstrekken inlichtingen GBA	35.000	48.000	59.000	67.000	84.000
Overige publiekszaken	452.000	288.000	404.000	609.000	319.000
Overige verrichtingen archief	800	0	0	0	0
Leges telecommunicatie	121.000	113.000	101.000	115.000	107.000
Vergunningen	3.705.000	4.571.000	4.450.000	4.728.000	5.754.000
Kort parkeren, garages, abonnementen en vrijuitrijkaarten (niet fiscaal)*	5.800.000	9.289.000	8.121.000	8.676.000	9.328.000
Fiscale vergunningen*	630.000	806.000	819.000	830.000	1.032.000
Fiscaal straat- en terreinenparkeren*	2.100.000	3.200.000	2.982.000	3.300.000	3.302.000
Fiscalisering (naheffing)*	360.000	832.000	531.000	849.000	860.000
Begraafrechten (exclusief onderhoud gedenkparken)	558.000	561.000	584.000	573.000	533.000
Havengelden	61.000	47.000	49.000	47.000	38.000
Marktgelden	273.000	264.000	249.000	270.000	68.000
Afvalstoffenheffing (netto)	15.688.000	16.877.000	16.415.000	16.877.000	16.839.685
Afvalstoffenheffing - kwijtschelding	-2.450.000	-2.400.000	-2.434.000	-2.400.000	-2.260.000
Afvalstoffen - oninbaar	-315.000	-240.000	-256.000	-240.000	-231.315
Rioolheffing (netto, inclusief grootverbruik)	18.022.000	18.154.000	18.546.000	18.847.000	19.288.000
Rioolheffing - kwijtschelding	-2.689.000	-2.676.000	-2.611.000	-2.792.000	-2.461.500
Rioolheffing - oninbaar	-306.000	-268.000	-214.000	-276.000	-253.000
Hondenbelastingen	901.000	910.000	906.000	910.000	927.000
Precariobelastingen	6.000	320.000	344.000	320.000	494.000
Toeristenbelasting	580.000	600.000	401.000	600.000	927.000
Reclamebelasting	186.000	152.000	168.000	190.000	207.000
OZB woningen	22.460.000	22.708.000	23.165.000	23.370.000	23.450.000
OZB eigenaar niet-woningen	16.414.000	17.184.000	17.076.000	17.184.000	17.509.000
OZB gebruiker niet-woningen	11.802.000	12.355.000	12.043.000	12.355.000	12.646.000

 

Legitimatie, reisdocumenten, rijbewijzen en overige publiekszaken

Verminderde opbrengsten ‘legitimatie- en reisdocumenten en rijbewijzen’

Er is sprake van een daling in de legesopbrengsten op deze producten. Dit wordt in zijn geheel veroorzaakt door het product Nederlanders in het buitenland. Vanwege de inzet op kwaliteitsverbeteringen en het opleiden van personeel was er onvoldoende capaciteit beschikbaar om meerdere balies te openen voor Nederlanders in het buitenland. De prognoses voor producten paspoorten, identiteitskaarten en rijbewijzen zijn goed. We zien een lichte verschuiving van het aantal identiteitskaarten naar paspoorten.

 

Verminderde opbrengsten ‘overige publiekszaken’ 

De verminderde opbrengsten worden volledig veroorzaakt door het product “Naturalisatie”. De prognose was verkeerd. Eind 2022 is een stijging waargenomen, maar deze heeft zich niet heeft doorgezet in 2023. Op dit product is in de tussenrapportages bijgestuurd. 

 

Vergunningen

De werkelijke legesinkomsten voor 2023 zijn significant hoger dan de verwachting zoals die is opgenomen in de Gemeentebegroting 2023-2026. Het resultaat is ultimo 2023 5.754.000 euro ten opzichte van een begroting van 4.728.000 euro. Daartegenover staat wel een stijging van o.a. de personeelskosten en hogere tarieven voor inhuur.

In de begroting 2023 was vanuit het voorzichtigheidsprincipe rekening gehouden met uitstel c.q. afstel van een aantal grote projecten a.g.v. van de grote onzekerheid rond het stikstofdossier in combinatie met de onzekere economische ontwikkelingen (o.a. stijging bouwkosten). Deze economische onzekerheden hebben echter in 2023 geen invloed gehad op vooral de voortgang van de grote bouwprojecten. Hierdoor zijn de legesontvangsten hoger uitgevallen en kunnen we via de egalisatiereserve een kleine buffer opbouwen (+226.000 euro).

 

Toeristenbelasting

De doelstelling is dat de kosten van bepaalde voorzieningen worden omgeslagen naar personen die er wel gebruik van maken, maar niet in de gemeente wonen. Enschede kent een viertal tarieven toeristenbelasting, te weten voor hotels, conferentieoorden, pensions, bed en breakfast.

De meeropbrengst is afkomstig van het belastingjaar 2022. Dat was het eerste jaar na corona, waarin de aangepaste tarieven werden gehanteerd. Bij de afronding van de jaarrekening 2022 was een deel van de jaaropgave van aanbieders van overnachtingen nog niet bij het GBTwente beschikbaar.
Als gevolg van de laatste corona effecten was het lastig om een inschatting te maken van de nog te realiseren opbrengst. Dit maakte dat de realisatie van 2022 achterbleef bij de raming én 2023 nu een hogere opbrengst laat zien.

 

Onroerende zaakbelasting

De OZB van woningen laat zowel bij eigenaren als gebruiker een hogere opbrengst zien dan begroot. Deze afwijking is vooral het gevolg van het verdwijnen van de effecten van corona. In coronatijd is namelijk de WOZ-waarden van bepaalde groepen objecten (bijvoorbeeld horeca) lager geweest. De reden was gelegen in het feit dat bepaalde groepen objecten omdat die groepen niet gebruikt konden worden waarvoor ze bestemd zijn.

Precarioheffing

In hogere opbrengst kent twee oorzaken. Enerzijds nog een deel van de opbrengst uit 2022. In de prognose is in de jaarrekening 2022 rekening gehouden met een nog te realiseren opbrengst, maar in de praktijk is die toch nog wat hoger uitgevallen. Aanvullend is het effect zichtbaar van de terrassenvisie. In de terrassenvisie is permanente vergroting van de zomerterrassen mogelijk gemaakt. Dit vertaalt zich ook in een hogere precario-opbrengst.

 

Ontwikkelingen in wetgeving

De afvalstoffenheffing is een gebonden belasting (bestemmingsheffing). Daaruit vloeit voort dat de kostendekkendheid maximaal 100% mag zijn.

 

De grondslag voor de berekening van afvalstoffenheffing is niet wettelijk vastgelegd. De gemeente is in principe vrij deze grondslag zelf te bepalen. In de raadsvergadering van 18 april 2016 heeft de gemeenteraad besloten over te gaan tot tariefdifferentiatie (Diftar) op basis van een vast tarief en een variabel tarief. Door meer gescheiden (waardevolle) grondstromen (huis-aan-huis) in te zamelen wordt niet alleen een bijdrage geleverd aan milieu- en duurzaamheidsdoelstellingen, maar worden ook de totale lasten voor de inzameling en verwerking verlaagd en de totale baten uit overige afvalstromen waar mogelijk verhoogd.

Tot en met 2016 hanteerden wij een tariefdifferentiatie op basis van het aantal personen per huishouden (één- en meerpersoons huishouden). Vanaf 2017 betaalt elk perceel een vast bedrag met een opslag al naar gelang de grootte van de restcontainer en het aantal aanbiedingen. Het gemiddelde aantal aanbiedingen bedraagt 7.

 

Riolering
De rioolheffing is een gebonden belasting (bestemmingsheffing). Daaruit vloeit voort dat de kostendekkendheid maximaal 100% mag zijn. De opbrengst van de rioolheffing mag dus structureel niet hoger zijn dan de begrote kosten. De kostendekkendheid van de rioolheffing in de gemeente Enschede is 100%. De basis voor de ontwikkeling van het rioolheffing tarief ligt in het door de Raad vastgestelde Water- en Klimaatadaptatieplan Gemeente Enschede 2022-2026, "Verder bouwen aan een groen-blauw Enschede". In dit plan staat dat de stijging van de rioolheffing vanaf 2023 2,6% per jaar bedraagt , inclusief loon- en prijscompensatie. Daarin is besloten dat het tarief in 2023 281,50 euro bedraagt, indien er 500 m3 of minder wordt afgevoerd. Boven de 500 m3 is het tarief gestaffeld een variabel bedrag per m3 lozing.

 

 

Hervorming Lokaal belastinggebied

In 2015 kondigde het Rijk destijds een belastingherziening aan. Grote veranderingen in lokale heffingen hebben zich sinds die tijd niet voorgedaan en de richting is niet eenduidig: tegenover het verdwijnen van de macronorm voor de OZB (minder Rijksbemoeienis) staat het afschaffen van de precario op ondergrondse leidingen (verkleinen gemeentelijk belastinggebied). In het coalitieakkoord van het vorige kabinet stond de volgende ambitie “Om een stabielere financiering voor de medeoverheden te realiseren en hun autonomie te vergroten, wordt in de komende jaren een nieuwe financieringssystematiek voor de periode na 2025 uitgewerkt, waarbij de mogelijkheid voor een groter eigen belastinggebied wordt betrokken. Na de verkiezingsuitslag in het najaar 2023 is het afwachten wat de uitkomst van de formatie is en de verdere ontwikkelingen op deze hervormingsagenda.

 

 

Proceskosten uitvoering Wet WOZ

Gemeenten moeten een vergoeding betalen als via no cure – no pay bureaus (NCNP-bureaus) de WOZ -waarde van woningen en bedrijven wordt aangepast. Dat kan gebeuren wanneer NCNP-bureaus namens burgers een bezwaarschrift indienen bij de gemeente of door een beroep bij de rechter. Dat levert die bureaus zo veel geld op dat er sprake is van een verdienmodel. Burgers profiteren daar niet van. Terwijl de regeling is bedoeld als kostenvergoeding voor burgers. De enorme toename van de bureaus heeft een aantal maatschappelijk ongewenste gevolgen:

1. De uitvoering van de Wet WOZ loopt vast. 
   2. De rechters komen te weinig toe aan andere zaken.
   3. De relatie met de burger formaliseert.
   4. In 2021 keerden gemeenten € 18 miljoen uit aan kostenvergoedingen.

 

Mede op initiatief van en aantal uitvoeringsorganisaties, waaronder het GBTwente, heeft de Staatssecretaris Fiscaliteit op 19 september 2023 het wetsvoorstel Herwaardering proceskostenvergoeding WOZ en Bpm ingediend bij de Tweede Kamer. De Tweede Kamer heeft op 27 oktober 2023 hiermee ingestemd en de Eerste Kamer op 19 december 2023.

 

Voor de Wet waardering onroerende zaken (WOZ) bevat het wetsvoorstel in het kort het volgende:

1. De vergoeding in de bezwaarfase van rechtsbijstand wordt vermenigvuldigd met 0,25 als de WOZ-beschikking wordt vernietigd of gewijzigd.
2. De vergoeding van rechtsbijstand in de fase van beroep, hoger beroep of cassatie wordt vermenigvuldigd met 0,25 als de WOZ-beschikking wordt vernietigd of gewijzigd en vermenigvuldigd met 0,10 in de overige gevallen.
3. De vergoeding voor immateriële schade wordt beperkt tot € 50 per half jaar (was € 500) waarmee de redelijke termijn voor afhandeling van een bezwaar is overschreden.
4. Vergoedingen mogen uitsluitend worden uitbetaald op een bankrekening die staat op naam van de belanghebbende zelf.
5. Het wetsvoorstel treedt in werking per 1 januari 2024.

De wet treedt op 1 januari 2024 in werking. De proceskosten en schadevergoedingen worden vanaf die datum uitbetaald aan belanghebbende. Hiermee is het verdienmodel van de NCNP-bureaus feitelijk te niet gedaan. Hiermee moeten de proceskosten voor gemeenten aanzienlijk verminderen.

 

Verdere maatregelen zijn in onderzoek:

• introductie van verplicht informeel contact vóór de bezwaarfase
• geen recht op proceskostenvergoeding bij beperkte aanpassing van de WOZ-waarde

Met name een eventuele regeling voor verplicht informeel contact vraagt om een uitgebreide uitvoeringsscan bij gemeenten en andere uitvoeringsorganisaties van de Wet WOZ.

 

Digitaal procederen ook bij rechtbanken

Vanaf 4 december 2023 is het mogelijk om in alle belastingzaken bij alle rechtbanken en gerechtshoven digitaal te procederen. Het is dan dus ook mogelijk om digitaal in beroep te procederen in de lokale belasting- en WOZ-zaken. Het was al langer mogelijk om digitaal in hoger beroep in de lokale belastingzaken te procederen. Digitaal procederen biedt een snelle en meer eenvoudige toegang tot de rechtspraak en altijd een actueel overzicht van ingediende zaken en bijbehorende berichten. Vooralsnog is digitaal procederen vrijwillig, maar op enig moment wordt het verplicht voor organisaties en juridische professionals.

 

 

Kostendekkendheid gebonden belastingen.

In onderstaande tabel en bijbehorende toelichting, wordt inzicht gegeven in de toerekening van de overhead, de totale lasten en baten en de daaruit voortvloeiende kostendekkendheid per taakveld.

 

Activiteitgroep Bedragen in 1.000 euro	Lasten Taakvelden	Overhead	BTW	Totale lasten	Heffingen (Baten)	Overige Baten	Totaal Baten	Kosten- dekkendheid
Afvalstoffenheffing (afvalstoffenverordening)	22.571	217	2.823	25.611	19.331	8.280	27.611	100%
Kwijtscheldingen Afvalstoffenheffing					-2.260		-2.260
Rioolheffing	18.163	676	578	19.417	21.798	0	21.798	100%
Kwijtschelding rioolheffing					-2.381		-2.381
Begraafplaatsrechten (exclusief onderhoud gedenkparken)	898	0	87	985	533	113	646	66%
Subtotaal Heffingen
Leges algemene Dienstverlening (Leges Titel 1 Legesverordening)	34	2.473	0	2.507	2.316	0	2.316	92%
Leges dienstverlening vallend onder de fysieke leefomgeving/vergunningen (Leges Titel 2 Legesverordening)	1.215	3.391	12	4.618	5.528	0	5.528	120%
Leges dienstverlening vallend onder Europese dienstrichtlijn (leges Titel 3 Legesverordening)	51	141	0	192	115	0	115	60%
Subtotaal Leges	1.300	6.005	12	7.317	7.959	0	7.959	109%
Totaal

 

Afvalstoffenheffing

De afvalstoffenheffing valt gesaldeerd uiteen in de volgende taakvelden:

• 7.3 Afval -2.275.000 euro (betreft zowel de baten als de exploitatielasten, waaronder de lasten van inzameling en verwerking van afvalstromen, kapitaallasten, btw etc);
• 0.4 Ondersteuning organisatie 217.000 euro (betreft facilitaire- en programma overhead);
• 2.1 Verkeer en vervoer 58.000 euro (machinaal vegen);
• 6.3 Inkomensregelingen, 2.260.000 euro (kwijtschelding, gemiddeld 33 euro per huishouden)

 

Rioolheffing

De rioolheffing valt gesaldeerd uiteen in de volgende taakvelden:

• 7.2 Riolering                              - 3.384.000  euro (betreft zowel de baten als de exploitatielasten, waaronder kapitaallasten, onderhoud, btw, etc.);
• 0.4 Ondersteuning organisatie       676.000 euro (betreft facilitaire overhead en programma overhead);
• 2.1 Verkeer en vervoer                   327.000 euro (machinaal vegen);
• 6.3 Inkomensregelingen              2.381.000 euro (kwijtschelding).

Leges algemene Dienstverlening

De leges algemene dienstverlening bestaan uit de volgende taakvelden: 0.2 Burgerzaken, 0.4 ondersteuning organisatie. Circa 80% van de inkomsten bestaat uit leges voor reisdocumenten en rijbewijzen en naturalisatie. De kostprijs van een reisdocument en rijbewijs is hoger dan het door het Rijk opgelegde maximale tarief dat we hiervoor kunnen vragen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de kosten voor het bijhouden van de basisadministratie en de verdeelsleutel die we moeten gebruiken voor de toedeling van de overhead. Het kostendekkendheidspercentage is dit jaar hoger dan voorheen vanwege een scherpere toedeling van kosten aan de legesproducten.

 

Leges dienstverlening vallend onder de fysieke leefomgeving/omgevingsvergunning 

Vergunningen bestaat uit de taakvelden 8.3 Wonen en bouwen en 7.4 Milieubeheer. In de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht (WABO) is kruissubsidiering tussen deze verschillende producten mogelijk met een maximum van 100% kostendekkendheid. Binnen de gemeente Enschede hanteren we, conform afspraak, dit wettelijk uitgangspunt ondanks dat de Hoge Raad in 2015 heeft bepaald dat kruissubsidiering binnen de hele legesverordening mogelijk is. De belangrijkste reden hiervoor is dat binnen de algemene dienstverlening voor de komende jaren wordt gekoerst op een maximale kostendekkendheid.

 

Dienstverlening vallend onder Europese dienstrichtlijn

Dit betreft de leges voor Evenementenvergunningen, Prostitutievergunningen en de Drank en Horecavergunningen. 

 

Woonlastenontwikkeling

Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) publiceert jaarlijks de Atlas van lokale lasten. Men vergelijkt daarin per gemeente de woonlasten van een woning met een voor die gemeente gemiddelde waarde. De tariefsaanpassingen voor de OZB, afval- en rioolheffing leiden voor een gemiddeld gezin (met eigen woning) tot de volgende woonlastenontwikkeling voor 2022:

 

Woonlastenontwikkeling	2020	2021	2022	2023	2024	2025
OZB Eigenaar woning 1)	298,58	300,30	305,79	401,00	417,84	435,39
Afvalstoffenheffing (meerpersoons)	274,08	281,28	288,92	297,84	320,76	320,76
Rioolheffing	257,40	270,60	274,40	281,50	292,44	300,10
Totaal	830,06	852,18	869,11	980,34	1.031,04	1.056,25
Ontwikkeling woonlasten (%)	2,8	2,8	1,8		5,2	2,34
Inflatiecorrectie (gemeentebegroting)	1,4	1,6	1,4	2,3	3,9

 

1) Met ingang van 2023 hanteert het Coelo voor deze gegevens alleen de woningen van particuliere eigenaren. Omdat de sociale woningvoorraad niet meer meetelt, ligt het bedrag van de gemiddelde OZB-beschikking hoger.
In verband met deze 'definitie' wijziging, is er geen indexatie van woonlasten aangegeven in 2023.

 

3.2. Weerstandsvermogen en risicobeheersing

 

Inleiding

Deze paragraaf gaat nader in op de financiële conditie van de gemeente. Eerst wordt ingegaan op de weerstandsratio. Dit is een kengetal welke wordt gebruikt om te bepalen of de gemeente voldoende in staat is om financiële tegenvallers op te vangen. Daarna wordt op basis van een bredere analyse van financiële kengetallen een oordeel gevormd over hoe de gemeente Enschede er financieel voorstaat.

 

Weerstandsratio

De weerstandsratio is een verhoudingsgetal tussen de financiële risico’s die de gemeente loopt en de financiële buffers die beschikbaar zijn om die op te vangen als ze zich voordoen. In de nota weerstandsvermogen zijn de uitgangspunten voor onze risicobeheersingsaanpak vastgesteld. Het gaat daarbij onder andere om:

• stille reserves worden niet meegeteld
• de reserve grondbedrijf telt mee tot het niveau van de ratio grondbedrijf van 1,0. Het surplus daarboven telt niet mee, omdat die middelen niet bedoeld zijn voor het afdekken van risico’s buiten het grondbedrijf. Deze middelen zijn bedoeld voor investeringen in het grondbedrijf en de strategische investeringsagenda.
• Het grondbedrijf houdt afdoende reserves aan om zijn eigen risico’s op te vangen. Daarom is een spelregel opgenomen dat de reserve grondbedrijf een minimale omvang heeft van 30% van het onderhanden werk en strategische grondvoorraad in het grondbedrijf. Daarmee is altijd een stevige buffer beschikbaar om afboekingen zelf op te kunnen vangen.

Onderstaande tabel toont het verloop van de weerstandsratio en de verschillende componenten daarbinnen. Hierbij is rekening gehouden met het saldo middelenkader uit de begroting 2024 tot en met 2027.

 

Verloop	2022	2023	2024	2025	2026	2027
Ratio weerstandsvermogen na jaarrekening 2023*	1,75	1,73	1,58	1,59	1,27	0,88
Beschikbare weerstandscapaciteit (mln euro)*	91,6	73,5	67,0	67,4	53,8	37,3
- Reserve weerstandsvermogen*	76,7	61,7	55,2	55,6	42,0	25,5
- Reserve grondbedrijf (excl. surplus)	14,9	11,8	11,8	11,8	11,8	11,8
Benodigde weerstandscapaciteit (mln euro)	52,3	42,4	42,4	42,4	42,4	42,4
- Risico’s grondbedrijf	14,9	11,8	11,8	11,8	11,8	11,8
- Risico’s overig	37,4	30,6	30,6	30,6	30,6	30,6

 

*  Deze cijfers zijn onder de aanname dat geen toevoeging vanuit het jaarresultaat 2023 plaatsvindt. 

 

De ratio weerstandsvermogen eind 2023 is 1,73. Deze daalt de komende jaren door uitnamen uit de algemene reserve vanwege tekorten in het middelenkader. In de jaren t/m 2026 bevindt de ratio zich nog boven de ondergrens van de door de raad vastgestelde norm (1,0 - 1,4). In de ravijnjaren 2026 en 2027 zijn de uitnamen echter zo groot, dat de ratio uiteindelijk onder de ondergrens daalt. Dit komt overeen met het beeld dat bij de gemeentebegroting 2024-2027 is geschetst. Bij de zomernota volgt een geactualiseerd beeld op basis van recente ontwikkelingen.

 

De beschikbare weerstandscapaciteit is afgelopen jaar met 18,1 miljoen euro afgenomen. Deze afname in 2023 betreffen door de raad vastgestelde mutaties, waaronder de eenmalige onttrekking van 15 miljoen euro ten behoeve van de reserve strategische investeringsagenda. Het deel van de reserve grondbedrijf dat meetelt als weerstandsvermogen is afgenomen met 3,1 miljoen euro. De reserve grondbedrijf bedraagt ultimo 2023 overigens 27,0 miljoen euro. Hiervan tellen we 11,8 miljoen euro mee, zijnde het totaal van de risico's van het grondbedrijf. De overige 15,2 miljoen euro surplus is bedoeld voor investeringen in het grondbedrijf en de investeringsagenda.

 

De benodigde weerstandscapaciteit is in 2023 afgenomen met 9,9 miljoen euro. Voor 3,1 miljoen euro wordt dit veroorzaakt door afname van risico’s in het grondbedrijf. Dit nadat in het MPG de risico’s van alle individuele grondcomplexen zijn geactualiseerd en samengebracht in één grote risicosimulatie. Daarbij is ook gerekend met een verzwaard worst case scenario, waarin de mogelijke effecten van een terugval van de vastgoedmarkt zijn meegenomen, zoals deze zich ook gedurende 2009-2013 heeft voorgedaan. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de paragraaf grondbeleid en het Meerjaren Perspectief Grondbeleid 2024. De overige risico’s zijn in 2023 afgenomen met 6,8 miljoen euro. Hieronder volgt de tabel met de 10 belangrijkste overige risico's en een korte toelichting. Opgemerkt wordt dat dit de stand eind 2023 is. Bij de zomernota volgt een actualisatie op basis van recente ontwikkelingen.

 

Onderwerp (bedragen x 1 miljoen euro)	Kans jaarrekening 2023	Financieel gevolg jaarrekening 2023	Kans jaarrekening 2022	Financieel gevolg jaarrekening 2022
Als gevolg van schommelingen in de conjunctuur, kunnen zowel aan de kosten- als de opbrengstenkant onvoorziene nadelige incidentele effecten optreden. *)	90%	18,8	90%	15,5
FC Twente	30%	19,0	30%	20,8
Onvoorziene bijdragen aan de risico's van gemeenschappelijke regelingen (ADT/RBT) en overige verbonden partijen	90%	4,2	90%	4,7
Calamiteiten binnen de gemeente	10%	15,0	10%	15,0
Overige onvoorziene risico's, waaronder de projectrisico's op het gebied  van aanbesteding, planning, bezwaarprocedures, prijsstijgingen en rente-effecten	50%	2,5	50%	2,5
Participatiewet (oa BUIG) / schuldhulpverlening)	gediff. %	4,5	gediff. %	4,5
Risico's van Jeugdhulp, Wmo en sport	gediff. %	9,2	gediff. %	16,7
Gewaarborgde geldleningen worden niet afgelost	10%	4,3	10%	4,7
AVG	50%	0,7	50%	0,7
Wegvallen werken voor derden	30%	1,0	30%	1,0

 

• Het conjunctuurrisico is gestegen met 3,3 miljoen euro. Een actuele inschatting van het conjunctuurrisico is gemaakt aan de hand van de ‘Houdbaarheidstest gemeentefinanciën’ 2024 en CPB gegevens van maart 2024. Deze test van de VNG is een stresstest waarmee de ombuigingsopgave voor een gemeente in kaart kan worden gebracht, die nodig is bij een gestandaardiseerd slechtweer-scenario. In onze weerstandsratio houden wij er nu rekening mee dat het eerste jaar van een recessie opgevangen kan worden vanuit de financiële positie, waarbij na dit eerste jaar moet worden bijgestuurd;
• Het risico van de verstrekte en gewaarborgde leningen FC Twente is met 1,8 miljoen euro gedaald ten opzichte van de jaarrekening 2022 door aflossingen op de leningen. Voor de beoordeling van de kansinschatting wordt gebruikt gemaakt van objectieve criteria gebaseerd op het financiële beoordelingssysteem van de KNVB (FRS) en het wel of niet voldoen aan de afgesproken financiële verplichtingen van de geldlening. De FRS-score wordt door de KNVB uitgevoerd op basis van door een accountant beoordeelde jaar- en prognosecijfers. Opgemerkt wordt dat gewijzigde afspraken rondom aflossing van geldleningen FC Twente leiden tot een ander risicobeeld, dit wordt meegenomen in de actualisatie bij de zomernota;
• Het risico verbonden partijen betreft de risico’s van de gemeenschappelijke regeling ADT. Dit risico is gedaald met 0,5 miljoen euro en is bepaald op basis van de actualisatie van de exploitatie ADT bij de jaarrekening 2023. De daling wordt verklaard doordat het risico dat het herziene bestemmingsplan voor de ‘Voormalige Vliegbasis Twenthe – Midden’ en ‘Zones’ door de Raad van State wordt vernietigd zich in 2023 heeft voorgedaan. Het effect daarvan is in de grondexploitatie ADT verwerkt;
• De inschatting van het risico van de Participatie en schuldhulpverlening is nagenoeg gelijk gebleven t.o.v. vorig jaar. Het grootste risico is dat de BUIG uitgaven hoger zijn dan de bekostiging door het rijk;
• De risico’s omtrent jeugdhulp, Wmo en sport zijn van 16,7 naar 9,2 miljoen euro gedaald, waarbij de gedifferentieerde kansen per onderdeel licht zijn toegenomen. De daling wordt vooral veroorzaakt doordat nu een aantal risico’s, zoals benoemd in de jaarrekening 2022 zich hebben voorgedaan of onvermijdelijk zijn. Dit zijn met name de verhoging van de AMVB tarieven en de indexatie van tarieven  Deze worden meegenomen bij de knelpunten in de zomernota 2024;
• De risico’s van de overige gewaarborgde leningen zijn gedaald door jaarlijkse aflossingen.

Scenario’s

Ondanks een grondige aanpak blijft het inschatten van risico’s deels subjectief. Om een goed beeld te krijgen van de financiële weerbaarheid van de gemeente is het relevant te laten zien hoe de weerstandsratio zich ontwikkelt indien zich onverwachte grote tegenvallers zouden voordoen. Denk daarbij aan mogelijke tegenvallers in de algemene uitkering of bij de transformatie in het sociale domein. Of aan nadelige ontwikkelingen bij verbonden partijen, een onverhoopt faillissement bij FC Twente waardoor de gemeente haar vordering geheel af moet schrijven of dalende prijzen van het vastgoed- en grondbezit. Dit soort tegenvallers hebben invloed op de eerder gepresenteerde doorkijk. De gevolgen voor de algemene reserve en de ratio weerstandsvermogen zijn in onderstaande tabellen opgenomen om een beeld te geven hoe volatiel de weerstandsratio is. Daarbij zijn een viertal scenario’s doorgerekend:

1. Een incidentele tegenvaller van 10 miljoen euro in 2024
2. Een incidentele tegenvaller van 20 miljoen euro in 2024
3. Een structurele tegenvaller van 5 miljoen euro vanaf 2024
4. Een structurele tegenvaller van 10 miljoen euro vanaf 2024 

 

Ratio weerstandsvermogen	2023	2024	2025	2026	2027
Incidentele tegenvaller van 10 miljoen euro in 2024	1,73	1,34	1,35	1,03	0,64
Incidentele tegenvaller van 20 miljoen euro in 2024	1,73	1,11	1,12	0,80	0,41
Structurele tegenvaller van 5 miljoen euro vanaf 2024	1,73	1,46	1,35	0,91	0,41
Structurele tegenvaller van 10 miljoen euro vanaf 2024	1,73	1,34	1,12	0,56	-0,06

 

 

Algemene reserve	2023	2024	2025	2026	2027
Incidentele tegenvaller van 10 miljoen euro in 2024	74	57	57	44	27
Incidentele tegenvaller van 20 miljoen euro in 2024	74	47	47	34	17
Structurele tegenvaller van 5 miljoen euro vanaf 2024	74	62	57	39	17
Structurele tegenvaller van 10 miljoen euro vanaf 2024	74	57	47	24	-3

 

In bovenstaande tabellen is te zien dat incidentele tegenvallers, zoals bijvoorbeeld een faillissement bij FC Twente, in eerste instantie nog op te vangen zijn. Door de tekorten op het middelenkader in de ravijnjaren 2026 en 2027 en het schrappen van het spaarprogramma, daalt de ratio uiteindelijk fors onder de door de raad vastgestelde norm. Bij structurele tegenvallers, zoals bijvoorbeeld een daling van de algemene uitkering, komt de weerstandsratio nog dieper in een dalende trend. In beide gevallen is bijsturing noodzakelijk om de dalende trend te keren.

 

Financiële kengetallen
In lijn met de nota risicomanagement en weerbaarheid beoordelen we de financiële positie van de gemeente door naar een bredere set kengetallen te kijken dan alleen de weerstandsratio. Deze staan hieronder waarbij de signaleringswaarden afkomstig zijn uit de nota risicomanagement en weerbaarheid. Samen geven ze een volledig beeld van hoe de gemeente er financieel voorstaat.

 

		Signalerings- waarde	2022	2023	2024	2025	2026	2027
0	Weerstandsratio	< 0,8	1,75	1,73	1,58	1,59	1,27	0,88
1A	Netto schuldquote	> 130%	25%	18%	35%	44%	46%	43%
1B	Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen		21%	17%	33%	42%	44%	41%
2	Solvabiliteit	< 20%	34%	33%	28%	29%	31%	30%
3	Grondexploitatie	> 35%	1%	0%	2%	2%	2%	2%
4	Netto investeringsquote*	< 0% of > 5%	-1,5%	-0,5%	2,7%	4,9%	5,9%	2,7%
5	Structurele exploitatieruimte	< 0%	4,6%	3,3%	0,5%	1,1%	-1,0%	-1,5%
6	Belastingcapaciteit	> 105%	107%	108%	107%	107%	106%	105%

 

Op basis van deze financiële kengetallen trekken we de conclusie dat Enschede er eind 2023 financieel gezien solide voor staat. Er zijn voldoende buffers om tegenvallers op te vangen. De schulden zijn laag. De solvabiliteitsratio is voldoende op niveau. Er zijn nauwelijks risico’s op grondposities. Het investeringsniveau is weer op peil gebracht. En de structurele baten en lasten zijn met elkaar in balans. Wel ligt de belastingdruk nog boven gemiddeld, waarbij wordt opgemerkt dat deze de afgelopen jaren wel enigszins is afgenomen. Vooruitkijkend zien we vanaf 2026 / 2027 wel een duidelijke verslechtering in de financiële positie. Door de terugval in het gemeentefonds en het daardoor ontstane begrotingstekort slaat de balans tussen structurele baten en lasten negatief uit. Zonder bijsturing of extra middelen vanuit het Rijk wordt vanaf dat moment dus elk jaar ingeteerd op de reserves. Daardoor daalt ook de weerstandsratio onder 1,0. 

 

Hierna worden de individuele financiële kengetallen van nadere toelichting voorzien. Daarbij beoordelen we vooral de trendmatige ontwikkeling. 

 

Netto schuldquote 

De netto schuldquote laat het niveau van de schuldenlast zien, ten opzichte van de eigen middelen (baten). Het geeft een indicatie van de mate waarin de rentelasten op de exploitatie drukken. Omdat het onzeker is of alle doorverstrekte leningen terug zullen worden betaald, berekenen we de netto schuldquote zowel in- als exclusief de doorgeleende gelden. Zo wordt duidelijk welk aandeel de door de gemeente verstrekte leningen in de exploitatie hebben en wat dat betekent voor de schuldenlast. Over de voorbije periode tot 2022 is een dalende trend van de netto schuldquote zichtbaar. Dit houdt vooral verband met de aflossingen van langlopende geldleningen en de toename van de eigen middelen (baten). De doorkijk van dit kengetal laat een positief beeld zien. De netto schuldquote in- en exclusief doorgeleende gelden bevindt zich alle jaren duidelijk beneden de door de VNG gehanteerde kritische waarde van 130%. Het beleid van de afgelopen jaren om schulden af te bouwen maakt dat in de begroting meer ruimte beschikbaar is om andere lasten op te vangen.

 

 

 

Solvabiliteitsratio 

De solvabiliteitsratio is de verhouding eigen vermogen ten opzichte van het balanstotaal en geeft inzicht in de mate waarin onze gemeente in staat is op de langere termijn aan haar financiële verplichtingen te voldoen. Bij een hoge solvabiliteit staat er veel eigen vermogen tegenover de schulden en is de kans groot dat de schulden worden afbetaald. Dit betekent tegelijkertijd dat veel eigen vermogen (reserves) wordt aangehouden dat niet wordt besteed. Wordt het eigen vermogen te klein, dan verslechtert de solvabiliteit. Enschede kent sinds de forse afboekingen op grondposities in 2012 een lage solvabiliteitsratio en heeft sinds die tijd met een spaarprogramma ingezet op verbetering van de algemene reserve en de solvabiliteit. Tevens is bewust gestuurd op het verlagen van de schuldpositie. Hierdoor is de solvabiliteit en de weerstandsratio weer goed op niveau. Enkele jaren terug heeft de raad dan ook het spaarprogramma opgeheven. Vanaf 2026 zien we de solvabiliteitsratio wel dalen door het flinke tekort in het middelenkader. 

 

Kengetal grondexploitatie

Dit kengetal geeft aan hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. De boekwaarde van de voorraden grond (bouwgrond in exploitatie) is van belang, omdat deze waarde nog moet worden terugverdiend door verkopen. Voor de komende jaren moeten er bovendien nog kosten en opbrengsten gerealiseerd worden. Dat betekent dat de gemeente in de toekomst nog inspanningen moet verrichten en daaraan zijn risico's verbonden. De grafiek laat zien dat Enschede over een zeer beperkte grondpositie beschikt. Vanaf 2016 bevindt het kengetal zich zelfs nog slechts tussen 1 en 5%. Dit komt vooral doordat er sterk is ingezet op het verkleinen van de risico's en het verbeteren van de financiële positie. De raadsbesluiten Richting aan ruimte (heroverweging van projecten) en de Visie werklocaties (uitname van bedrijventerreinen) zijn hiervan het gevolg. De beperkte grondpositie beïnvloedt wel de mogelijkheden om als stad naar de toekomst groei te realiseren. Dit kengetal kan de komende jaren gaan stijgen als gevolg van nieuwe grondexploitaties, Centrumkwadraat en Leuriks Oost in 2021, Versnelling Cromhoff en Velve Kleine Bouwplannen in 2022, de woonwagenlocatie Twekkelerbeekweg in 2023 en in de toekomst nieuw te openen grondexploitaties uit de strategische investeringsagenda.

 

Netto investeringsquote

De netto investeringsquote geeft een indicatie van de mate waarin de gemeente investeert in activa. Activa zijn objecten die een bepaalde waarde vertegenwoordigen. Denk aan gebouwen, sportaccommodaties, wegen, gronden, riolering, parkeergarages, aandelen/deelnemingen. Het kengetal bekijkt of de waarde van de activa die de gemeente bezit stijgt in vergelijking met enkele jaren terug. De uitkomst van de netto investeringsquote hoort normaal gesproken gematigd positief te zijn met een streefwaarde tussen 1% en 4%. Dit omdat de investeringen door inflatie duurder worden, maar ook doordat door economische groei en inwonersgroei jaarlijks meer publieke investeringen zoals wegen en scholen nodig zijn. In onderstaande grafiek is te zien dat Enschede jarenlang terughoudend heeft geïnvesteerd. Eigenlijk is vanaf 2010 al sprake van een lage of negatieve score op de investeringsquote, terwijl vergelijkbare gemeenten in de klasse 150.000 tot 250.000 inwoners veelal rond de 2,5 a 3% per jaar uitkomen. Om een aanvaardbaar voorzieningenniveau te behouden en om toekomstige groei van de stad mogelijk te maken, is de afgelopen jaren ingezet op het op peil brengen van het investeringsniveau. Hiervoor is onder andere een strategische investeringsagenda ingesteld. Daarmee loopt de investeringsquote de komende jaren weer op.

 

 

 

Structurele exploitatieruimte  

De netto schuldquote, solvabiliteitsratio en grondexploitatie zeggen vooral iets over de financiële conditie van de balans van de gemeente. Het is ook van belang om te kijken naar de financiële ruimte in de exploitatie, oftewel de structurele exploitatieruimte. Wanneer de structurele inkomsten niet groot genoeg zijn om de structurele lasten te dekken, zal de balans op termijn steeds verder verslechteren. Daarom is dit ook een kengetal waar de provincie in zijn rol als toezichthouder veel waarde aan hecht. Indien de structurele exploitatieruimte meerjarig negatief is kan dit voor de provincie aanleiding zijn om de gemeente onder preventief toezicht te plaatsen. In de grafiek is te zien dat bij de begroting 2024-2027 voor 2024 en 2025 nog sprake was van positieve structurele exploitatieruimte. Vanaf 2026 slaat dat om in negatieve structurele exploitatieruimte. De belangrijkste oorzaak hiervoor is de sterke daling in de rijksmiddelen in 2026 en 2027. In de begroting 2024-2027 is besloten daar destijds nog niet op bij te sturen en in te zetten op een flinke lobby richting het Rijk om het ravijn in de rijksmiddelen in deze jaren te herstellen.

 

 

  

Belastingcapaciteit

De belastingcapaciteit geeft inzicht in hoe de belastingdruk in onze gemeente zich verhoudt tot het landelijke gemiddelde (=100%). Dit is een belangrijk kengetal, omdat het ook een indicatie geeft voor de financiële positie van de gemeente. Een gemeente met een hoge belastingdruk heeft die belastingen waarschijnlijk hard nodig om de exploitatie sluitend te krijgen. Het is voor zo’n gemeente vervolgens minder goed mogelijk de belastingen verder te
verhogen in het geval zich financiële tegenvallers voordoen. Onder de woonlasten verstaan we de OZB, de rioolheffing en reinigingsheffing voor een woning met gemiddelde waarde in die gemeente. De belastingcapaciteit in Enschede zit al jaren ruim boven het landelijk gemiddelde. De laatste jaren is er echter sprake van een daling. Dat komt doordat Enschede geen of slechts beperkte lastenverhogingen doorvoert, terwijl dat in andere gemeenten wel het geval is.

 

 

 

3.3. Onderhoud kapitaalgoederen

Dit onderdeel gaat met name in op de onderhoudstoestand en de kosten van wegen, riolering, gebouwen, infrastructurele kunstwerken en dergelijke. Onderhoud van kapitaalgoederen beslaat een substantieel deel van de begroting. Een goed overzicht is daarom van belang voor een juist inzicht in de financiële positie.

In relatie tot het beheer van de openbare ruimte is een aantal categorieën van kapitaalgoederen te onderkennen waarop onderhoud van toepassing is. Te weten:

• Wegen
• Infrastructurele kunstwerken
• Havens
• Riolering en water
• Groen
• Openbare verlichting
• Parkeervoorzieningen
• Vastgoed
• Onderwijsgebouwen
• Sportaccommodaties.

 

Wegen en infrastructurele kunstwerken

Kerncijfers 2023

 

 

Het beleidskader

Het beleidskader wordt gevormd door het Wegenbeleidsplan 2020 - 2023.

 

Uit het beleidskader voortvloeiende consequenties

Vanuit het wegenbeleidsplan hebben we ook in 2023 weer ingezet op:

-        Zorgvuldig wegbeheer, met veiligheid voor de weggebruiker en geen kapitaalvernietiging als basisuitgangspunten.

-        Het uitvoeren van dit het wegbeheer conform de landelijk vastgestelde wegbeheersystematiek 2019 van het CROW en een eerste aanzet tot assetmanagement bij het wegbeheer.

-        Ook bij het beheer en de vervangingen van infrastructurele kunstwerken zetten we in op assetmanagement.

-        Het nadrukkelijker verbinding leggen met de strategische opgaven van Enschede. Denk aan:

• Groen en duurzaam Enschede: Duurzaamheid in het algemeen en het vervangen van verharding waar dat kan door groen.
• Inclusief Enschede en Groen en duurzaam Enschede: Het onderhouden van de voet- en fietspaden op een kwaliteitsniveau basis-plus. Dit vanuit de inzet op gezondheid door het stimuleren van het fietsgebruik en wandelen. Of door te zorgen dat de voet- en fietspaden voor iedereen goed toegankelijk zijn.
• Aantrekkelijk Enschede: Meewegen van cultuurhistorie binnen wegbeheer.
• Open Enschede: Participatie door onze adviserende partners een meer nadrukkelijke adviesrol te geven in het wegbeheerproces. Denk bijvoorbeeld aan de Fietsersbond. Of door samen met marktpartijen en instellingen in te zetten op innovatie en zoveel mogelijk hergebruik van materialen.

-        Het opstellen en bestuurlijk laten vaststellen van het wegenbeleidsplan 2024 – 2027. Dit hebben we gedaan in afstemming met bijvoorbeeld de verschillende adviesraden.

 

Uitvoering wegenbeleid

• Aan een groot aantal wegen zijn in 2023 weer werkzaamheden uitgevoerd. Zo hebben we o.a. de Knalhutteweg heringericht, het Dorpshart Usselo afgerond, groot onderhoud uitgevoerd aan Nijverheidstraat, Hölterhofweg, diverse fietspaden, zoals de Haaksbergerstraat. Bijzonder was het project asfaltonderhoud Helmerstraat, waarbij we, in overleg met de cultuurhistorische adviescommissie, de oude waaltjes onder het nieuwe asfalt hebben laten liggen. Op een aantal locaties hebben we nieuwe duurzamere (koud)asfaltmengsel toegepast (o.a. Ecofalt), zoals op de fietspaden Parkweg, Vegerweg en Welnaweg.
• Rond de infrastructurele kunstwerken hebben we de levensduur van bruggen in het Wesselerbrinkpark weten te verlengen door onderdelen te herstellen met speciale kunsthars. We hebben de levensduur van de brug Melodiestraat flink langer gemaakt door het nemen van herstelmaatregelen.
• We werken doorlopend samen met Hogeschool Saxion, Universiteit Twente en Stichting Pioneering op gebied van wegen en infrastructurele kunstwerken. En we stemmen alle werkzaamheden af met netbeheerders, zoals Vitens, Enexis en Ennatuurlijk. Ook werken we steeds vaker in bouwteams, waarbij gemeente en de aannemer (en netbeheerders) in de ontwerpfase al intensief samenwerken aan het ontwerp.

Realisatie

De lasten voor wegonderhoud (inclusief weginrichting zoals belijning en verkeersborden) is circa 9,8 miljoen euro. Dit bedrag bestaat voor 0,9 miljoen euro uit apparaatskosten, 1,5 miljoen euro uit kapitaallasten, 6,8 miljoen euro uit lasten voor (groot)onderhoud en voor circa 0,6 miljoen euro uit overige lasten.

Het bestede investeringsbedrag 2023 voor reconstructiewerkzaamheden en vervanging aan wegen is circa 1,3 miljoen euro met een afschrijvingstermijn van tien jaar. Daarvan is 0,8 miljoen euro in gebruik genomen in 2023. Door vertragingen bij de nutsbedrijven zijn er vertragingen in de investeringen ten opzichte van de begroting.

 

Havens

Kerncijfers 2023

 

Het beleidskader

De "Binnenhavenvisie Twentekanalen 2017-2030" met bijbehorend uitvoeringsprogramma geeft richting aan de ontwikkelingen van de binnenhavens aan de Twentekanalen tot 2030. Visie en uitvoeringsprogramma zijn opgesteld door de Twentse havengemeenten. 

Het op 14 december 2020 vastgestelde Meerjarenplan Onderhoud en Vervanging Haveninfrastructuur 2021-2024 (MJOV) omschrijft hoe wij het beheer en groot onderhoud van de damwanden, taludverdediging en steigers (de zogenaamde civiele kunstwerken) en de bodem in de haven van Enschede uitvoeren binnen de wettelijke en financiële kaders en de bestuurlijke doelen. Dit doen we om het goederenvervoer via het water en de economische functie van de havengebieden te faciliteren.

 

Uit het beleidskader voortvloeiende consequenties

Vanuit het Meerjarenplan Onderhoud en Vervanging Haveninfrastructuur 2021-2024 hebben we in 2023 het groot onderhoud aan diverse damwanden voorbereid in overleg met ondernemers in het havengebied.

 

Realisatie

De lasten waren in 2023 ongeveer 337.000 euro, bestaande uit 137.000 euro aan materiële kosten voor het dagelijks onderhoud van de havens en een dotatie aan de voorziening groot onderhoud van 200.000 euro.

Daarnaast heeft er minimaal groot onderhoud plaats gevonden die ten laste van de voorziening is gebracht. De werkzaamheden zijn in voorbereiding conform het meerjaren plan Havens.

 

 

Riolering

Kerncijfers 2023

 

 

 

Het beleidskader

Het huidige beleidskader wordt gevormd door het in 2021 vastgestelde Water- en Klimaatadaptatieplan (WeK) 2022-2026, “Verder bouwen aan een groen blauw Enschede”.

 

Uit het beleidskader voortvloeiende consequenties

In het WeK is beschreven wat de hoofdlijnen zijn van ons riolerings- en klimaatadaptatiebeleid, onze doelstellingen, en de investeringen die daarvoor nodig zijn. Daartoe hebben we uitgewerkt hoe we omgaan met onze zorgplichten voor afvalwater, hemelwater en grondwater. En hoe we Enschede klimaatadaptiever willen maken. We zien door klimaatverandering steeds vaker extreem weer met wateroverlast, hitte-stress en droogte tot gevolg. Dit leidt tot risico’s o.a. voor de leefbaarheid, voor onze economie, voor onze gezondheid en voor onze veiligheid. Daarom zetten we voor klimaatadaptatie in op openbaar én op particulier terrein. Het uitgangspunt van ons WeK is verantwoord (riool)beleid en beperking van de risico’s van (grond)wateroverlast, droogte en hitte.

 

In 2023 hebben we diverse locaties, waar het risico op (grond)wateroverlast te hoog is, aangepakt. Voorbeelden van uitgevoerde projecten zijn: afronding GroenBlauw Twekkelerveld, GroenBlauw Glanerbrug, Elferinksweg, Wethouder Nijhuisstraat.

In de meeste riool- en groenblauwprojecten voeren netbeheerders ook werkzaamheden uit aan de kabels en leidingen. Vaak moesten deze werkzaamheden eerst worden uitgevoerd voordat onze aannemer kan starten met de uitvoering. Op 23 november 2023 heeft de raad een brief ontvangen met onderwerp Haalbaarheid realiseren doelstellingen energievisie. Hierin staat dat in 2023 de wachttijd van netbeheerders is opgelopen van 18 naar meer dan 60 weken. Dit heeft ervoor gezorgd dat de uitvoering van een aantal projecten is opgeschoven naar 2024. Dit is niet wenselijk.

Daarom hebben we dit aangekaart bij de netbeheerders. We hebben afgesproken om samen aan een acceptabele doorlooptijd voor zowel de gemeente als de netbeheerders te gaan werken. Daarnaast wordt gewerkt aan het opzetten van een samenwerking waarin integraal geprogrammeerd wordt.

 

Bij alle projecten in de openbare ruimte hebben we onderzocht waar we de waterberging en hoeveelheid groen kunnen vergroten en de hoeveelheid verharding kunnen verminderen. Daarbij hebben we zoveel mogelijk aangesloten bij het natuurlijke systeem door de sponswerking van de bodem te vergroten.

Ook stelden we integrale groenblauwe structuurplannen op, zoals voor Varvik-Diekman en hebben we veel samengewerkt met (water)partners en kennis- en onderwijsinstellingen. Op deze manier maken we Enschede in 2023 steeds klimaatrobuuster.

Omdat de impact van klimaatverandering verder gaat dan onze gemeentegrens, werkten we in het Twents waternet samen met alle gemeenten, Waterschap Vechtstromen, provincie Overijssel en Vitens aan plannen om Twente klimaatbestendiger te maken.

 

Realisatie

De lasten voor riolering waren in 2023 afgerond 19,4 miljoen euro, bestaande uit 2,3 miljoen euro aan apparaatskosten (incl overhead), 4,9 miljoen euro kapitaallasten, 7,5 miljoen euro storting in de voorziening vervanging Riolering, 0,5 miljoen euro storting in de voorziening Riolering tarief en 4,2 miljoen euro aan materiële lasten voor dagelijks onderhoud van riolering.

In 2023 is er in totaal 11,4 miljoen euro uitgegeven aan investeringen waarvan 7,5 miljoen euro ten laste van de voorziening en 2,2 miljoen euro geactiveerd vanwege ingebruikname. De overige 1,7 miljoen euro is nog niet in gebruik genomen.

 

 

Groen

Kerncijfers 2023

 

Het beleidskader

Het Groenambitieplan Enschede “Enschede één groot groen park” vormt het beleidskader. De gemeenteraad stelde dit plan op 13 december 2021 vast en actualiseren we conform de financiële verordening gemeente Enschede. De mate van realisatie van de ambities uit dit plan is afhankelijk van de investeringsmiddelen die de gemeenteraad beschikbaar stelt.

 

Uit het beleidskader voortvloeiende consequenties

In 2023 werkten we net als in 2022 aan de hand van het Groenambitieplan Enschede “Enschede één groot groen park” aan het kwalitatief vergroenen van Enschede via drie (hoofd)principes:

1. BESCHERMEN: het bestaande groen en de natuur beschermen. Door bijvoorbeeld het groen goed te onderhouden en verzorgen.
2. BENUTTEN: het groen beter gebruiken (benutten) als bijvoorbeeld regenwateropvang, om de stad koel te houden in hete zomers of voor sporten, bewegen of als rust- en stilteplek.
3. BOUWEN: groener bouwen door bijvoorbeeld groene daken en groene gevels en meer groen aanleggen bij nieuwbouw, natuurinclusief bouwen en verlaten terreinen (tijdelijk) vergroenen.

 In 2023 hebben we de benodigde middelen voor de uitvoering van het Groenambitieplan Enschede “Enschede één groot groen park” verder uitgewerkt. Deze waren in 2023 nog niet beschikbaar. De uitwerking van de middelen heeft geresulteerd in verwerking in de gemeentebegroting 2024-2027. Zodat we de komende jaren stappen kunnen zetten in de realisatie van onze groenambities. Dan met name gericht op de door de gemeenteraad vastgestelde prioriteiten, als bepaald bij de vaststelling van het groenambitieplan. Dit zijn: vergroenen van de binnenstad (middelen voor planvorming van Heekplein), optimaliseren van de boomverzorging (waaronder ook optimalisatie regels bomenbescherming), vergroenen van de singels, optimaliseren stadsparken (middelen voor opstellen visie) en meerjareninvesteringsmiddelen om stappen te zetten in het kwalitatief vergroenen van Enschede.

 

Uitvoering groenambitie

Binnen de beschikbare middelen ook in 2023 al (kleinere) stappen gezet in de (voorbereiding) van het verder vergroenen van Enschede.

- Rond bomen:

• Via de discussienota optimalisatie regels bomenbescherming legden we een basis om te komen tot optimalisatie van de regels bomenbescherming.
• Ook zijn er weer een groot aantal bomen aangeplant als onderdeel van het streven naar 170.000 bomen extra in Enschede (Enschedese bomenteller | Groenblauw Enschede).

- Inzet op soortenbescherming en natuurvriendelijk isoleren in de energietransitie.

Voor vleermuizen en gebouwbewonende vogels werd een pre-soortenmanagementplan en compensatieplan opgesteld en is eind 2023 een ontheffingsaanvraag bij de provincie aangevraagd. Inwoners en corporaties krijgen hiermee de mogelijkheid – onder voorwaarden - hun woning te isoleren zonder ecologisch onderzoek. In het compensatieplan, zijn voor beschermde gebouwbewonende soorten verspreid over de stad verblijfplaatsen gerealiseerd.

Als vervolgstap zijn we inmiddels ook gestart met het opstellen van een soortenmanagementplan voor het stedelijk gebied van Enschede. Dit in samenwerking met woningbouwcorporaties.

 

- Bij de aanpak van de eikenprocessierups hebben we het gebruik van preventieve middelen verder beperkt. Ook zaaiden we bijvoorbeeld bloemenmengsels waarmee we werken aan het lange termijn herstel van het natuurlijk evenwicht. Dit in lijn met het opgestelde beheerplan eikenprocessierups 2023. Op die manier houden we de overlast onder controle, met respect voor mens, dier en milieu.

 

Rond biodiversiteit zetten we het afgelopen jaar via een uitvoeringsprogramma stappen in relatie tot het Groenambitieplan Enschede. Dit vanuit de middelen voor “de basisinzet biodiversiteit op orde” en vanuit de samenwerking met onze partners. Zoals:

 

- Natuur voor elkaar:

• Opening Bijenroute Ledeboerpark/ Wageler in april. Samenwerking tussen de Bijenvereniging Enschede, vereniging Wageler Samen en gemeente Enschede. De wandelaar komt online en offline meer te weten over wilde bijen in en om Enschede.
• Pilot Ecologisch beheer landelijk gebied met het inzaaien van bloemenlinten en ecologisch beheer hiervan.
• Campagne Zo Groen particuliere tuinen: onderzoek naar redenen om tuinen te verharden en factoren voor het vergroenen van tuinen. De uitkomsten worden gebruikt voor een campagne in 2024. Onderdeel zijn ook 3 voor inwoners te bezoeken voorbeeldtuinen.

- Groene Loper Enschede:

•  Voorjaarsactie bloemzaden: Gratis bloemenzaad uitgedeeld aan bewoners. Resultaat: 1,5 hectare bloemenlint erbij in tuinen, boomspiegels, op braakliggende grond en langs gevels.
• Najaarsactie van Boven en Onder goed tijdens Burendag: meer dan 100 klimplantpakketten, stokrozen en biologische potgrond werd uitgedeeld aan ruim 45 buurtinitiatieven, maatschappelijke organisaties en scholen.
• Inzet tuincoaches: Bij diverse projecten van woningbouwcorporaties De Woonplaats en Domijn als via een door de coaches georganiseerd tuincafe in juni. De coaches gaven voorlichting aan huurders en inwoners over het belang van een groene tuin en hoe je je tuin goed groen inricht.

- Tiny Forest aangeplant bij 2 scholen (CBS De Koning en OBS De Esmarke) en 3 groene schoolpleinen aangelegd (OBS De Esmarke, OBS Broekheurne en De Noorderkroon) en een ontwerp voorbereid (OBS Roombeekschool).

 

Realisatie 

De lasten voor groenonderhoud in 2023 waren circa 9,8 miljoen euro, bestaande uit apparaatskosten en uitbesteed werk. Daarnaast is er voor ca. 0,8 miljoen euro besteed aan vervangingsinvesteringen in het groen. 

Het totaal is in 2023 hoger dan in het jaar ervoor door areaaluitbreiding en inflatie. 

Eind 2021 is het Groenambitieplan vastgesteld door de gemeenteraad. De komende jaren zal er meer geïnvesteerd worden in het vergroenen van Enschede. 

Openbare verlichting

Onderwijsgebouwen

Vanwege een wetswijziging is de gemeente met ingang van 1 januari 2015 niet meer verantwoordelijk voor het buitenonderhoud van de schoolgebouwen voor primair onderwijs en speciaal (voortgezet) onderwijs. De schoolbesturen zijn hier nu zelf voor verantwoordelijk. 

Sportaccommodaties

De gemeente is eigenaar van de sportaccommodaties en sportparken en verhuurt deze aan Sportaal. Sportaal heeft de opdracht de accommodaties te exploiteren en is verantwoordelijk voor het klein dagelijks onderhoud. Er is regelmatig afstemming over het opdrachtgeverschap richting Sportaal en over het door de gemeente uit te voeren groot onderhoud.  

Parkeervoorzieningen

Vastgoed

Kerncijfers 2023

 

Onderhoudsplan

Het onderhoud van het gemeentelijke vastgoed wordt uitgevoerd door het Vastgoed & Facilitair Bedrijf Enschede (VFBE). Voor het uitvoeren van de onderhoudsactiviteiten wordt gewerkt met een onderhoudsvoorziening. In deze voorziening wordt jaarlijks vanuit de gebouwexploitaties een vaste bijdrage gestort.

De onttrekking (uitgaven) uit deze voorziening geschiedt op basis van de daadwerkelijke uitgaven. Deze uitgaven zijn voorzien in de meerjaren onderhoudsplanning (MJOP).

 

Het beleidskader/onderhoudssystematiek

In Enschede wordt het onderhoud aan de gemeentelijke gebouwen al enige jaren gepland en gepleegd volgens de zogenaamde NEN 2767-methode. Deze methode geeft de staat van gebouwdelen weer.

 

Het onderhoud is onder te verdelen in de volgende onderdelen:

• Onderhoud aan het segment verkoop en nader uit te werken. Gezien het tijdelijke karakter worden deze gebouwen niet planmatig onderhouden, maar afhankelijk van de beoogde toekomst van het pand (sloop, dan wel verkoop op korte termijn)
• Planmatig onderhoud aan ambtelijk/ beleidsondersteunend vastgoed. Deze panden, die doorgaans langere tijd (meer dan 10 jaar) in eigendom van de gemeente blijven, worden conform de hierboven beschreven NEN 2767-methode onderhouden. Met het oog op verduurzaming worden onderhoudswerkzaamheden zoveel mogelijk geclusterd en in lijn gebracht met het verduurzamingsprogramma

 

Programma van het begrotingsjaar

 

Totaal is 7,8 miljoen euro (incl. BTW) aan onderhoud begroot voor 2023. Voor de gebouwen voor ambtelijke huisvesting is totaal 1,2 miljoen euro begroot, aan de gebouwen met een maatschappelijke functie 6,5 miljoen euro. Ten behoeve van de gebouwen in het segment nader uit te werken en verkoop is in totaal 86.000 euro begroot.

Daadwerkelijk is er 4,7 miljoen uitgegeven aan het onderhoud. Onderverdeeld in 730.000 euro voor de ambtelijke huisvesting, 3,8 miljoen aan de gebouwen met een maatschappelijke functie en 160.000 euro voor de overige objecten.

 

Er is flink minder uitgegeven dan begroot. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt doordat in 2022, na het vaststellen van het begrotingsjaar 2023, is gestart met de uitwerking van het verduurzamingsprogramma. Waar in het begrotingsjaar 2023 nog is uitgegaan van onderhoud conform MJOP worden in het verduurzamingsprogramma onderhoudswerkzaamheden over een periode van meerdere jaren geclusterd en integraal met de verduurzaming in opdracht gezet. Zo zorgen we voor zo min mogelijk overlast voor de gebruiker. Door het clusteren van verschillende werkzaamheden zijn veel onderhoudswerkzaamheden naar achteren geschoven waar dit later gecombineerd wordt met verduurzaming. Voor de projecten die wel uitgevoerd zijn of in uitvoering zijn geldt dat door de bundeling van werkzaamheden de doorlooptijd van de werkzaamheden langer duurt. Aanvullend op het verduurzamingsprogramma zijn bepaalde onderhoudswerkzaamheden uitgesteld omdat de noodzaak ontbrak vanwege beleidsmatige ontwikkelingen.

 

Daarnaast is er aanvullend onderhoud uitgevoerd aan de Oosterbegraafplaats in combinatie met verduurzaming. Tevens is er onderhoud uitgevoerd aan het Muziekcentrum, doordat de onderhoudsverantwoordelijkheid bij de gemeente is gekomen en is de renovatie van de kleedkamers aan de van Deinselaan afgerond.

 

De vertaling van de financiële consequenties in de begroting

De geplande onderhoudsuitgaven voor de komende jaren zijn hieronder grafisch weergegeven (paars gearceerd). Op basis van deze planning is de storting in de onderhoudsvoorziening bepaald (geel gearceerd). De blauwe lijn geeft de stand van de onderhoudsvoorziening weer.

 

 

3.4. Financiering

 

In deze paragraaf zijn de onderdelen opgenomen zoals vastgelegd in de financiële verordening van de gemeente. Daarnaast wordt gerapporteerd over de kasgeldlimiet en renterisiconorm zoals voorgeschreven in de wet financiering decentrale overheden.

 

Resultaat rente en treasury

Het resultaat van het product Rente en treasury is ruim 5,2 miljoen euro hoger dan was begroot voor 2023. Deze is het gevolg van:

• De afkoop van de lening door het MST, nadat hierover een akkoord was bereikt via mediation, zorgt voor een voordeel van 1,350 miljoen euro. Dit betreft de eenmalige bijdrage van het MST tezamen met de vrijval van de voorziening die aangehouden werd voor het MST.
• De dividenduitkering van Twence was 2,7 miljoen euro hoger dan begroot doordat de winst over 2022 van de onderneming zeer hoog was als gevolg van de hoge opbrengsten vanuit de geleverde energie. Daarnaast vielen ook het uitgekeerde dividend van de BNG Bank en Enexis hoger uit dan was begroot.
• Daarnaast waren de rentelasten lager (600.000 euro) omdat geen nieuwe leningen zijn aangetrokken en geen rente voor kortlopende schulden is betaald als gevolg van een positief banksaldo. Dit positieve saldo heeft in combinatie met de flink gestegen rente gezorgd voor een rentebate van 2,8 miljoen euro bij het schatkistbankieren.
• De rentebaten vanuit de verrekende omslagrente over de activa vielen lager uit (1 miljoen euro) doordat enerzijds de stand van de activa per 1 januari 2023 aanzienlijk lager was dan begroot vanwege achterblijvende investeringen en anderzijds doordat de omslagrente verlaagd moest worden (zie volgende onderdeel over omslagrente).

 

Omslagrente

Vanuit de BBV-regelgeving voor rente moet worden vastgesteld in de jaarrekening of de begrote omslagrente niet te veel afwijkt van de realisatie. Een afwijking van maximaal 25% is toegestaan. Bij overschrijding hiervan dient de omslagrente (1,5% in 2023) herrekend te worden.

 

Bij het vaststellen van het definitieve renteresultaat over 2023 bleek dat door de forse rentebate over het saldo bij het schatkistbankieren toch de omslagrente van 1,5% verlaagd moest worden naar 1,25% om binnen de toegestane marges uit te komen. Dit maakt dat de rentebaten bij rente & treasury lager uitvallen maar op alle producten met kapitaallasten sprake is van een voordeel.

 

In de onderstaande tabel is de vergelijking tussen begroting en realisatie voor 2023 van de omslagrente terug te vinden. Hieruit blijkt dat de afwijking na verlaging van de omslagrente binnen de toegestane marge blijft:

 

Omschrijving	Begroting 2023	Gemeenterekening 2023
Externe rentelasten korte en lange financiering	10.383.401	9.421.595
Externe rentebaten	-1.074.771	-3.350.174
Totaal door te rekenen externe rente	9.308.630	6.071.421
Rente aan grondexploitaties	-1.878.043	-1.637.715
Rente projectfinanciering (Van Heekgarage)	-1.644.245	-1.644.245
Saldo toe te rekenen externe rente	5.786.342	2.789.460
Rente over eigen vermogen	0	0
Rente over voorzieningen	897.214	1.259.275
Toe te rekenen rente	6.683.556	4.048.735
Toegerekende rente aan boekwaarden	-6.681.859	-4.906.779
Resultaat omslagrente	1.67	-858.043
Omslagrente - onafgerond	1.538%	1.25%
Afwijking		21,19%

 

De rekenrente voor de grondexploitaties is hoger dan de omslagrente doordat hiervoor een andere rekenmethode van toepassing is. In de begroting 2023 was rekening gehouden met een rekenrente van 2,5%. Deze is over 2023 uiteindelijk uitgekomen op 2,41% vanwege lagere rentelasten omdat geen nieuwe financiering is aangetrokken.

 

Rentevisie

In de begroting werd per eind 2023 verwacht dat de lange (10-jarige) rente rond 2,5% zou liggen. De rente was echter hoger en stond op 2,95% per ultimo 2023. De rente is tot begin oktober gestaag omhoog gegaan vanwege de aanhoudende hoge inflatie. In de laatste maanden van het jaar is de lange rente al weer licht gedaald vanwege tegenvallende economische groei. Een verdere verlaging in 2024 wordt algemeen verwacht.

 

Voor eind 2023 werd voor de korte rente een niveau voorspeld van negatief 1,1% tot 1,5% en is deze uiteindelijk aanzienlijk hoger uitgekomen op 3,9%. De korte rente is fors gestegen als gevolg van de renteverhogingen door de ECB die hiermee heeft geprobeerd om de inflatie in te perken. Het ziet er naar uit dat in 2024 de eerste verlaging door de ECB plaats zal vinden nu de inflatie aanzienlijk is verlaagd.

 

Met de gestegen korte en lange rente is al rekening gehouden met het opstellen van de Gemeentebegroting 2024. Voorlopig is echter geen nieuwe financiering nodig omdat vooralsnog het positieve saldo bij de schatkist afdoende is om de uitgaven mee te kunnen doen.

 

Kasgeldlimiet

In de Wet financiering decentrale overheden (Fido) is bepaald dat de gemeente maximaal 8,5% van het begrotingstotaal aan kortlopende schulden mag hebben. De gemeente is verplicht te rapporteren over deze limiet in de begroting. De gemeente mag niet onbeperkt haar kortlopende schulden aanhouden, maar wordt gedwongen een goede verdeling aan te houden tussen de korte en lange schulden. De kasgeldlimiet bedroeg 64,926 miljoen euro in 2023. Uit de onderstaande tabel blijkt dat de kasgeldlimiet in 2023 niet is overschreden.

 

Kasgeldlimiet (x 1.000 euro)		1e kwartaal	2e kwartaal	3e kwartaal	4e kwartaal
1	Omvang begroting per 1 januari 2023 - grondslag	763.831	763.831	763.831	763.831
2	Toegestane kasgeldlimiet:
	- in % van de grondslag	8,5%	8,5%	8,5%	8,5%
	- omvang kasgeldlimiet	64.926	64.926	64.926	64.926
3	Toets kasgeldlimiet:
	Gemiddelde overschot vlottende middelen	84.494	85.919	127.625	153.231
	Gemiddeld genomen vlottende schuld
	Toegestane kasgeldlimiet	64.926	64.926	64.926	64.926
	Ruimte/tekort onder kasgeldlimiet	149.420	150.845	192.551	218.157

 

 

Renterisiconorm

De renterisiconorm geeft het kader aan voor de spreiding van looptijden in de leningenportefeuille. Vanuit de Wet financiering decentrale overheden moet over de renterisiconorm worden gerapporteerd in de jaarrekening. De norm bepaalt dat maximaal 20% van het begrotingstotaal in enig jaar geherfinancierd mag worden. Hiermee worden renterisico’s op de vaste schulden gespreid in de jaren. Uit de onderstaande tabel blijkt dat de gemeente in 2023 ruimschoots binnen de renterisiconorm is gebleven.

Berekening renterisiconorm		Begroting 2023	Gemeenterekening 2023
1.	Begrotingstotaal	763.831	763.831
2.	Vastgesteld percentage	20%	20%
3.	Renterisiconorm (1. x 2.)	152.766	152.766
4.	Aflossing	13.725	8.925
5.	Ruimte onder renterisiconorm (3. - 4.)	139.041	143.841

  

 

 

Financiering en ontwikkeling leningenportefeuilles

In hoofdstuk 6.10 is bij de toelichting op de balans de specificatie van de opgenomen geldleningen te vinden. In 2023 is geen nieuwe financiering aangetrokken. Naar verwachting zou 25 miljoen euro aan nieuwe geldleningen worden aangetrokken voor de herfinanciering van leningen die afgelost zijn in 2022. Deze herfinanciering bleek echter niet nodig te zijn door de achterblijvende investeringsuitgaven en vroegtijdige ontvangst van de rijksuitkeringen. Ook waren voldoende liquide middelen beschikbaar door de vervroegde aflossing van de achtergestelde lening door het Medisch Spectrum Twente (MST). De portefeuille met langlopende geldleningen daalt van 244 miljoen euro per eind 2022 naar ruim 235 miljoen euro per eind 2023. Er was alleen sprake van reguliere aflossingen op de bestaande leningenportefeuille.

De kortlopende schulden zijn gedaald ten opzichte van eind vorig jaar. Hierdoor daalt de totale schuldpositie per eind 2023.

 

In de onderstaande grafiek is het verloop van de schulden te zien over de afgelopen jaren. Hieruit is op te maken dat de schuldpositie van de gemeente gestaag is gedaald in deze periode. Dit is o.a. het gevolg van een lager investeringsniveau.

 

 

Tegelijkertijd zijn de rentelasten ook gedaald in de afgelopen jaren. Zie de onderstaande grafiek:

 

In het Treasurystatuut 2023 is opgenomen over de rentelasten: Te bepalen dat de begrote (netto) rentelasten niet meer dan 3% van het begrotingstotaal bedragen. Op basis van het bovenstaande kan worden vastgesteld dat de rentelasten ruimschoots binnen deze begrenzing vallen:

 

	2018	2019	2020	2021	2022	2023
% begrotingstotaal	1,82%	1,69%	1,54%	1,44%	1,25%	1.18%

 

 

De daling van de rentelasten is het gevolg van de verdere afname van de schuldpositie. Door de jarenlange daling zit een steeds minder groot deel van de begroting vast in financieringslasten en is daarmee anders in te zetten. Vanaf 2024 zal naar verwachting dit percentage wel stijgen maar niet de afgesproken grens van 3% overschrijden. De rentelasten zullen naar verwachting ook stijgen door het voornemen aanzienlijk te investeren in de stad in de komende jaren.

In hoofdstuk 6.3 bij de toelichting op de balans is de specificatie van de verstrekte leningen aan derden opgenomen. De portefeuille is in omvang afgenomen van 28 miljoen euro per eind 2022 naar ruim 14,5 miljoen euro per eind 2023 door de vervroegde aflossing van de achtergestelde lening door het MST alsook een aanzienlijke aflossing op de achtergestelde lening die aan FC Twente is verstrekt. Deze aflossing is conform de afspraken rondom overtollige middelen. FC Twente heeft voor het overige voldaan aan haar betaalverplichtingen.

De overige daling komt door de reguliere aflossing op de leningen alsook het vrijwel niet meer verstrekken van nieuwe leningen. In 2023 zijn een tweetal nieuwe duurzaamheidsleningen verstrekt aan de sportverenigingen EFC PW en Tex Town Tigers.

In hoofdstuk 6.13 is een toelichting te vinden op de door de gemeente gegarandeerde geldleningen. Deze zijn in deze jaarrekening opgenomen als niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen. Het totaal aan garantstellingen is gedaald naar 33,9 miljoen euro per eind 2023 (36,5 miljoen euro per eind 2021) door reguliere aflossing. Er is een garantie verstrekt aan Tennisvereniging Glanerbrug in 2023.

De risico’s van de verstrekte leningen en garanties zijn nader toegelicht in de paragraaf 3.2 weerstandsvermogen en risicobeheersing). Het risico vanuit de verstrekte lening en borgstelling aan FC Twente is separaat opgenomen en zijn terug te vinden in de top 10 in paragraaf 3.2. De kansbepaling blijft gelijk aan 2022 maar de omvang daalt door de aflossing die door FC Twente is betaald op achtergestelde lening.

 

Beleidsvoornemens treasuryfunctie

De stand van zaken van de beleidsvoornemen voor 2023 van de treasuryfunctie is:

• De invoering van het gewijzigde beleid uit het Treasurystatuut 2023 dat op 6 maart 2023 is vastgesteld. Onderdeel hiervan zijn de geactualiseerde beleidsregels voor leningen en garanties. Op de verstrekte leningen en gemeentegarantie zijn de herziene beleidsregels toegepast.
• De gevolgen van de sterk gestegen rente zijn ondertussen verwerkt in het middelenkader voor de jaren 2024-2027. Vanaf 2026 moet naar verwachting nieuwe financiering worden aangetrokken waarvoor een hogere rente nu is begroot. Voor 2024 is rekening gehouden met de aanzienlijke rentebate uit het schatkistbankieren. De rentevergoeding bij de schatkist is hoger dan bij de huisbankier dus wordt het positieve saldo zo veel mogelijk aangehouden bij de schatkist.

 

Limieten 2023

Door middel van de onderstaande overzichten via de kwartaalrapportages is het college geïnformeerd over de stand van zaken met betrekking tot de in de Gemeentebegroting 2023 vastgestelde limieten voor 2023. Uit de onderstaande tabel blijkt dat geen limieten zijn overschreden in 2023.

Netto-vlottende schuld (x 1.000 euro)	1e kwartaal	2e kwartaal	3e kwartaal	4e kwartaal
Limiet - comform treasuryparagraaf Gemeentebegroting 2023	71.418	71.418	71.418	71.418
Gemiddeld vlottende schuld
Gemiddelde vlottende middelen	84.494	85.919	127.625	153.231
Ruimte onder limiet	155.912	157.338	199.043	224.650
Overschrijding limiet: ja/nee	nee	nee	nee	nee

 

 

Vaste schuld (x 1.000 euro)	1e kwartaal	2e kwartaal	3e kwartaal	4e kwartaal
Limiet - conform treasuryparagraaf Gemeentebegroting 2023	50.000	50.000	50.000	50.000
Opgenomen vaste schuld in kwartaal	0	0	0	0
Cumulatief opgenomen vaste schuld in jaar	0	0	0	0
Overschrijding limiet: ja/nee	nee	nee	nee	nee

 

 

Uitzettingen (x 1.000 euro)	1e kwartaal	2e kwartaal	3e kwartaal	4e kwartaal
Limiet - conform treasuryparagraaf Gemeentebegroting 2023	10.500	10.500	10.500	10.500
Totale omvang uitzettingen in kwartaal	0	0	0	0
Overschrijding limiet: ja/nee	nee	nee	nee	nee

 

 

 

3.5. Bedrijfsvoering

 

De bedrijfsvoering heeft een impact op de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening. Wij streven, binnen de financiële middelen en personele capaciteiten, naar de beste dienstverlening voor onze inwoners en ondernemers. 

In deze paragraaf van de jaarrekening geven we inzicht in de wijze waarop de gemeente haar bedrijfsvoering heeft ingericht en uitgevoerd.  

 

We organiseren onze bedrijfsvoering integraal waarbij wij de focus leggen langs drie lijnen: 

1)Blik op de toekomst 

2)Bedrijfsvoering is van ons allemaal 

3)Bedrijfsvoering – Hoofdlijnen 

Deze drie lijnen hebben ertoe bijgedragen dat we mee zijn gegaan in maatschappelijke ontwikkelingen en dat we in staat zijn om aan wettelijke taken en verplichtingen te voldoen. 

 

1) Blik op de toekomst 

Bedrijfsvoering wordt beïnvloed door een aantal trends. Hier beschrijven wij in het bijzonder: 

 

Arbeidsmarkt en talentontwikkeling 

De krapte op de arbeidsmarkt duurt voort. Tegelijkertijd is de grote uitstroom als gevolg van pensionering nog steeds gaande. Vanuit onze HR visie hebben we daar met verschillende activiteiten en instrumenten verder op ingezet. 

We hebben in 2023 ingezet op het binden en verder ontwikkelen van onze medewerkers en op het aantrekken van nieuw talent. Bij het aantrekken van nieuw talent is er spanning tussen beschikbare capaciteit, middelen voor arbeidsmarktcommunicatie en recruitment versus de groeiende uitdaging. Bij het binden van huidige en toekomstige medewerkers is het bieden van een aantrekkelijke werkomgeving in alle facetten van groot belang.

In 2023 hebben we, in geval van specialistische functies,  soms een arbeidsmarkttoelage moeten inzetten. Dit geldt ook voor het vasthouden van nieuw aangetrokken talent. Wanneer dit niet is gelukt moest er met (tijdelijke) inhuurconstructies worden gewerkt.  

 

In 2023 is gemeentebreed het verbeteronderzoek uitgevoerd. Dit heeft aanvullende inzichten opgeleverd in wat nodig is om een blijvende aantrekkelijke werkomgeving te kunnen bieden. Grip krijgen op ervaren werkdruk is prominent als behoefte naar voren gekomen. 

 

Digitalisering 

Ons streven is om digitaal werken,  onderdeel te laten zijn van het denken en doen in de gehele organisatie. Vertaald betekent dit versterken wat goed gaat zoals: 

-Inrichten van informatiefuncties in de domeinen. 

-Decentrale afstemming over prioritering van projecten met een IT component via I-kernteams. 

-Verder bouwen aan de IT organisatie van de toekomst (o.a. architectuur- en datateams, cloud expertisecentrum, contractbeheersing). 

 

Het programma Bridge is gevormd om onze archivering en informatiebeheer op orde te krijgen en goede uitvoering van de Woo (Wet open overheid) mogelijk te maken. Ontbrekend beleid is opgesteld, de archiveringsopgave is in beeld gebracht, gerangschikt en voorzien van beleidskaders. Er nog veel werk te verzetten om het beleid te verankeren en de archiveringsachterstand in te lopen. Dit is echter een taak voor de lijn organisatie. Hiervoor richten we in 2024 de informatie beheerorganisatie opnieuw in. Vervolgens worden de resterende taken van het programma Bridge daar uitgevoerd en kan Bridge worden afgebouwd, met als uiteindelijk doel het programma eind 2024 te beëindigen. 

 

Informatietechnologie en – management is geen taak die we erbij doen. Als we er met elkaar in slagen om dit in ons DNA te verankeren wordt het digitaliseren van processen en keuzes maken in de digitaliseringsportfolio makkelijker. We hebben met succes een grote technische verandering doorgevoerd waarbij het eigen rekencentrum grotendeels omgebouwd is naar een gemengd cloudplatform. Dit platform is extern ondergebracht. Cloud applicaties cloud oplossingen bieden nieuwe mogelijkheden tot bijvoorbeeld samenwerken. Dit vergt een aangepaste manier van werken in het beheer. De IT organisatie is hier al gedeeltelijk op aangepast. Zo blijven we wat betreft kennis en technologie bij de tijd. Waardoor we gaandeweg meer diensten aanbieden aan inwoners en bedrijven om de gemeentelijke taken uit te voeren. 

  

Open en transparant 

Onze dienstverlening is inclusief. Onze communicatie is direct duidelijk. Onze publieke informatie is goed toegankelijk. Dit zijn de doelen voor het programma Open Enschede. Deze doelen hebben gevolgen voor onze bedrijfsvoering, namelijk in houding en gedrag. Om het goede voorbeeld te geven gaan we onze organisatiewaarden verrijken met publieke waarden. Onze organisatiewaarden ‘vertrouwen, verbinden, voorbeeld geven en vrij zijn’ koppelen we aan de waarden ‘open, integer en inclusief’ van het ambtelijk vakmanschap. Door betrouwbaar te zijn en open te staan voor onze inwoners en partners in de stad proberen wij het vertrouwen in de overheid terug te winnen.  

 

2) Bedrijfsvoering is van ons allemaal 

Bedrijfsvoering is een belangrijk onderdeel van onze gemeente. Het is van belang dat iedereen in de organisatie zich bewust is van zijn of haar rol in de bedrijfsvoering. We voeren de bedrijfsvoeringstaken blijvend op het gewenste kwalitatieve en kwantitatieve niveau. In 2023 zijn keuzes gemaakt:  

 

Financiering bedrijfsvoering 

De Raad heeft het College opgedragen om een model te introduceren waarmee het uitvoeringsbudget voor bedrijfsvoering mee-ademt met de omvang van de organisatie. Zie hiervoor hoofdstuk 2.4 Financiën & Organisatie, paragraaf 01.03 aktie 02 (bedrijfsvoering mee laten bewegen met de vraag uit primaire processen). 

 

Versterken organisatie

Uit het verbeteronderzoek blijkt dat mensen het fijn vinden om bij de gemeente Enschede te werken. Anderzijds is werkdruk een belangrijk thema. 29% van de mensen heeft te maken met een te hoge werkdruk. Dit wordt bevestigd door de gesprekken met de arbodienst. Het ziekteverzuimpercentage beweegt desondanks nog rond het landelijke gemiddelde. Enschede is daarin niet uniek. Vele organisaties in Nederland kampen met deze uitdaging en maken keuzes om de dienstverlening aan te passen.  

Een rode draad uit de analyses is de flinke spanning die ligt op de ambities en uit te voeren taken versus de beschikbare capaciteit en de krapte in de arbeidsmarkt. Het meer in balans krijgen van financiën, personeel en taken/ambities is een belangrijk doel van het gemeentebrede traject ‘Begroting en Organisatie in Balans’ waarover de raad in januari 2024 is geïnformeerd en waarin de afgelopen periode de commissie Bestuur & Middelen en de rekeningcommissie is meegenomen. 

 

Prioritering en programmering

De complexiteit van de maatschappelijke opgave, de toenemende complexiteit van de werkzaamheden die daarmee gepaard gaat vraagt om hoogwaardige ambtelijke inzet. Een krappe arbeidsmarkt waar hoogwaardig personeel steeds moeilijker te vinden is, zet druk op de uitvoeringskracht van de gemeente. De afnemende financiële middelen in de begroting, maakt dat scherpe keuzes in programmering & prioritering van dienstverlening, projecten en ambities noodzakelijk zijn. In de zomernota 2024 worden hiervoor scenario’s aan de raad aangeboden, zodat tijdig bijgestuurd kan worden. 

 

3) Bedrijfsvoering – Hoofdlijnen 

We organiseren een aantal bedrijfsvoering onderdelen centraal. De hieronder genoemde afdelingen werken kaderstellend, adviserend en ondersteunend. Per afdeling noemen we de belangrijkste ontwikkelingen. 

 

Finance & Control

Bij de afdeling Finance & Controle hebben we: 

-In 2023 succesvol, met de collega's van het IT-bedrijf, ons applicatielandschap in de Planning & Control functie (Unit 4 , Kofax, Novulo), toekomstbestendig gemaakt. Hiermee hebben we de basis verstevigd om volgende jaren verder te kunnen bouwen.  

-Daarnaast hebben we diverse processen vereenvoudigd, geüniformeerd en gedigitaliseerd. We spelen hiermee in op de nieuwe rechtmatigheidsverantwoording en het Horizontaal Toezicht. We hebben nog meer grip op onze processen en de externe dienstverlening naar burgers en bedrijfsleven is geoptimaliseerd. 

-Ondanks de zeer overspannen arbeidsmarkt is het ons, samen met de collega's van het recruitmentteam van P&O, gelukt om vacatures in de planning & controlfunctie (deels) vervuld te krijgen.  

-Er zijn twee nieuwe trainees planning & control in dienst gekomen.  

 

Communicatie

We hebben afgelopen jaar ingezet op: 

-Direct Duidelijk Enschede: begrijpelijk en doelgroepgericht communiceren.  

Dit is verplicht onderdeel geworden van de introductie nieuwe medewerkers. Nadat nagenoeg alle standaardbrieven, standaardmails en de teksten op enschede.nl zijn herschreven, is ingezet op de borging en een nieuwe verbeterslag. Er zijn verschillende onderzoeken onder inwoners uitgevoerd om de leesbaarheid te toetsen.  

Verder is Direct Duidelijk verbreed naar onder meer raadsvoorstellen en teksten voor intern gebruik. Direct Duidelijk is verankerd binnen het programma WOO en Open Enschede. 

-Datagedragen communiceren (beslissingen nemen over communicatiestrategie gebaseerd op feiten). We proberen voortdurend de effecten van onze communicatieacties te meten en daarop bij te sturen. Dit is voor de website en social media steeds meer ingebed als werkwijze. De communicatie rond de energietoeslag, de locatie van het AZC (asiel zoekers centrum) en energiebesparende maatregelen zijn goede voorbeelden. 

-Verbeelden en beleven (extra aandacht voor verschuiving van tekst- naar beeldgerichte communicatie middels video en infographics). De vraag op dit gebied is afgelopen jaar verder gegroeid. We passen dit niet alleen succesvol toe bij de communicatie via onze eigen gemeentebrede kanalen, maar ook bij beleidsnota's en de begroting zijn infographics niet meer weg te denken. De vraag naar video blijft stijgen. Grotere producties besteden we uit, maar voor de eigen kanalen proberen we het via stagiaires en werkstudenten in eigen huis te organiseren. 

-Leren van elkaar/ kennisdelen met als belangrijk onderdeel de nieuwe digitale werkomgeving. 

We hebben  ingezet op het verbeteren en integreren van ons huidige intranet.  Er is een koppeling met Teams. De zoekfunctie en kennisbank zijn sterk verbeterd. 

-Focus in de communicatie op de 4 strategische opgaven van de stad.  Dat gebeurt wel, maar kan en moet nog beter. 

 

P&O 

De eind 2022 vastgestelde HR-visie is leidraad geweest voor de dienstverlening en beleidsontwikkeling van de afdeling P&O in 2023:   

-Het beleid met betrekking tot duurzame inzetbaarheid en vitaliteit is verder vormgegeven.  

-Het vernieuwde onboardingsproces is van start gegaan. 

-Er is een volgende slag geslagen in digitalisering van de dienstverleningsprocessen van P&O.  

-De Enschede Academie heeft naast het voortdurende opleidings- en trainingsaanbod, ondersteuning geboden aan verschillende ontwikkelingen binnen de organisatie.  

- De inzet van het instrument voor Strategisch Personeelsmanagement heeft ons inzicht gegeven in de knel- en zorgpunten op gebied van personele inzet voor de komende jaren. Dit inzicht is en wordt ook de komende jaren gebruikt. Hiermee geven we richting aan versterken van inzetbaarheid van medewerkers en aan acties in het kader van arbeidscommunicatie en recruitment. 

  

De afdeling P&O heeft te maken gehad met ziekteverzuim en personeel verloop. In algemene zin heeft dit in een aantal projecten geleid tot meer reactief aan het werk te zijn in plaats van de regiefunctie te voeren. Als gevolg hiervan zijn er vertragingen opgetreden in trajecten als leiderschapontwikkeling, gesprekcyclus en doorontwikkeling van verzuim.

 

Een rode draad uit het verbeteronderzoek van 2023 is de flinke spanning die ligt op de ambities en uit te voeren taken versus de beschikbare capaciteit en de krapte in de arbeidsmarkt. Dit meer in balans krijgen is een belangrijk doel van het gemeentebrede traject ‘Begroting en Organisatie in Balans’ waarover de raad in januari 2024 is geïnformeerd.    

 

Vastgoed en Facilitair Bedrijf

In 2022 hebben we een Europese openbare aanbesteding gehouden om de panden die onderhouden worden door de gemeente te verduurzamen. We hebben een overeenkomst van 10 jaar gesloten met zes aannemers om energieneutrale panden te realiseren. De eerste rondes van kleinere aanbestedingen zijn succesvol afgerond, met veelbelovende resultaten. Elke ronde heeft geleid tot een andere samenwerking, binnen het budget en met meer kwaliteit dan vereist. Enkele voorbeelden: 

 

-De Pathmoshal is al in uitvoering en wordt naar verwachting medio 2024 opgeleverd, zonder onderbreking voor de sporters. 

 -De verduurzaming van sporthal De Brug is aanbesteed voor 1,9 miljoen euro. De voorbereidingen zijn in volle gang en de uitvoering begint naar verwachting in maart 2024.

-Recent is ook de derde ronde van kleinere aanbestedingen afgerond, gericht op de verbouw en verduurzaming van het voormalige wijkgebouw 'Het Kompas'. We verwachten het project medio 2025 af te ronden. Hiermee wordt gevolg gegeven aan raadsvoorstel uit mei 2023 om Het Kompas te renoveren en geschikt te maken voor de ambtelijke huisvesting Noord en aanvullende maatschappelijke partners. Hierdoor kunnen we servicecentrum Noord afstoten, het laatste servicecentrum in de oude vorm als opdracht vanuit de strategische huisvestigingsvisie. 

- Andere afgeronde projecten omvatten onder meer zonnepanelen voor de Diekmanhal, de verduurzaming en verbouwing van Kinderboerderij Zuid en de vernieuwing van kleedkamers op Sportpark Diekman Oost in 2023.  

- de verhuizing van de Vrije School 'De Noorderkroon' naar een energieneutraal gebouw, de voorbereidingen voor vernieuwing van basisscholen in Twekkelerveld, de Helmerhoek en het Hogeland, en de verwachte start van de verbouwing van Bonhoeffer College Van der Waalslaan in het schooljaar 2024. 

-Het Stedelijk Lyceum werkt ook aan plannen voor de nieuwbouw van het Stedelijk College Zuid, anticiperend op het Integraal Huisvestingsplan (IHP) voor 2026-2030. 

  

In november is het contract met Atalian (Green Kitchen) beëindigd. Op basis van een aangenomen motie van de Raad zijn nu de cateringmedewerkers in dienst bij de gemeente Enschede.  Het voormalige Atalian-team is aangevuld met medewerkers uit specifieke doelgroepen, die bij ons een leertraject volgen in samenwerking met Ontplooj. 

   

CIO & IT bedrijf 

Er is in 2023 sprake geweest van een flinke toename van projecten.Voor diensten aan inwoners, ondersteuning afdelingen en technische ontwikkelingen. Dit heeft geresulteerd in een toenemende scheefgroei tussen oplevering van projecten en een oplopend aantal projecten die in de wacht staan. Het portfolio is overvol en veroorzaakt flinke werkdruk. 

 

Het IT bedrijf en CIO hebben gewerkt aan: 

-Totaal nieuw technisch platform in de cloud, waarin de door ons gebruikte applicaties (gaan) draaien. Dit heeft onder andere tot gevolg dat de gemeente Enschede beter dan voorheen bestand is tegen risico’s op bijvoorbeeld ransomware aanvallen.  

-Het leveren van diensten aan derden (overheid gelieerd) in een cloud omgeving op basis van vraag. Denk hierbij aan het hosten van de opensource applicatie PodiumD voor de vereniging Dimpact, die dat op haar beurt weer voor gemeenten doet, zoals bijvoorbeeld Rotterdam en ook Enschede zelf.  

-Betere en centrale beheersing van IT contracten (inventarisatie, contractmanagement en financiering). Er zijn in 2023 vorderingen gemaakt maar er is door ziekte en de hoeveelheid werk nog veel te doen om de beheersing te verbeteren. 

-Het inrichten van de eigen organisatie zoals een cloud expertise centrum, inbedden van datateams en een andere manier van werken volgens Agile methodieken. Dit is in 2023 in gang gezet. De activiteiten lopen door in 2024. Onder andere door oponthoud bij het werven van mensen (datateams) en door de in 2023 ingebrachte hosting voor PodiumD (cloud expertisecentrum) is er achterstand opgelopen ten opzichte van de planning. Geprobeerd wordt om deze achterstand in 2024 in te lopen.

-Er is continu aandacht voor Digitale veiligheid. Hiervoor hebben we gewerkt aan de strategische privacy en het digitale veiligheidsbeleid. Om het hoofd te bieden aan de toename van cyber dreigingen is de capaciteit binnen het IT Bedrijf hiervoor uitgebreid. In 2022 is pentest pentest uitgevoerd en zijn bevindingen opgelost. Voor 2023 loopt een inkooptraject. De geplande testen lopen tijdens het inkooptraject door zodat de veiligheid van onze IT-omgeving op peil blijft.

-Het ISMS (Informatie Security Management Systeem) is verder uitgerold. Afgelopen jaar is dit ook gebruikt bij de ENSIA verantwoording. In 2023 heeft een Mystery guest visit plaatsgevonden. De bevindingen daarvan gebruiken we om het fysiek toegangsbeleid aan te scherpen. De publicabele versie van het geactualiseerde verwerkingsregister is op onze website geplaatst. 

 

We zijn we er in 2023 in geslaagd het operationeel management te versterken en zo te komen tot een realistische teamomvang en taakverdeling.  

 

Juridische zaken

Binnen deze afdeling is er in 2023 aandacht geweest voor wet- en regelgeving. Specifiek genoemd: 

-Het proces bezwaar en beroep. Hierin heeft een digitaliseringsslag plaatsgevonden met als doel meer efficiëntie en een bijdrage aan tijdige afhandeling. 

-Wet open overheid en positionering Woo-coördinator. De Woo coördinator houdt zich actief bezig met de advisering en coördinatie van Woo verzoeken (passieve openbaarmaking). Daarnaast houdt de programmamanager Woo zich bezig met de aankomende verplichting tot actieve openbaarmaking van gemeentelijke informatie. Zij werken hierin waar mogelijk samen.  
De organisatie van het proces rondom passieve openbaarmaking (afhandeling van Woo verzoeken) vraagt gemeentebreed aandacht. Veel afdelingen lopen aan tegen de grote impact van dergelijke verzoeken, waardoor er keuzes nodig zijn om dit gemeentebreed goed te organiseren.   
 

Stappen die zijn gezet in 2023 in de aanbevelingen Menselijke maat en rechtsontwikkeling: 

-Cursussen en trainingen om het gedachtegoed van de menselijke maat eigen te maken. 

-Samen met de vakafdelingen in sociaal domein periodiek intervisiebijeenkomsten waarbij casussen worden besproken en geëvalueerd. 

-Trainingen heldere communicatie/Direct Duidelijk voor alle medewerkers bezwaar en beroep. Hierbij is doorlopend aandacht voor helder en begrijpelijk communiceren met inwoners en belanghebbenden. 

 

In Juridische kwaliteitszorg en risicomanagement is de procedurele rechtvaardigheid verbeterd, door: 

- Interpretatie van maximale beslistermijnen sluit nu aan bij de voorgeschreven regelgeving.  
- Inwoners en belanghebbenden worden duidelijker gewezen op deze termijnen en wat ze kunnen doen als deze termijnen niet gehaald worden.   
- Informele aanpak. Een groot deel van de zaken wordt informeel afgehandeld met aandacht voor de behoefte van de inwoner.  

 

Er is opvolging gegeven aan de aanbevelingen uit het onderzoek Berenschot. Er zijn vervolgstappen gezet in de organisatieontwikkeling. Voorbereidingen zijn getroffen voor de doorontwikkeling van de juridische functie. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor de begeleiding en ontwikkeling van medewerkers en is er daarnaast meer aandacht voor professionele interne dienstverlening. 

Ook wordt er nadrukkelijk aandacht besteed aan cultuur, samenwerking, sociale veiligheid, interne dienstverlening en juridische kwaliteitszorg. Door deze acties zien we sterke verbeteringen in de samenwerking & collegialiteit binnen het team JZ. 
 

Inkoop 

Inkoop is binnen Enschede sterk in ontwikkeling. De constateringen bij de jaarrekeningcontrole van 2022 hebben aanleiding gegeven tot een project voor optimalisatie van het integrale inkoopproces, dat in 2023 is gestart en in 2024 wordt afgerond. Verdere verbetering van het inkoopproces blijft noodzakelijk om beter in control te komen ten aanzien van onder andere de rechtmatigheid van inkopen. 

  

In 2023 is in samenwerking met Saxion Hogeschool, gemeente Hengelo, Twence, Waterschap Vechtstromen en de Universiteit Twente een tweejarig inkooptraineeship gestart. Dit heeft geleid tot de start van de eerste inkooptrainee in september. Daarbij is de dienstverlening voor verbonden partijen zoals Sportaal verder geïntensiveerd en gecontinueerd.  

  

Er is verder invulling gegeven aan het concernbreed contractmanagement. Doordat er inzicht verkregen wordt in lopende contracten wordt de communicatie en samenwerking met leveranciers verbeterd. Het project is in 2023 gestart, er is extra capaciteit aangetrokken en er is een uniforme werkwijze vastgesteld.  

 

Het aantal inkoopvragen, en daarmee het aantal aanbestedingen, neemt toe. Inkoop is tegelijkertijd een effectief instrument om maatschappelijk impact te realiseren. In 2022 is in dat kader vanuit het Rijk een nieuwe versie van het Manifest Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen gepubliceerd, dat door gemeente Enschede is ondertekend. In 2023 is in het verlengde daarvan een actieplan uitgewerkt waarin concrete doelstellingen ten aanzien van maatschappelijk verantwoord inkopen zijn opgenomen.  De groei van het aantal inkoopvragen en het uitvoeren van het actieplan zorgt ervoor dat capaciteit een aandachtspunt blijft.  

 

Rechtmatigheid 

Met ingang van het verslagjaar 2023 legt het college zelf een verantwoording af over de rechtmatige totstandkoming van in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten en de balansmutaties. Een belangrijke doelstelling van deze wetswijziging is te borgen dat colleges zich nog meer bewust zijn van hun verantwoordelijkheid om te zorgen voor een goed financieel beheer, inclusief bijbehorende verordeningen. 

 

De rechtmatigheidsverantwoording wordt opgenomen in de jaarrekening (zie hoofdstuk 8) en toegelicht in de paragraaf bedrijfsvoering. In de rechtmatigheidsverantwoording rapporteert het college aan de raad over geconstateerde afwijkingen voorzover deze de verantwoordingsgrens van 1% van het lastentotaal (inclusief toevoegingen aan reserves) overschrijden. Deze worden kort en bondig benoemd. In de paragraaf bedrijfsvoering wordt een nadere toelichting gegeven op de afwijkingen die in de rechtmatigheidsverantwoording zijn opgenomen en de rapportagegrens overschrijden (10% van de verantwoordingsgrens). Hierbij wordt ook ingegaan op de maatregelen, die worden genomen om deze afwijkingen in de toekomst te voorkomen.

Deze afspraken zijn vastgelegd in de financiële verordening (artikel 9 t/m 12).

 

Begrotingscriterium

De afwijkingen tussen de realisatie en begroting over 2023 zijn toegelicht in paragraaf 7.2 Analyse op afwijkingen tussen begroting en overzicht baten en lasten. De bruto onrechtmatigheid op het programma Samenleving en bestuur van 5,9 miljoen euro wordt aangemerkt als acceptabel overeenkomstig artikel 11 lid 4 van de financiële verordening. Dit is toegelicht in 7.4 Analyse begrotingsafwijkingen en begrotingsonrechtmatigheden.

 

Voorwaardencriterium 

De onrechtmatigheid op het voorwaardencriterium heeft betrekking op inkopen die onterecht niet Europees zijn aanbesteed. Deze afwijking van 1,1 miljoen euro is een doorwerkende fout vanuit het verslagjaar 2022. Na constatering is direct actie ondernomen. Lopende afspraken zijn voor zover mogelijk stopgezet en er zijn EU-aanbestedingstrajecten opgestart. In de alinea over inkopen in deze bedrijfsvoeringsparagraaf wordt een toelichting gegeven op verbeteracties. 

 

Misbruik- en oneigenlijk gebruik criterium
Er zijn geen afwijkingen geconstateerd.

 

 

 

3.6. Verbonden partijen

 

Beleid verbonden partijen

In het beleid verbonden partijen is sinds de vaststelling op 31 januari 2022 niks gewijzigd. 

 

Wijziging Gemeentewet en Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) per 1 juli 2022

Deze wetswijzigingen hebben tot doel het bevorderen van de democratische legitimatie van de regelingen en het versterken van de kaderstellende en controlerende rol van gemeenteraden. Concreet zien de wijzigingen op:

• Gemeentewet: lokale (en gezamenlijke) rekenkamers kunnen onderzoek doen en er komt een gemeenschappelijk recht van onderzoek (enquête).
• Als een gemeenschappelijke regeling wordt opgericht, gewijzigd of opgeheven, dan moeten de deelnemende raden een zienswijze kunnen geven. Naast het al bestaande toestemmingsrecht.
• P&C cyclus: termijnen voor het kunnen indienen van een zienswijze over de ontwerpbegroting worden langer voor de raad vanuit de gedachte dat de raden zo meer tijd wordt gegund. In Twente zijn hierover praktische werkafspraken gemaakt en in 2023 conform uitgevoerd.

De gemeenschappelijke regelingen hebben tot 1 juli 2024 de tijd extra kaderstellende en controle instrumenten voor de raad op te nemen in de regelingen. Denk aan het op initiatief van raden oprichten van een gemeenschappelijke adviescommissie, het opnemen van extra zienswijze mogelijkheid voor raden bij majeure besluiten van een Algemeen Bestuur. En aan bepalingen over evaluatie en uittreding. In 2023 hebben de gemeenschappelijke regelingen, behalve Technology Base Twente, Recreatieschap Twente en Regionaal Bedrijventerrein twente, hun regelingen in concept aangepast en ter zienswijze aan de gemeenteraden aangeboden (fase 1). Begin 2024 worden de definitieve wijzigingen aangeboden aan de raden ter toestemming. 

 

Wijzigingen en actualiteiten verbonden partijen

In de beleidsprogramma's staat in hoeverre de verbonden hebben bijgedragen in 2023 aan de doelen van de gemeente. Onderstaand delen wij relevante wijzigingen en actualiteiten rondom de verbonden partijen zelf.

 

Stadsbank Oost Nederland: De gemeente Enschede werkt in de Gemeenschappelijke Regeling (GR) Stadsbank Oost Nederland samen met 20 andere gemeenten in Twente en Oost Gelderland aan de schuldhulpverlening voor onze inwoners. Namens onze gemeente voert de Stadsbank de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) uit.

 

In 2024 wordt een nieuw bekostigingsmodel bij de Stadsbank geïntroduceerd. In dit bekostigingsmodel wordt een indeling gemaakt tussen basisdienstverlening overeenkomstig de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening, de bestaanskosten en additionele dienstverlening op het gebied van schuldhulpverlening. In 2023 is bij de Stadsbank het nieuwe dienstverleningsmodel de “Klantreis” geïntroduceerd. Hiermee is vanaf 2023 bij de Stadsbank een nieuwe koers ingezet. Dit betekent extra inzet van de Stadsbank vanuit het perspectief van de menselijke maat op:

• meer intensief contact met de klant en snel handelen;
• het opstellen van een individueel Klantplan gericht op resultaten en eigenaarschap van de klant voor zijn specifieke financiële situatie;
• op- en afschalen van de dienstverlening door de klant te volgen en te sturen op redzaamheid en uitstroom op basis van vermogen en ontwikkeling van de klant;
• terugkoppeling en afstemming met gemeenten over voortgang en benutten van voorzieningen, en
• versterken financiële vaardigheden voor een duurzaam effect en intensiveren van nazorg.

De verwachting is dat door een toename van de loon- en prijsindexatie de kosten van de Stadsbank in de komende jaren verder toenemen. Hoewel de jaarrekening 2023 van de Stadsbank nog niet is afgerond, wordt geen negatief resultaat over 2023 voor onze gemeente verwacht.  

 

Recreatieschap Twente: In 2023 is de interim-directeur aangesteld als directeur. Daarmee is verder gebouwd aan de organisatie. Afgelopen jaar is gestart met het schrijven van een visie op de drie recreatieparken Hulsbeek, Rutbeek en Lageveld. In dit rapport wordt een drietal varianten voor verdere ontwikkeling uitgewerkt. Hierover wordt in 2024 besloten. Ook is een opdracht verstrekt om onderzoek te doen naar de financieringssystematiek van het recreatieschap door de verschillende gemeenten. In 2024 wordt hierover een besluit genomen. Daarna wordt ook de regeling aangepast aan de gewijzigde Wet gemeenschappelijke regelingen.

 

Omgevingsdienst Twente: In 2023 is het traject Herijking Financiering afgerond en zijn de uitkomsten betrokken bij de programmabegroting voor 2024. Daarmee is een situatie ontstaan dat alle deelnemers inbrengen conform het regionaal vastgestelde ambitieniveau en betalen voor wat ze geleverd krijgen.

De aanbevelingen uit het Rapport van de Commissie Van Aartsen (maart 2021) en rapporten (2021) van de Algemene Rekenkamer hebben een breed gevoeld besef van urgentie laten ontstaan bij Rijk, IPO, VNG en Omgevingsdienst NL dat het VTH-stelsel nu versterkt moet worden. Dit heeft geresulteerd in een Interbestuurlijk Programma (IBP) met een zestal pijlers. Pijler 1 richt zich op de robuustheid van Omgevingsdiensten. De Omgevingsdienst Twente voldoet niet aan de toetsingscriteria voor robuuste omgevingsdiensten en moet voor 1 april een door het Algemeen Bestuur vastgesteld plan van aanpak hebben waarin staat uitgewerkt hoe aan de toetsingscriteria voldaan gaat worden.

Ten slotte is veel energie gestoken in de voorbereiding van de Omgevingswet. Naast actieve participatie in regionaal verband, heeft de OD Twente op verzoek van de partners ook een pilot opgestart rondom de Omgevingstafel Twente.

 

Veiligheidsregio Twente: Op 21 maart 2023 is de meldkamer Twente overgaan naar de nieuwe meldkamer Oost-Nederland. Deze overgang is jarenlang voorbereid en de migratie naar de nieuwe meldkamer is succesvol verlopen. Ook 2023 stond voor de veiligheidsregio’s in het teken van de coördinatie van de opvang vluchtelingen Oekraïne en crisisnoodopvang. Hiervoor is de tweede helft van 2022 een projectorganisatie ingericht, en bemenst met medewerkers van buiten de organisatie. Per juli 2023 is de coördinatie van de crisisnoodopvang overgegaan naar het COA.

Het Rijk gaat de komende jaren de bijdrage aan de veiligheidsregio's structureel verhogen ter versterking van crisisbeheersing en informatievoorziening. Dit betreft de BDUR (Brede Doel Uitkering Rampenbestrijding). De verhoging van deze versterkingsgelden worden stapsgewijs ingevoerd van 46 miljoen in 2023 tot 83 miljoen in 2026. In 2023 heeft VRT een eerste tranche van 1,3 miljoen euro ontvangen. De gelden in 2023 zijn alleen voor het direct nodige ingezet. Hierbij moet worden gedacht aan personele inhuur en middelen voor crisiscommunicatie, de aanschaf van extra Cognos licenties, enkele samenwerkingsinitiatieven in Oost-5 en de ontwikkeling van het Informatie en Operationeel Centrum (IOC) naar een Veiligheids Informatie Knooppunt (VIK).

Op 3 april 2023 zijn de gemeenteraden bij brief in de gelegenheid gesteld hun wensen en bedenkingen kenbaar te maken over de oprichting van de stichting Waarborgfonds Veiligheidsregio’s. Vanuit Enschede is er geen zienswijze ingediend. In juli is het definitieve besluit hierover genomen. Dit betekent dat de veiligheidsregio’s een waarborgfonds hebben waarmee zij gezamenlijk de Landelijke Aanspraken na Dienstongevallen financieren voor zover deze niet verzekerd zijn. Daarnaast hebben ze een gezamenlijk expertisebureau risicobeheer waarmee zij collectief een ongevallenverzekering kunnen inkopen en per 1 januari 2024 deze schades kunnen afwikkelen.
 

Dimpact: Dimpact is uitgegroeid van ‘slimme volger’ naar landelijk koploper in het gebruik en toepassen van Common Ground architectuur principes. Dit was een noodzakelijke, en gewenste ontwikkeling, omdat componenten landelijk niet beschikbaar, schaalbaar en integreerbaar waren. Daardoor moest Dimpact de investeringen voor deze open source toepassingen gaan dragen. Dit bracht ontwikkelkosten, tijdelijke en extra integratie- en beheerkosten met zich mee. De ALV heeft het besluit genomen het programma Podium D met 1 jaar te verlengen, wat een extra bijdrage van in totaal 125.000 euro betekende voor Enschede (verlenging programma en deelname businesschangeteam). We zien landelijk meer aandacht voor Dimpact en de manier waarop Dimpact en Enschede samenwerken om met andere lidgemeenten een nieuw platform op te zetten.

 

Regionaal Bedrijventerrein Twente: De uitgifte van kavels van het Regionaal Bedrijventerrein (RBT) in Almelo verliep voorspoedig. Eind 2023 is ca. 95% van de kavels uitgegeven. Daarom gaf het Algemeen Bestuur in 2023 opdracht te starten met het proces van liquidatie van de GR. De beoogde liquidatiedatum is 1 januari 2025. Het is de bedoeling dat de Gemeente Almelo het gebied en de resterende - meer beheersmatige - taken overneemt na liquidatie.

 

Technology Base Twente: Er was in 2023 veel belangstelling van bedrijven voor vestiging op het bedrijventerrein van Technology Base. Voor ca 1/3 van de beschikbare 21 hectare geldt dat deze door bedrijven in optie zijn genomen of aan bedrijven zijn aangeboden. Stikstof vormt daarbij vooralsnog een belemmering. Om dezelfde reden heeft de Raad van State het bestemmingsplan voor de nieuwe natuur en het evenemententerrein in 2023 vernietigd. Dat geldt ook voor de daarop gebaseerde vergunningen. Daarmee valt het gebied terug op de oude bestemming (Vliegveld, militair). Tenslotte werkten markt- en publieke partijen in 2023 aan een verkenning voor publiek-private samenwerking bij de exploitatie van Twente Airport. De betrokken partijen hebben een in maart 2023 gesloten intentieovereenkomst per november 2023 met een jaar verlengd.

 

Samen Twente: 

 

GGD

De beleidsambities van o.a. het verlagen van roken, verminderen van eenzaamheid en bevorderen van bewegen zijn in 2023 behaald. De vaccinatiegraad scoort lager dan voorgaande jaren maar laat de huidige landelijke tendens zien. Overige relevante ontwikkelingen in 2023 waren: De coronabestrijding met het vernieuwde XXB1.5 vaccin; De samenwerking met de vijf GGD regio’s in Oost Nederland om de schaarste van forensische dienstverlening op te vangen. Naar verwachting zal de overschrijding in 2023 300.000 euro bedragen; Uitbreiding van zowel het meldpunt zorgwekkend gedrag als het meldpunt woningvervuiling. In 2023 hebben we voor wat betreft het meldpunt zorgwekkend gedrag te maken met een uitbreiding van de dienst met politiemeldingen en voor wat betreft de woningvervuiling is er een wachtlijst van 2-3 maanden; De instroom van Oekrainse vluchtelingen en de instroom van asielzoekers, waarbij o.a. het aantal nieuwe kinderen geboren buiten Nederland dat in de JGZ zorg terecht is gekomen sterk is toegenomen. Daarnaast speelde de afwikkeling van het GGiD in 2023. Op dit moment vindt de juridische contractafwikkeling met de leverancier nog plaats. De financiële afwikkeling heeft in Twente in december 2022 plaatsgevonden. Er is toen een reserve ingesteld om de kosten die voortvloeien uit de afwikkeling van het GGiD te dekken. Daar is in 2022 een bedrag van 150.000 euro aan toegevoegd. Eind 2023 is er nog een beschikbaar budget over van 21.000 euro ter dekking van de kosten in 2024.

 

Veilig Thuis Twente (VTT)

Het lukt VTT op dit moment niet om haar taken binnen de daarvoor geldende termijnen uit te voeren. De toename van het aantal meldingen in combinatie met een hoog ziekteverzuim is hiervan de belangrijkste oorzaak. Eind 2023 is een extra incidenteel subsidie verstrekt van € 250.000 uit de centrumgemeentemiddelen. Hiermee is tijdelijk extra personeel ingehuurd om de wachtlijst weg te werken. Begin 2024 wordt een onderzoek uitgevoerd om te bekijken hoe we VTT toekomstbestendig kunnen maken, door bijvoorbeeld meer in te zetten op preventie en vroegsignalering. Hierbij zullen de ontwikkelingen van het Toekomstscenario Kind- en Gezinsbescherming nadrukkelijk worden betrokken.

 

Organisatie voor Zorg en Jeugdhulp in Twente (OZJT)

In 2023 is onder regie van OZJT de strategische visie inkoop jeugdhulp 2025 vastgesteld. Ook zijn enkele inkooptrajecten van specialistische jeugdhulp afgerond. Daarnaast is de Samenwerkingsagenda Jeugdhulp met transformatie-opgaven voor het Twentse zorglandschap gepositioneerd bij Samen14. In de agenda wordt met gemeenten, jeugdhulpaanbieders en partijen zoals het onderwijs gewerkt. De realisatie van de basistaken van OZJT blijft echter onder druk staan. Financiële kwetsbaarheid van zorgaanbieders en de inkoop betreft complexe trajecten met grote (financiële) gevolgen die veel capaciteit vragen. Door langdurig verzuim en het moeilijk kunnen opvullen van formatie kent OZJT meer inhuur dan begroot. Over het vraagstuk van een stabiel en robuust OZJT voor de toekomst zijn gesprekken met de gemeentesecretarissen gestart.

 

Financiën:

Het resultaat van Samen Twente over 2023 is (naar verwachting) uitgekomen op een resultaat van 1,6 miljoen euro negatief. De belangrijkste oorzaak van dit tekort is het CAO-effect waarvoor Samen Twente in 2023 nog niet is gecompenseerd. Hierover is het algemeen bestuur op 13 december 2023 geïnformeerd via de 2^de Bestuursrapportage. In overeenstemming met afspraak met het algemeen bestuur (12 november 2014) wordt het cao-tekort verrekend met de Twentse gemeenten.

 

Stichting gebiedsorganisatie Kennispark: Begin maart 2023 is de nieuwe directeur van de Gebiedsorganisatie Kennispark gestart. De directeur en de Raad van Toezicht hebben in oktober 2023 in overleg besloten dat deze opdracht per 1 januari 2024 is beëindigd. De directeur bleek niet de juiste persoon voor deze rol waarbij grote ambities moeten worden opgepakt in samenwerking met vele stakeholders met slechts een kleine eigen begroting. Vanaf medio december 2023 is vanuit de Universiteit Twente een waarnemend directeur gedetacheerd voor een half jaar. Gemeente Enschede en Universiteit Twente hebben besloten hun financiële bijdrage met terugwerkende kracht vanaf 2022 te indexeren om de uitvoeringskracht van de gebiedsorganisatie op peil te houden. Dit was in de oorspronkelijke samenwerkingsovereenkomst niet geregeld. De samenwerking tussen de gebiedsorganisatie Kennispark, Universiteit Twente, ASR Dutch Science Park Fund en de gemeente Enschede is conform de overeenkomst over die samenwerking in 2023 geëvalueerd. Naar aanleiding van deze evaluatie worden overlegstructuren geoptimaliseerd en is de rolverdeling tussen de contractpartners scherper gemaakt. Cruciaal is de omgang met geïnteresseerde partijen die willen vestigen en/of groeien op Kennispark. Daarin hebben alle contractpartners een belangrijke rol waarbij de gebiedsorganisatie Kennispark de regie zou moeten voeren.

 

Onderhoud Enschede: De verwachte (zelf)evaluatie heeft vertraging opgelopen. De evaluatie moet antwoord geven op de vraag of de oprichtingsdoelen worden behaald en/of nog actueel zijn. Eventuele aanbevelingen vragen mogelijk om bestuurlijke besluitvorming. Deze evaluatie wordt verwacht in het voorjaar 2024. Onderhoud Enschede heeft 2023 afgesloten met een tekort. Dit tekort is deels veroorzaakt door zeer bijzondere weersomstandigheden waardoor zij een overschrijding hebben op de vaste prijsafspraken van het schoffelbestek. Hiervoor hebben zij van Stadsdeelbeheer een compensatie ontvangen ter hoogte van 199.555 euro. 

 

Sportaal: Op 5 juni 2023 is door de gemeenteraad besloten tot de bouw van een nieuw zwembad. Dit zwembad zal worden gebouwd door de gemeente (Vastgoedbedrijf, VFBE) en het eigendom zal bij de gemeente liggen. Sportaal zal vervolgens het nieuwe zwembad huren en exploiteren. In die zin dus een wijziging ten opzichte van de huidige situatie, waarin het Aquadrome eigendom was van Sportaal. De solvabiliteit van Sportaal is aanzienlijk verbeterd door de verkoop van de grond onder het Aquadrome aan de gemeente.

Daarnaast hebben in het najaar van 2023 de voorzitter en leden van de Raad van Commissarissen van Sportaal hun functie neergelegd na een onoverbrugbaar meningsverschil over hun taakopvatting. Hierdoor is de werving en selectie van een nieuwe directeur stil gevallen. De huidige interim directeur is nog steeds in functie. Eind 2023 is besloten de functie van gedelegeerd opdrachtgever binnen de gemeente als separate functie op te heffen en over te hevelen naar het Afdelingshoofd Sportbeleid van het Sociaal Domein.

 

 

Beheer verbonden partijen

De risicoanalyse van de verbonden partijen is wederom uitgevoerd met behulp van het pakket Naris Self Assesment. Hierbij werken we samen met de gemeente Almelo, Dinkelland, Hengelo en Tubbergen. De risico's voor de verbonden partijen worden geïnventariseerd met behulp van een gestandaardiseerde vragenlijst. De vragen worden samengevat in acht indicatoren, die gezamenlijk een beeld geven van het risicoprofiel. De indicatoren zijn: directie/bestuur, eigenaarsbelang, marktomgeving, flexibiliteit, contracten, opdrachtgeversrelatie, governance, control en kwaliteit. Dit jaar is wederom een open vraag gesteld over de mogelijke gevolgen van het aanhoudende coronavirus bij de verbonden partij. In het afgelopen jaar zijn een aantal vragen aangescherpt omdat een aantal vragen blijkbaar niet helemaal helder waren gezien de antwoorden die werden gegeven. Zo is bij een aantal financiele vragen nu sprake van een dropdown menu in plaats van een open invulveld. Dit heeft bij de uitvraag in 2023 geleid tot de goede antwoorden. Daarnaast is een nieuwe open vraag gesteld aan de gemeenschappelijke regelingen of en hoe zij voldoen aan de vereisten vanuit de archiefwet. Ook is er nog steeds aandacht voor de mogelijk extra risico's en/of nadelen hebben vanwege de aanhoudende hoge inflatie en gestegen lonen.

 

Het financieel belang is gebaseerd op een brede definitie. Dat betekent dat er onder meer rekening wordt gehouden met de exploitatiebijdrage, de boekwaarde van aandelen, dividenden, subsidies en verstrekte leningen en garanties. Zie hiervoor ook de informatie in de lijst met verbonden partijen verderop in deze paragraaf. Bij de berekening van het financieel belang in Naris Self Assement worden niet de benoemde bijdragen in geheel bij elkaar opgeteld. In geval van het meest negatieve scenario, een faillissement van de verbonden partij, moet de waarde van het aandelenkapitaal en de verstrekte leningen en garanties als verloren worden beschouwd (als niet sprake is van voldoende onderpand). Ook het begrote dividend zal niet worden gerealiseerd. De bijdrage aan de exploitatie (zijnde de inkoop van goederen en diensten door de gemeente) en de subsidie wordt echter in termijnen betaald door de gemeente. Daarvoor geldt dat het nog beschikbare resterende budget kan worden ingezet voor de inkoop van de benodigde goederen en diensten bij een andere organisatie. Als rekenregel wordt toegepast dat het verlies 50% van de begrote bijdrage is. In de onderstaande grafiek zijn de uit de vragenlijsten gekomen risicoscores opgenomen:

 

 

 In de onderstaande tabel is het totale risico aangegeven met stoplichtkleuren. De kleuren geven aan of het risico van de desbetreffende verbonden partij laag, middel of hoog is. De uitkomst is de totale weging van het financieel belang en de risicoscore vanuit de vragenlijsten. Deze risico-inschatting correspondeert vervolgens met het toezichtsregime (zie ook de link met achtergronddocument die bij de lijst met verbonden partijen is opgenomen). De verbonden partijen staan op volgorde van hoogste naar laagste totale risico in de tabel.

 

 

De verbonden partijen met totaal risico hoog kwalificeren zich voor een meer indringend toezicht. Dit zijn ook meteen de partijen die doorgaans taken uitvoeren die niet slechts uitvoerend zijn, maar ook beleidsrijke c.q. geen strategische activiteiten in portefeuille hebben. Aan deze partijen wordt dan ook meer aandacht besteed in het komende jaar dan de partijen die een lagere score hebben. De partijen met een totaalscore laag behoeven maar weinig toezicht aangezien hierbij sprake is van relatief kleine financiële belangen. De gemeente bezit doorgaans ook maar een gering aandeel in deze partijen en heeft dus weinig c.q. zeggenschap. Ten opzichte van de vorige risicobepaling uit de Gemeentebegroting 2024 zijn er geen wijzigingen te melden. 

 

In het gemeentebrede weerstandsvermogen is een financieel risico opgenomen voor de verbonden partijen. In de top tien van risico’s staat in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing een risico van 4,2 miljoen euro opgenomen voor onvoorziene bijdragen aan verbonden partijen. Dat risico hangt samen met Techonology Base. Voor een verbonden partij wordt een financieel risico opgenomen als duidelijk is dat bijvoorbeeld een bezuinigingstaakstelling nog niet is ingevuld en wellicht tot nadelen leidt bij de gemeente, doordat een extra bijdrage moet worden betaald. Ook het niet voldoen aan de weerstandsnormen kan leiden tot het opnemen van een financieel risico voor een verbonden partij. Een organisatie bezit dan zelf niet voldoende middelen om haar risico's af te dekken. De gemeente kan ook hier worden gedwongen tot het doen van een extra bijdrage als meerdere risico's zich tegelijkertijd voordoen.

 

Lijst verbonden partijen

In de onderstaande lijst staan de verbonden partijen van de Gemeente Enschede conform de BBV per eind 2023. Verdere algemene informatie is te vinden onder deze link.

 

Nog niet alle verbonden partijen hebben de goedgekeurde jaarrekening 2023 gereed. Voor deze partijen zijn geen gegevens over het vreemd en eigen vermogen per eind 2023 opgenomen en ook geen resultaat over 2023.

 

 

Type	Naam en vestigingsplaats	Financieel belang gemeente 2023	Omvang eigen vermogen begin 2023	Omvang eigen vermogen eind 2023	Omvang vreemd vermogen begin 2023	Omvang vreemd vermogen eind 2023	Resultaat 2023
GR	SamenTwente Enschede	Bijdrage € 8,266 miljoen euro, subsidies € 3,694 miljoen subsidies (waarvan € 3,186 miljoen vanuit centrumfunctie)	€ 12,827 miljoen De weerstandsratio bedraagt 0,82 per eind 2023 en voldoet daarmee een de vereiste ratio die tussen 0,8 en 1,0 moet uitkomen.	€ 4,105 miljoen	€ 12,788 miljoen	€ 21,371 miljoen	€ 267.000
GR	Stadsbank Oost-Nederland Enschede	Bijdrage € 3,109 miljoen, € 171.000 kapitaalinbreng	€ 1,349 miljoen De weerstandsratio bedraagt 1,3 per eind 2023 en is valt daarmee ruim binnen de vereiste marge van 1,0 tot 1,3.	€ 1,370 miljoen	€ 15,199 miljoen	€ 9,233 miljoen	€ 288.900
GR	Openbaar Lichaam Crematoria Twente Enschede	Dividend € 96.277	€ 1,911 miljoen  Het OLCT beschikt over voldoende weerstandsvermogen.	€ 2,081 miljoen	€ 3.973	€ 5.262	€ 470.751
GR	Gemeentelijk Belastingkantoor Twente  Hengelo	Bijdrage € 4,653 miljoen	€ 756.000 Het eigen vermogen is niet voldoende om de risico's mee af te dekken. De deelnemers hebben er echter voor gekozen om zelf weerstandsvermogen aan te houden.	€ 1,652 miljoen	€ 8,714 miljoen	€ 7,689 miljoen	€  896.000
GR	Regionaal Bedrijventerrein/XL Park Almelo	Bijdrage nihil nu de gemeente geen verliesvoorziening meer hoeft aan te houden.	€ 11,869 miljoen	€ 14,397 miljoen	€ 84,317 miljoen	€ 74,169 miljoen	€ 2,646 miljoen
GR	Technology Base  Enschede	Verliesvoorziening van € 9,967 miljoen.	Beschikt niet over eigen vermogen, deelnemers houden voldoende verliesvoorziening aan.		€ 50,136 miljoen	€ 42,443 miljoen	€ 1,792 miljoen negatief
GR	Veiligheidsregio Twente Enschede	Bijdrage € 14,383 miiljoen, overige bijdragen voor o.a. Veiligheidshuis € 1,148 miljoen	€ 1,963 miljoen De weerstandsratio bedraagt 0,7 en zit daarmee op het minimale benodigde niveau.	€ 2,504 miljoen	€ 64,099 miljoen	€ 75,393 miljoen	€ 1,374 miljoen
GR	Omgevingsdienst Twente Almelo	Bijdrage € 1,911 miljoen	€ 1,727 miljoen Na dotatie deel resultaat 2023 in algemene reserve bedraagt de weerstandsratio 1,0 en is daarmee voldoende.	€ 2,036 miiljoen	€ 2,931 miljoen	€ 3.977 miljoen	€ 454.030
GR	Recreatieschap Twente Enschede	Bijdrage € 755.792	€ 853.000 De weerstandsratio bedraagt 1,09 per eind 2023 en daarmee voldoende.	€ 790.000	€ 4,007 miljoen	€ 3,705 miljoen	€ 8.000 negatief
NV	Twentse Schouwburg Enschede	€ 6,872 miljoen subsidie, € 136.050 inkoop/overige opdrachten, € 398.175 verstrekte leninge, € 1 aandelenkapitaal	€ 1,397 miljoen Het eigen vermogen is niet voldoende om de risico's mee op te vangen na de coronajaren.	€ 1,243 miljoen	€ 4,839 miljoen	€ 5,121 miiljoen	€ 154.418 negatief
BV	Sportaal Enschede	€ 7,786 miljoen exploitatiebijdrage, € 2,386 opdrachten, € 819.000 subsidie,€ 1,6 miljoen garantstelling, € 1 aandelenkapitaal	€ 1,138 miljoen De solvabiliteit is per eind 2023 op voldoende peil na toevoeging resultaat 2023 aan eigen vermogen.	€ 3,758 miljoen	€ 8,773 miljoen	€ 7,859 miljoen	€ 2,619 mijloen (mede door verkoop ondergrond Aquadrome)
BV	Onderhoud Enschede Enschede	€ 17,2 miljoen euro omzet, € 6,254 miljoen garantstelling, € 1 aandelenkapitaal	€ 2,664 miljoen		€ 9,419
NV	Twente Milieu Enschede	€ 17,3 miljoen omzet, € 281.344 aandelenkapitaal	€ 12,660 miljoen Twente Milieu beschikt over voldoende solvabiliteit.	€ 12,064 miljoen	€ 14,123 miljoen	€ 14,107 miljoen	€ 595.665 negatief
BV	Twence Hengelo	€ 10,8 miljoen omzet ( inclusief € 6,8 miljoen communale samenwerking), € 3,9 miljoen dividend, € 1 aandelenkapitaal	€ 175,964 miljoen Twence beschikt over voldoende solvabiliteit.	€ 169,261 miljoen	€ 110,693	€ 109,018 miljoen	€ 9,497 miljoen
NV	Bank Nederlandse Gemeenten Den Haag	€ 500.858 dividend, € 455.000 aandelenkapitaal, € 28.339 kosten betalingsverkeer	€ 4.615 miljoen  De BNG Bank beschikt over voldoende solvabiliteit.	€  4.721 miljoen	€  107.459 miljoen	€  110.819 miljoen	€ 254 miljoen
NV	Enexis Den Bosch	€ 275.136 dividend, € 27.000 aandelenkapitaal	€ 5.441 miljoen	€ 5.320 miljoen	€ 4.907 miljoen	€ 5.140 miljoen	€ 72 miljoen
BV	Voormalig Essent: Den Bosch:
	Publiek Belang Elektriciteitsproductie	€ 43 aandelenkapitaal	€ 1,480 miljoen	€ 1,444 miljoen	€ 9.914	€ 31.981	€  36.040 negatief
	CSV Amsterdam	€ 43 aandelenkapitaal	€ 210.079	€ 84.349	€ 13.351	€ 64.446	€ 125.730 negatief
CO	Dimpact Enschede	Bijdrage € 1,717 miljoen, overige diensten € 601.049, vergoeding hosting € 2,856 miljoen
OV	Euregio Gronau	Bijdrage € 46.586	€ 2,649 miljoen euro Het eigen vermogen is voldoende om de risico's mee af te dekken.	€ 2,577 miljoen	€ 29,959 miljoen	€ 26,582 miljoen	€ 86.229 negatief
OV	Stichting Twente Board/ Bestuursovereenkomst  Twentse samenwerking Enschede	Bijdrage € 1,449 miljoen
OV	Stichting Gebiedsorganisatie Kennispark	Bijdrage € 150.000
VVE	VVE Hermandad	€ 7.889	€ 190.182	€ 36.999	€ 0	€ 74	€ 13.189
VVE	VVE Winkelcentrum Irenepromenade	€ 18.275 jaarlijkse bijdrage, € 11.100 bijdrage liftrenovatie	€ 13.475	€ 11.432	€ 0	€ 0	€ 374 negatief

 

3.7. Grondbeleid

Grondbeleid; visie en uitvoering

In februari 2020 is de Nota Grondbeleid door de raad vastgesteld. Deze bevat het actuele kader voor de uitvoering van het grondbeleid. Uitgangspunt in deze nota is situationeel grondbeleid waarbij, afhankelijk van de locatie, het te voeren grondbeleid wordt bepaald.

 

In de Nota Grondbeleid is de actuele wet- en regelgeving rondom het grondbeleid verwerkt. Daarnaast maken een afwegingskader en een bestuurlijk afwegingsmodel gebiedsontwikkeling onderdeel uit van de nota. Met het afwegingskader kan bepaald worden in welke situatie welk type grondbeleid het meest kansrijk c.q. gewenst is. Met het bestuurlijk afwegingsmodel gebiedsontwikkeling kan inzicht worden verkregen in het financieel en maatschappelijk rendement van een gebiedsontwikkeling.

De laatste jaren volgde onze gemeente vooral een facilitair beleid, we lieten meer over aan de markt en ondersteunden particuliere initiatieven vanuit de samenleving maar hebben inmiddels ook gemerkt dat om doelen te bereiken ook actief beleid noodzakelijk is. Met de Nota Grondbeleid is het voor de gemeente ook mogelijk om in sommige situaties actieve ingrepen te doen als de markt de gewenste ontwikkelingen niet oppakt of regie vanuit de gemeente gewenst is.

 

Ontwikkelingen 2023

Resultaten

De ontwikkelingen in de wereld zorgen voor een onzeker verloop van de energieprijzen, rente- en inflatiecijfers. De inflatie is weliswaar afgenomen naar 3,8% (januari 2024) maar bevindt zich nog steeds fors boven de gestelde 2% doelstelling voor prijsstabiliteit van de Europese Centrale Bank (ECB). In 2022 zorgde de inflatiedruk voor substantiële koopkrachtverliezen, in 2023 is dit gecompenseerd door loonstijgingen. Dit heeft negatieve gevolgen voor de woningmarkt grotendeels voorkomen. Er is een aanhoudende vraag naar nieuwbouwwoningen, onder andere vanwege het gunstige energielabel. De stijging van de bouwkosten is sinds begin 2023 aan het afvlakken even als de kosten Grond-, Weg en Waterbouw, ze stijgen minder hard. Door de hoge rentestanden zijn de financieringskosten voor bedrijfsinvesteringen fors toegenomen, dit heeft een neerwaarts effect op de bedrijfsinvesteringen: geld lenen kost nu meer geld (rente), waardoor sommige investeringen te duur worden en worden uitgesteld. Dit zien we ook bij de uitvoering van ons grondbeleid terug.

 

In de opbrengsten van de grondexploitaties begint nu een tweespalt te ontstaan. Grondexploitaties van projecten met (bouw)kavels voor particulier opdrachtgeverschap staan (nog) niet onder druk omdat de vraag onverminderd voortduurt en de voorraad te verkopen kavels beperkt is. Grondexplotaties van projecten met grond voor projectmatige woningbouw en zeker plannen met appartementen staan wel onder druk. Ontwikkelaars krijgen hun business-case niet sluitend door stijgende rente en hoge bouwkosten. Hierdoor stijgen de verkooprijzen en worden deze lastiger te verkopen. Ontwikkelaars en bouwers halen deze projecten uit de verkoop en wachten op betere tijden.

 

Dit is terug te zien in de grondverkopen, woningbouwkavels voor particulier opdrachtgeverschap verliepen voorspoedig. Daar tegenover bleven grondverkopen voor projectmatige woningbouw en bedrijventerreinen achter en ook de verkoop van bouwgrond voor kantoren liet, evenals in vorige jaren, (nog) geen verbetering zien.

 

Gronduitgifte voor woningbouw

Doel voor 2023 was om grond voor 276 woningbouwkavels te verkopen, er werd in totaal grond voor 267 woningen verkocht. De omzet van bouwgrond voor woningen bedroeg 7,7 miljoen euro, terwijl 9,0 miljoen euro was begroot. Het verschil wordt voornamelijk veroorzaakt door het beperkt doorschuiven van niet gerealiseerde verkopen naar 2024. De uitgifte van kavels voor particulier opdrachtgeverschap verliep zoals verwacht, bij projectmatige bouw bleef de realisatie achter.

 

Kavels voor bedrijven en kantoren

Bij de verkoop van bouwgrond voor bedrijven was de afzet beneden verwachting. Doel voor 2023 was om 2,2 hectare bouwgrond voor bedrijven te verkopen, er werd in totaal 0,3 hectare verkocht. De omzet van bouwgrond voor bedrijven bedroeg 0,4 miljoen euro ten opzichte van 3,0 miljoen euro begroot. Oorzaak van de tegenvallende verkoop betreft het opstellen van hernieuwde uitgiftevoorwaarden conform het Didam-arrest. De uitspraak had gevolgen voor iedere één op één uitgifte van bedrijfsgrond. Door de uitgiftevoorwaarde aan te passen voldoen deze aan de voorwaarden waarbij mededinging geborgd is. Hierdoor heeft de verkoop van actief in verkoop zijnde gronden voor bedrijven een half jaar stilgelegen. De uitgifte van bouwgrond voor kantoren bleef achter bij de prognose. Doel voor 2023 was om 1.020 m² BVO bouwgrond voor kantoren te verkopen, er werd in totaal voor 218 m² BVO verkocht. De omzet van bouwgrond voor kantoren bedroeg 0,1 miljoen euro ten opzichte van 0,6 miljoen euro begroot. Daarnaast was het doel om voor 13.170 m² BVO bouwgrond voor overige bestemmingen (science-bedrijven, moskee) te verkopen, er werd in totaal 7.000 m² BVO verkocht. De omzet van bouwgrond voor overige bestemmingen bedroeg 0,7 miljoen euro ten opzichte van 1,6 miljoen euro begroot.

 

Winstneming over boekjaar 2023

Op grond van het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (afgekort: BBV) moet bij de winstgevende grondexploitaties de winst worden genomen op basis van de voortgang van het project. Voor de berekening van het percentage te nemen winst wordt uitgegaan van een percentage dat rekening houdt met de verhouding tussen gerealiseerde kosten en opbrengsten ten opzichte van de begroting, dus het voortgangspercentage. Op basis van deze methode wordt over 2023 1,6 miljoen euro aan winst genomen en toegevoegd aan de reserve Grondbedrijf.

 

Verliesneming

Een ander financieel effect betreft de verlieslatende grondexploitaties. De verlieslatende grondexploitaties zijn voor 2,4 miljoen euro meer verlieslatend geworden. Dit wordt met name veroorzaakt door de verlaging van de grondprijzen op basis van de taxaties in project Centrumkwadraat Molenstraat Zuidzijde en het overhevelen van de Brandweerkazerne naar de Strategische grondvoorraad (2,9 miljoen euro). De reden voor de lagere taxaties zijn de nog altijd hoge bouwkosten, stijging van rente op de kapitaalmarkt en daarmee oplopende hogere rendementseisen en de afname van de vraag naar projectmatige woningbouw en kantoren Omdat de grondprijzen residueel worden bepaald, daalt in deze marktsituatie de grondwaarde. Ter dekking van het tekort op het complex Centrumkwadraat Molenstraat Zuidzijde is in de reserve grondbedrijf een interne bijdrage ontvangen ter hoogte van € 2,0 miljoen vanuit de gelden Versnelling Woonprojecten. Interne bijdragen mogen niet rechtstreeks ten gunste van de grondexploitatie worden geboekt, maar komen rechtstreeks ten gunste van de Reserve Grondbedrijf waardoor de financiële impact van de lagere grondprijzen van dit verlieslatende complex aan het MPG beperkt is.

Ten slotte is in 2023 een nieuwe verlieslatende grondexploitatie toegevoegd: de woonwagenlocatie Twekkelerbeekweg met een tekort van 0,4 miljoen euro.

 

Reserve Grondbedrijf

Ondanks het feit dat een aantal bovengenoemde aspecten een negatief effect hebben op de ontwikkelingen binnen neemt de Reserve Grondbedrijf in totaal toe met 1,3 miljoen tot 27,0 miljoen euro positief per 31-12-2023. Hierna worden de resultaten van 2023 nader toegelicht. Tenslotte volgt een vooruitblik op het grondbeleid vanaf 2024 en verder.

 

Realisatie programma wonen, bedrijventerreinen en kantoren in 2023 

Verkopen kavels woningbouw

In 2023 heeft de gemeente Enschede in totaal bouwgrond voor 267 woningen verkocht en geleverd. Hiermee is de prognose nagenoeg gehaald in het MPG 2023, namelijk 276 woningen. De verkoop van gronden voor woningbouw verliepen voor wat betreft de gemeentelijke kaveluitgifte voorspoedig. De 195 geprognosticeerde projectmatige woningen in het project Kennispark en de 12 projectmatige woningen in het project Velve Kleine Bouwplannen zijn in 2023 niet gerealiseerd en doorgeschoven naar 2024. Dat het geprognosticeerde aantal toch nagenoeg is gehaald, komt door de toevoeging van het plan Versneld Modulair Bouwen (189 woningen), waarvoor de gronden in 2023 zijn geleverd. Het aantal opties en overeenkomsten laten, voor 2024 wederom, een positief beeld zien. In de hierna volgende tabel zijn de resultaten per project nader gespecificeerd.

 

Verkopen woningbouw (stand per 31-12-2023)

(weergegeven in aantallen woningen/appartementen)

 

Projectnaam	Begroot MPG 2023	Uitgegeven 2023
Brunink	1	1
Leuriks Oost	13	23
Binnenstad Roombeek	52	49
Kennispark	195	0
Zuiderval	3	5
Velve Kleine Bouwplannen	12	0
Versneld Modulair Bouwen	0	189
Eindtotaal	276	267

 

Door de grondverkopen slinkt de voorraad bouwrijpe grond. Om ook voor de toekomst het aanbod op peil te garanderen/houden is het project Eschmarkerveld in voorbereiding. Doel is om deze nieuwe grondexploitatie in de loop van 2024 ter besluitvorming aan de raad voor te leggen, Dit is onder meer afhankelijk van de mate waarin het lukt om natuurcompensatie te vinden in kader van de wet Natuurbescherming.

 

Verkopen kavels bedrijventerreinen

De verkoop van gronden voor bedrijvigheid is vertraagd omdat er nieuwe uitgiftevoorwaarden zijn opgesteld. De uitgiftevoorwaarden moesten in 2023 worden herzien om te kunnen voldoen aan de vereisten van het Didam-arrest. De verkoop van gronden voor bedrijvigheid heeft daardoor een half jaar stilgelegen. Geprognosticeerd was afzet van 22.497 m² bedrijventerrein, uiteindelijk werd 2.965 m² bedrijventerrein verkocht.
Voor de specifieke onderverdeling binnen de verschillende grondexploitaties wordt verwezen naar de onderstaande tabel.

Verkopen bouwgrond bedrijventerrein (stand per 31-12-2023)
(weergegeven in m² uitgeefbaar)

 

Projectnaam	Begroot MPG 2023	Uitgegeven 2023
Euregiopark II	5.365	0
Josink-Es	5.595	2.965
Ossenboer	5.972	0
Oostkrans Usseleres (Morshoek)	1.932	0
Zuiderval	3.633	0
Eindtotaal	22.497	2.965

 

Ook bij de bedrijventerreinen is – net zoals bij woningbouwkavels- de voorraad uitgeefbaar terrein in de afgelopen jaren sterk geslonken door verkopen. De werkzaamheden voor het verleggen van het warmtenet in het project Oostkrans-Usseleres (Morshoek) zijn afgerond. De verwachting is dat daar eind 2024 kan worden gestart met de uitgifte van de bedrijfskavels.

 

Verkopen kavels kantoren

Er zijn in 2023 twee uitgiftes van bouwgrond voor kantoren gerealiseerd. Het aantal opties/reserveringen op CeeCee (Roombeek) is fors toegenomen, alle hier beschikbare gronden zijn onder optie/reservering.

 

Verkopen bouwgrond kantoren (stand per 31-12-2023)

(weergegeven in m² bruto vloeroppervlak)

 

Projectnaam	Begroot MPG 2023	Uitgegeven 2023
Binnenstad Roombeek	1.020	218
Zuiderval	0	0
CK Molenstraat Zuidzijde	0	0
Eindtotaal	1.020	218

 

Verkopen kavels voor overige bestemmingen

Er is in 2023 één uitgifte geweest voor grond voor Overige Bestemmingen. Er is een kavel verkocht voor de realisatie van een Moskee aan de Wethouder Nijhuisstraat.

De geprognosticeerde uitgifte was 13.700 m² BVO, verkocht werd 7.000 m² BVO.

 

Verkopen bouwgrond overige bestemmingen (stand per 31-12-2023)

(weergegeven in m² bruto vloeroppervlak)

 

Projectnaam	Begroot MPG 2023	Uitgegeven 2023
Kennispark (Science bedrijven)	3.470	0
Kennispark (Parkeergarages)	2.700	0
Moskee Wethouder Beverstraat	7.000	7.000
Eindtotaal	13.170	7.000

 

Nieuwe grondexploitaties en afgesloten grondexploitaties in 2024

In 2023 zijn twee nieuwe grondexploitaties door de raad vastgesteld en aan het MPG toegevoegd: Versneld Modulair Bouwen en Woonwagenlocatie (Wowalo) Twekkelerbeekweg.

Versneld Modulair Bouwen

Dit project omvat de bouw van 189 sociale en middeldure huurwoningen op meerdere locaties in Enschede. Het gaat daarbij om woningen die via de reguliere toewijzingsmethoden aan de verschillende inwoners worden toegewezen. Door deel te nemen aan het “Experiment innovatie en duurzaamheid” in het kader van de Crisis- en Herstelwet wordt de realisatieperiode van deze woningen aanzienlijk ingekort, omdat er geen ruimtelijke procedure hoeft te worden doorlopen.

Er zijn verspreid over de gehele stad 4 locaties geselecteerd waar deze woningen worden gebouwd. Deze 4 locaties zijn in de nieuwe grondexploitatie Versneld Modulair Bouwen ondergebracht, welke door de gemeenteraad is vastgesteld op 30 januari 2023 en heeft een positieve netto contante waarde 01-01-2024 van 0,6 miljoen euro.

 

Woonwagenlocatie (Wowalo) Twekkelerbeekweg

Bij de behandeling van de Zomernota 2019 heeft de gemeenteraad een motie aangenomen waarbij het college werd verzocht de behoefte en de mogelijkheden van uitbreiding van het aantal woonwagenstandplaatsen te onderzoeken. In 2020 heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken & Koningrijkrelaties (BZK) de gemeente Enschede een subsidie verleend voor het realiseren van woonwagenstandplaatsen. Vervolgens is door de gemeente een locatieonderzoek gestart waarbij de locatie Windmolenweg/Twekkelerbeekweg als voorkeurslocatie is aangewezen. Het college heeft vervolgens deze locatie voorgelegd aan de raad en op 20 juni 2022 heeft de gemeenteraad besloten om een deel van het perceel aan de Windmolenweg/Twekkelerbeekweg aan te wijzen als nieuwe locatie voor maximaal 10 woonwagenstandplaatsen. De grondexploitatie, welke door de gemeenteraad is vastgesteld op 9 oktober 2023, kent een tekort van 0,4 miljoen euro op netto contante waarde 1-1-2024.

 

Per 31-12-2023 zijn 3 grondexploitaties afgesloten: Bouwen in de wijk (KSL), Velve Lindenhof en Hornbach. Deze maken dus geen onderdeel meer uit van het MPG 2024.

 

Bouwen in de wijk (KSL)

In 2010 is in het kader van het maatregelenpakket ter verbetering van de positie van het Grondbedrijf besloten om stille reserves vanuit het Complex Verspreide Gronden (CVG) te gelde te maken. Het gaat daarbij om grond die kan worden uitgegeven zonder dat deze eerst moet worden verworven omdat de gemeente deze al in eigendom heeft. Een aantal van deze percelen lenen zich uitstekend voor uitgifte van kleinere kavels aan particulieren dus voor particulier opdrachtgeverschap. Het gaat hierbij om kavels die een oppervlakte hebben tot 500 m². Deze zijn gelegen op binnenstedelijke locaties met de voordelen van de bestaande stad en profiteren daardoor vaak van authenticiteit en bewezen imago. De verschillende locaties zijn geïnventariseerd en samengebracht onder de noemer "Kansrijke Stedelijke Rest Locaties". In totaal zijn zeven locaties in de grondexploitatie ondergebracht. De grondexploitatie is op 12-12-2011 vastgesteld door de gemeenteraad met een positief eindsaldo van 1.422.989 euro. In totaal zijn er 24 kavels gerealiseerd. Het complex is per 31-12-2023 afgesloten en het voordelig resultaat van 0,5 miljoen euro is verrekend met het winstnemingscomplex.

 

Velve Lindenhof

De wijk Velve Lindenhof kende complexe maatschappelijke problemen als schooluitval, eenzijdige woonvoorraad, lage werkgelegenheid, criminaliteit, gebrekkige inburgering en een verloederde woonomgeving met weinig mogelijkheden om sociale contacten te leggen. De wijk is door deze problematiek in aanmerking gekomen als krachtwijk. Velve-Lindenhof is in mei 2007 door minister Vogelaar aangewezen als één van de 40 Aandachts-wijken waarvoor een Wijkactieplan is opgesteld. In september 2007 is het Wijkactieplan door B&W vastgesteld en aan de minister aangeboden. Het Wijkactieplan is meeondertekend door de drie Enschedese corporaties en diverse betrokken instellingen geeft de ambities van de gemeente, woningbouwcorporaties en betrokken instellingen weer. Doelstelling is het weer leefbaar maken van de wijk d.m.v. integrale aanpak vanuit woningbouwcorporaties, gemeente en betrokken instellingen o.a. door het realiseren van goede voorzieningen, verkeersaanpassingen en realiseren van woningen middels herstructurering (sloop en nieuwbouw). In het totale plan zijn circa 420 woningen gesloopt en circa 480 woningen nieuw gebouwd.

De grondexploitatie is in 2009 vastgesteld door de gemeenteraad met Groen Velve Lindenhof als eerste deelplan en met een tekort van 1.800 euro. Daarna heeft de gemeenteraad met in 2010 (Leeghwaterstraat), 2012 (Velve Lindenhof Hart/Oost en Noord Esmarkerrondweg/Miro en Lage Bothof) de overige deelplannen vastgesteld en toegevoegd aan de grondexploitatie.

Het complex is per 31-12-2023 afgesloten en het voordelig resultaat van 5,6 miljoen euro is verrekend met het winstnemingscomplex.

Hornbach

Het plan Hornbach betreft het perceel van de voormalige DCW tussen de Zuiderval en de Kuipersdijk. Hornbach heeft op deze locatie een bouwmarkt en een tuincentrum gerealiseerd. De bouwmarkt levert werkgelegenheid op voor Enschede. Onderdeel van de plannen was ook de realisatie van een nieuwe aansluiting op de Zuiderval als toegang tot de locatie van Hornbach. De grondexploitatie is op 21 september 2015 vastgesteld door de Raad met een positief eindsaldo van 38.000 euro. De bouwmarkt is in 2022 geopend. Het complex is per 31-12-2023 afgesloten en het voordelig resultaat van 0,8 miljoen euro is verrekend met het winstnemingscomplex.

Gemeentelijke grondexploitaties

Per 31-12-2023 kent het Grondbedrijf 22 lopende grondexploitaties met een begroot nadelig resultaat van per saldo 36,5 miljoen euro op netto contante waarde (NCW) 1-1-2024, waarvan:

• 13 verliesgevende grondexploitaties met een gezamenlijk begroot tekort van 66,4 miljoen euro op NCW 1-1-2024. Hiervoor is een voorziening getroffen;
• 9 winstgevende grondexploitaties met een begroot positief resultaat van 33,9 miljoen euro op eindwaarde (29,9 miljoen op NCW 1-1-2024). Daarvan is 25,8 miljoen euro al gerealiseerd en genomen. De begrote nog te realiseren winst bedraagt 8,1 miljoen euro op eindwaarde. Onder toerekening van rentekosten op het winstnemingscomplex (5,3 miljoen euro) wordt op termijn, op basis van de POC berekening (langjarig), 2,8 miljoen euro toegevoegd aan de Reserve Grondbedrijf.

Particuliere grondexploitaties

Onder particuliere grondexploitaties worden projecten verstaan waarbij de bouwgrond in bezit is bij een marktpartij (ontwikkelaar, bouwbedrijf). Wanneer deze initiatief neemt voor een nieuwe ontwikkeling en daarvoor planologische medewerking van de gemeente nodig heeft, is de gemeente op grond van de Wet ruimtelijke ordening (Wro) in de meeste gevallen verplicht om de kosten die daarmee gemoeid zijn te verhalen op de betreffende partij, het zogenaamde kostenverhaal. De gemeente voert in deze gevallen niet zelf de grondexploitatie (dat doet de marktpartij), maar in plaats daarvan sluit zij met de initiatiefnemer een exploitatie-overeenkomst waarin o.m. het kostenverhaal, een ontwikkelkader en fasering zijn geregeld. In deze overeenkomsten worden afspraken gemaakt over het kostenverhaal van onder meer de gemeentelijke plankosten, bestemmingsplankosten en de bijdrage ruimtelijk ontwikkelingen.

In 2023 gesloten exploitatie overeenkomsten

In 2023 zijn voor totaal 203 woningen exploitatie-overeenkomsten afgesloten. Daarmee wordt de bouw van 203 grondgebonden woningen mogelijk gemaakt.

 

Project	Exploitant	Gestapelde woningen	Grondgebonden woningen
Landgoed de Tol	Dhr. Hooft Graafland	0	2
Blekerstraat	Jouw Wonen BV	0	18
2e Emmastraat	Aron Spier	0	3
Varvik Diekman	Woningstichting Domijn	0	169
Ruiterkampweg - Lutscher Alm	M.B.H. Bosch	0	1
Hoge Boekelerweg 399	H.L. Kok	0	2
Weerseloseweg	F.R. Tattersall	0	1
Landgoed 't Stroot	Landgoed 't Stroot BV	0	4
Varviksweg 3	Mohandas Bertrand Luijbe	0	2
Spechtstraat 28	B. de Waard	0	1
Totaal		0	203

  

In 2023 verstuurde voorschotnota’s

Daarnaast zijn in het voorbereidingstraject voorschotnota’s verstuurd voor werkzaamheden van de ambtelijke organisatie vóór het sluiten van overeenkomsten. Dit betreft intentieovereenkomsten om gezamenlijk te onderzoeken of er voor deze projecten tot een haalbare ontwikkeling gekomen kan worden. Het gaat om 132 woningen, waarvan 65 gestapelde woningen (appartementen) en 67 grondgebonden woningen.

 

Financiële resultaten 2023

De resultaten ten aanzien van de financiële positie van het Grondbedrijf worden hierna toegelicht. Daarbij is de omvang van de Reserve Grondbeleid van belang.

De Reserve grondbedrijf wordt gevormd door:

• Genomen winsten en getroffen verliesvoorzieningen behorend bij de lopende grondexploitaties;
• De resultaten van de exploitatie van in erfpacht uitgegeven gronden en verkopen bloot eigendom;
• Afwaardering van gronden waarvan de marktwaarde lager is dan de boekwaarde en die (nog) niet in exploitatie genomen zijn: de materiële vaste activa;
• Afwaardering van gronden waarvan de marktwaarde lager is dan de boekwaarde en die niet meer nodig zijn voor exploitatie en kunnen worden verkocht: de voorraad handelsgoederen;
• Overige ontvangen (interne) bijdragen aan projecten die niet rechtstreeks ten gunste van lopende grondexploitaties geboekt mogen worden;
• Bij particuliere grondexploitaties worden voorschotnota’s in rekening gebracht. In incidentele gevallen kunnen niet alle kosten volledig worden verhaald en ontstaan er kleine tekorten op particuliere grondexploitaties welke dan ten laste van de Reserve grondbedrijf komen. De voordelige resultaten van particuliere exploitaties die zijn afgerond komen ten gunste van de reserve.

 

De complexen binnen het MPG 2024 laten per saldo een verbetering zien van 1,3 miljoen euro. Concluderend is het effect van het MPG 2024 op de Reserve grondbedrijf hierdoor als volgt:

 

 

Ontwikkeling reserve GB (bedragen in 1 miljoen euro)
Reserve per 31-12-2022	25,7
Effecten herziening	1,3
Reserve per 31-12-2023	27,0

 

Onderstaande tabel bevat het aandeel per (deel) complex in de mutatie van de Reserve Grondbedrijf:

 

		effect Totaal
1a	BIE (bouwgrond in exploitatie: verlieslatend)	-1.983.000
1b	BIE (1 nieuwe grondexploitatie 2023: verlieslatend)	-408.000
2	BIE (bouwgrond in exploitatie: winstgevend)	1.648.000
3	Gronden MVA (Materieel Vast Actief)	-782.000
	Gronden VHG (Voorraad Handelsgoederen)	-171.000
4	Erfpachtcomplex	840.000
5	Particuliere grondexploitaties	53.000
6	Overige mutaties t.l.v. reserve (interne bijdragen)	2.092.000
	Resultaat	1.289.000

 

Het voordelig resultaat van 1,3 miljoen euro komt ten gunste van de Reserve Grondbedrijf. De stand van de Reserve grondbedrijf is daardoor per 31-12-2023 verbeterd en bedraagt nu 27,0 miljoen euro positief.

De volgende mutaties verklaren deze verbetering:

1. De verlieslatende grondexploitaties zijn voor 2,4 miljoen euro meer verlieslatend geworden. Dit wordt met name veroorzaakt door de verlaging van de grondprijzen op basis van de taxaties in project Centrumkwadraat Molenstraat Zuidzijde en het overhevelen van de Brandweerkazerne naar de Strategische grondvoorraad (2,9 miljoen euro). De reden voor de lagere taxaties zijn de nog altijd hoge bouwkosten, stijging van rente op de kapitaalmarkt en daarmee oplopende hogere rendementseis en de afname van de vraag naar projectmatige woningbouw en kantoren. Daarnaast is er een nieuwe verlieslatende grondexploitatie geopend: Woonwagenlocatie (Wowalo) Twekkelerbeekweg ( 0,4 miljoen euro). Hier staat tegenover dat het project Leuriks-Oost (0,8 miljoen euro) positiever is geworden door toevoeging van uitgeefbare kavels op het voormalige Roering terrein. Per saldo is er meer voorziening nodig en dit heeft direct negatief effect op de reserve GB.

 

2. De grootste (positieve) mutatie in de reserve wordt veroorzaakt door het winstnemen. Volgens de BBV voorschriften moet er winst worden genomen conform de PoC-methode (Percentage of Completion). Daarbij wordt winst genomen op basis van de voortgang van het project. Voor de berekening van het percentage te nemen winst wordt uitgegaan van de verhouding tussen gerealiseerde kosten en opbrengsten. Op basis van de PoC-methode moet er dit jaar 1,6 miljoen euro winst worden genomen. Dit bedrag bestaat uit de te nemen winst uit de lopende grondexploitaties plus het saldo van de te nemen winst en kosten van de afgesloten grondexploitaties. Omdat met de PoC-methode winst wordt genomen vóórdat het complex wordt afgesloten, bestaat er een risico op het later eventueel terug moeten storten van een deel van de genomen winst. Dit risico is daarom meegenomen bij de bepaling van de vereiste weerstandscapaciteit.
3. De strategische grondvoorraad is onderverdeeld in Gronden MVA (Materiële Vaste Activa) en Gronden VHG (Voorraad Handelsgoederen). Het totaal van de beheerlasten en -baten alsmede de rentekosten en afwaardering als gevolg van waardevermindering (boekverliezen) bedraagt over 2023 totaal 1,0 miljoen euro. Van dit totaal is 0,1 miljoen euro voorzien voor de nog te betalen kosten van de sloop van het voormalig SLO pand alsmede aanleg skatepark op dit terrein. Het totaal van de beheerslasten en -baten mag niet als oplopende boekwaarde op deze complexen worden verantwoord omdat het geen bouwgrond in exploitatie betreft. Deze uitgaven komen daarom direct ten laste van de Reserve Grondbedrijf.
4. Het Erfpachtcomplex laat een voordelig resultaat zien van 0,8 miljoen euro. Dit bestaat uit het exploitatiesaldo van 0,4 miljoen euro plus het resultaat van afgesloten projecten (verkoop van een blote eigendom) voor 0,4 miljoen euro. Dit resultaat komt ten gunste van de Reserve Grondbedrijf.
5. Er is een aantal particuliere grondexploitaties afgesloten met een negatief saldo van 0,06 miljoen euro. Daarnaast is het voorzienbaar tekort van een aantal exploitaties afgenomen met 0,11 miljoen euro. Per saldo leidt dit tot een positief effect van 0,05 miljoen euro ten gunste van de Reserve Grondbedrijf.
6. Ter dekking van het tekort in de grondexploitatie Centrumkwadraat Molenstraat Zuidzijde is een interne bijdragen ontvangen van 2 miljoen euro vanuit de gelden Versnelling Woonprojecten. Daarnaast is er een interne bijdrage ontvangen van 0,09 miljoen euro voor de aanleg van een skatepark op het SLO terrein. Volgens de BBV voorschriften worden deze interne bijdragen rechtstreeks ten gunste van de Reserve Grondbedrijf geboekt.

Winstneming

Voor 9 winstgevende grondexploitaties is in het boekjaar 2023 de tussentijdse winstneming berekend op 1,6 miljoen euro. Deze winstneming is gestort in de Reserve Grondbedrijf. In totaal is er nu 25,8 miljoen euro winst genomen. De nog te realiseren winst (in de toekomst toe te voegen aan de reserve) van 2,8 miljoen euro zal naar verwachting worden gerealiseerd uit de grondexploitaties van de volgende projecten.

 

	Woningbouw	Eindwaarde*	Voortgangspercentage	Winst genomen t.g.v. reserve GB	Restant toekomstige winst	Jaar
A	Brunink	8.632.000	95%	8.173.000	459.000	2025
B	Roombeek-Binnenstad	15.857.000	95%	15.079.000	778.000	2032
C	BIW II	826.000	58%	478.000	348.000	2024
D	Versneld Modulair Bouwen	571.000	56%	323.000	248.000	2025
	Totaal woningbouw	25.886.000		24.053.000	1.833.000
	Bedrijventerreinen
E	Euregio Bedrijvenpark II	1.309.000	84%	1.099.000	210.000	2027
F	Oostkrans - Usseleres	358.000	0%	0	358.000	2032
G	Diekman S&L	597.000	85%	506.000	91.000	2024
H	Moskee, Wethouder Beverstraat	114.000	48%	56.000	58.000	2025
I	Kennispark	371.000	19%	72.000	299.000	2033
	Totaal bedrijventerreinen	2.749.000		1.733.000	1.016.000
	Totaal	28.635.000		25.786.000	2.849.000

*eindwaarde gecorrigeerd met rente winstnemingscomplex

 

De gerealiseerde winst komt voor in totaal 24,1 miljoen euro uit woningbouwprojecten (A t/m D) en
1,7 miljoen euro uit bedrijventerreinprojecten (E t/m I). Het aangegeven jaartal betreft het jaar waar in de restantwinst naar verwachting in zijn geheel zal worden toegevoegd aan de reserve grondbedrijf.

 

Risico's in relatie tot de reservepositie

De vereiste weerstandscapaciteit is in 2024 afgenomen van 14,9 miljoen euro naar 11,8 miljoen euro. Ten opzichte van vorig jaar is dit een verlaging met 3,1 miljoen euro. Naast het aanpassen van risicobandbreedtes is in 2024 wederom gerekend met het in 2022 voor het eerst toegevoegde verzwaarde worst case scenario. Hierbij wordt rekening gehouden met de mogelijke financiële gevolgen van een terugval van de vastgoedmarkt. Daarnaast is de grondprijsdaling in project Centrumkwadraat Molenstraat Zuidzijde verwerkt in de grondexploitatie en is daarmee het opgenomen grondprijsrisico vervallen. De beschikbare weerstandscapaciteit bedraagt per 31-12-2023 27,0 miljoen euro. De hierna volgende tabel bevat een overzicht van de reservepositie en vereiste weerstandscapaciteit bij het MPG 2024.

 

	Reservepositie en vereiste weerstandscapaciteit (bedragen x 1 miljoen euro)	MPG 2024	MPG 2023	Verschil 2024-2023
a.	Beschikbare weerstandscapaciteit = omvang van de Reserve Grondbedrijf	27,0	25,7	1,3
b.	In 2021 gelabeld voor de Strategische Investeringsagenda	5,7	5,7	-
c.	= a. -/- b. beschikbare weerstandscapaciteit na aftrek reservering Strategische Investeringsagenda	21,3	20,0	1,3
d.	Vereiste weerstandscapaciteit = risico's MPG 2024	11,8	14,9	-3,1
e.	= a. -/- d. Surplus Grondbedrijf	15,2	10,8	+4,4

 

In de Nota Grondbeleid zijn beleidsregels opgenomen inzake de Reserve grondbedrijf en weerstandsvermogen en hoe om te gaan met de beschikbare middelen. Voor het Grondbedrijf geldt dat de Reserve Grondbeleid steeds van voldoende omvang moet zijn om de risico’s van het MPG zelfstandig te kunnen dragen. De mate waaraan aan dit criterium wordt voldaan komt tot uitdrukking in een verhoudingsgetal: de Grondbedrijf ratio. Deze wordt berekend door de beschikbare weerstandscapaciteit te delen door de vereiste weerstandscapaciteit. In het MPG 2024 bedraagt de Grondbedrijf ratio 2,29. In het MPG 2023 was deze 1,72. Wanneer de voor de Strategische Investeringsagenda gelabelde bijdrage van 5,7 miljoen euro in de bepaling van de Ratio Grondbedrijf wordt betrokken, bedraagt de ratio in het MPG 2024 1,81. Bij het MPG 2023 bedroeg deze 1,34.

 

Grondbedrijf ratio	MPG 2024	MPG 2023	Verschil
Exclusief reserveringen Strategische Investeringsagenda	2,29	1,72	+0,57
Inclusief reserveringen Strategische Investeringsagenda	1,81	1,34	+0,57

 

Het bedrag dat overeenkomt met de waarde van de ratio groter dan 1 maakt op grond van de in 2022 vastgestelde Nota risicomanagement en weerbaarheid geen onderdeel uit van de beschikbare weerstandscapaciteit van de gemeente. Dit (positieve) verschil tussen de aanwezige en benodigde weerstandscapaciteit wordt aangeduid als het surplus. Dit surplus is niet bedoeld voor het afdekken van risico’s buiten het Grondbedrijf, maar dient om investeringen en schommeling van resultaten van de grondexploitaties te dekken. Het surplus is een momentopname, jaarlijks worden de bijbehorende berekeningen daarom geactualiseerd op basis van voortschrijdend inzicht, de toevoeging van nieuwe projecten en actueel prijspeil. Vanuit dit surplus is in 2021 bij de vaststelling van de Strategische Investeringsagenda een bedrag van 5,7 miljoen euro gelabeld voor de hierin opgenomen projecten. In de Nota risicomanagement en weerbaarheid is tevens opgenomen dat er binnen het Grondbedrijf voor risicoreservering een ondergrens van 30% van het onderhanden werk aanwezig moet zijn alsmede 30% van de strategische grondvoorraad (excl. Landbouwgronden) om tegenvallers op te vangen. Op dit moment heeft Enschede een onderhanden werk positie van € 9,0 miljoen, een strategische grondvoorraad (excl. landbouwgronden) van € 5 miljoen. De te hanteren ondergrens komt daarmee uit op € 4,2 miljoen en de vereiste weerstandscapaciteit bedraagt € 11,8 miljoen. Daarmee wordt aan de vereisten van de Nota Risicomanagement en Weerbaarheid voldaan.

Conclusie is dat het Grondbedrijf in staat is haar risico’s zelfstandig te dragen, mochten deze zich in volle omvang voordoen.

 

Overige ontwikkelingen rondom het grondbeleid in 2023 

Strategische Investeringsagenda

De gemeenteraad heeft op 6 juni 2023 de gewijzigde Strategische Investeringsagenda vastgesteld. De Strategische Investeringsagenda geeft aan op welke locaties de gemeente voornemens is om te gaan investeren om daarmee bij te dragen aan de realisatie van de strategische doelen van de stad. Binnen de Strategische investeringsagenda wordt gespaard voor de dekking van deze investeringen. Belangrijk hierbij is dat er binnen de investeringsagenda nog geen besluit genomen wordt over het beschikbaar stellen van het krediet voor het betreffende project. Het betreft een labeling van middelen in bestaande reserves en een kapitaalslastenbudget. De raad stelt middelen via een apart raadsbesluit voor het betreffende project beschikbaar als dekking. Op het moment dat er een concreet projectinhoudelijk besluit (wat gaan we doen) en kredietaanvraag (wat gaat het kosten) gedaan zijn, “schuift” het uitgewerkte project vanaf de uitvoeringsfase uit de investeringsagenda door naar het MPG. Voor investeringsprojecten is er dan sprake van een verplaatsing naar de betreffende eindproducten zoals locatieontwikkeling, parkeren, wegen of riolering.

 

Reserve Gebiedsontwikkeling

De gemeente Enschede vraagt op dit moment bij particuliere grondexploitaties een “bijdrage ruimtelijke ontwikkeling” (ook wel RO-bijdrage genoemd). Op basis van het vastgestelde beleid in de nota grondbeleid wordt deze bijdrage aan particulieren gevraagd bij exploitatieovereenkomsten voor projecten die financieel haalbaar zijn. De gemeente zet deze bijdrage vervolgens weer in voor locaties die een financieel tekort hebben en belangrijk zijn voor de stad. De RO-bijdragen worden in de Reserve Gebiedsontwikkeling ondergebracht totdat de raad een besluit heeft genomen waar deze middelen aan besteed moeten worden. In het MPG wordt jaarlijks verantwoording afgelegd over de omvang en mutaties in deze reserve.

 

Stand per 31-12-2022	1.605.000
Toevoeging bijdragen	240.000
Stand per 31-12-2023	1.845.000
Verwachte toevoeging 2024	380.000
Stand per 31-12-2024	2.225.000
Verwachte toevoeging 2025	0
Stand per 31-12-2025	2.225.000
Verwachte toevoeging 2026	0
Stand per 31-12-2026	2.225.000

 

Notitie van Uitgangspunten

Als basis voor het MPG 2024 is, net als in voorgaande jaren, gewerkt met een Notitie van Uitgangspunten. In deze notitie worden, aan de hand van een analyse van de marktsituatie, de rekenparameters voor de herziening van het MPG worden voorgesteld. Op 12 december 2023 heeft het College van B&W de Notitie van Uitgangspunten MPG 2024 vastgesteld. De hierna volgende tabel bevat de voor 2024 vastgestelde parameters. Naast de parameters zijn met de Notitie van Uitgangspunten ook het programma, planning en de grondprijzen vastgesteld.

Parameters herziening grondexploitaties

 

	2024	2025	2026	2027 e.v.
Kostenstijging	4,0%	4,0%	4,0%	2,0%
Opbrengstenstijging
- Woningen	0,0%	2,0%	2,0%	2,0%
- Bedrijventerreinen	0,0%	1,0%	1,0%	2,0%
- Kantoren	0,0%	1,0%	1,0%	2,0%
Rente
- Bouwgrond in exploitatie	2,5%	2,5%	2,5%	2,5%
- Overige gronden	1,25%	1,5%	2,0%	2,0%

 

Grondprijzen 2023

De taxatie van de woningbouw-, bedrijfs- en kantorenkavels is verricht door de makelaar in loondienst bij de gemeente Enschede, waarbij in een aantal gevallen een externe collegiale toets heeft plaatsgevonden. De strategische grondvoorraad van het Grondbedrijf bestaat uit de in het complex overige gronden opgenomen materiële vaste activa plus de voorraad handelsgoederen. In 2022 is 1/3 deel van deze totale voorraad extern getaxeerd. Op basis van deze uitkomsten is de waardering van de overige 2/3 deel aangepast. Zowel de interne als de externe makelaar is aangesloten bij Nederlands Register Vastgoed Taxateurs. Daarmee is geborgd dat wordt voldaan aan vastgestelde kwaliteitseisen, wet- en regelgeving en dat bij de waardering gebruik is gemaakt van erkende taxatiemethoden. Voor de gemeente Enschede is daarmee voldoende zeker gesteld dat de ingebrachte kennis en kunde van de benodigde hoge kwaliteit is en resulteert in deugdelijke grondslagen voor in de Notitie van Uitgangspunten van het MPG.

In september - oktober 2023 is een taxatie uitgevoerd van de nog te verkopen kavels van woningbouwlocaties, bedrijventerreinen en kantoorlocaties. Hieruit zijn de grondprijzen voor 2024 voortgekomen. De langjarige ontwikkeling van de grondprijzen staat weergegeven in onderstaande grafiek.

 

 

 

Vooruitblik 2024 en verder

Na de voorafgaande toelichting op de in 2023 met de uitvoering van het grondbeleid bereikte resultaten, wordt in het vervolg van deze paragraaf grondbeleid vooruitgeblikt op het grondbeleid vanaf 2024. Eerst wordt kort een toelichting gegeven op de programmering en planning van de bouwgrond die de komende jaren met de in het MPG opgenomen projecten wordt geproduceerd.

Gedurende de laatste jaren is er veel bouwgrond verkocht, maar er zijn in dezelfde periode niet veel nieuwe complexen in exploitatie genomen. Ook wordt in de komende jaren een aantal bestaande projecten afgerond. Het gevolg is dat het grondbedrijf over enige tijd geen aanbod meer beschikbaar heeft. Om in de toekomst ook over voldoende bouwgrond te kunnen beschikken, is de in 2021 ingestelde Strategische investeringsagenda van groot belang. Met de hierdoor beschikbaar gekomen middelen kunnen nieuwe projecten worden gestart om bij te dragen aan de strategische doelen van de stad.

 

Programmering en planning

Programmering betreft de hoeveelheden bouwgrond voor woningbouw, hectares bedrijventerrein en m² bruto vloeroppervlakte kantoren die binnen de looptijd van het MPG zullen worden geproduceerd. De planning betreft de fasering (totale hoeveelheden per kalenderjaar) van de aantallen woningen, uitgeefbare m² grond voor bedrijventerreinen en m2 bruto vloer oppervlakte voor kantoren gedurende de resterende looptijd van de grondexploitatie. Voor een meer gedetailleerd overzicht van de programmering en planning wordt verwezen naar het (vertrouwelijke) MPG 2024 deel 2.

 

Woningbouw 

Binnen het MPG 2024 is voor de periode 2024 tot 2029 uitgifte van grond voor 606 woningen geprogrammeerd. Hierbij wordt in de periode 2024 t/m 2026 uitgegaan van een gemiddelde jaarlijkse gronduitgifte voor 177 woningen. Voor de periode 2027 t/m 2029 resteert binnen het huidige programma gemiddeld jaarlijks 19 woningen. Het gemeentelijk aanbod bevindt zich voornamelijk in de projecten Centrumkwadraat Molenstraat Zuidzijde (316 woningen) en Kennispark (maximaal 195 woningen). De overige gemeentelijke uitgifte is op dit zeer beperkt. De vraag is er wel degelijk, maar gedurende de laatste jaren is de voorraad bouwgrond voor woningen door uitgifte sterk afgenomen.

 

Bedrijventerreinen 

Grosso modo geldt voor het aanbod van bedrijfsterrein hetzelfde als bij woningbouw: het aanbod droogt als gevolg van uitgifte op, maar de vraag is nog steeds groot. Per 1-1-2024 is nog circa 15 hectare bedrijventerrein beschikbaar. Het grootste deel hiervan (67%) betreft Oostkrans Usseleres (Morshoek) (9,9 hectare), het Euregiobedrijvenpark (2,1 hectare) Josink Es (1,3 hectare) en de Ossenboer (0,6 hectare). In het MPG 2024 wordt uitgegaan van een gemiddelde jaarlijkse uitgifte in de periode t/m 2026 van 2,1 hectare, in de periode 2027 -2032 van 1,4 hectare. Het aanbieden van bouwgrond voor bedrijven in de gemeente Enschede dient verschillende doelen. Allereerst is de ambitie voor 10.000 extra arbeidsplaatsen. Qua stad heeft Enschede een beperkt aanbod banen (als vergelijkbare Nederlandse steden), zowel kwalitatief als kwantitatief. Met voldoende aanbod van bouwgrond kan hierop worden ingespeeld en kunnen extra banen worden gecreëerd. Daarnaast willen we onze bedrijven faciliteren in ontwikkelingen en ambities. Op dit moment is er een beperkt aanbod van bouwgrond, en is het zeer lastig om de bedrijven te faciliteren.

De raad heeft daarom op 7 maart 2022 besloten om een zoekopdracht te starten naar (een) locatie(s) voor een nieuw duurzaam bedrijventerrein (32 ha. Netto). De beoogde uitkomst hiervan is het selecteren van één of meerdere potentiële locaties of zoekgebieden voor een nieuw duurzaam bedrijventerrein. De kansen en mogelijkheden van deze locaties zullen ter besluitvorming aan de raad worden voorgelegd. Het uiteindelijke besluit zal worden opgenomen in de Omgevingsvisie en ontwikkelstrategie van de stad.

 

Kantoren 

Het aanbod aan kantoorkavels van de gemeente bevindt zich op de Zuiderval en het Roombeek. De plancapaciteit in het MPG 2024 is ca. 25.600 m² bvo tot en met 2032, wat neerkomt op gemiddeld circa 2.850 m² bvo per jaar. 
Uitgegaan wordt van een uitgifte in 2024 van ca. 1.580 m² bvo en in de periode na 2024 van gemiddeld ca. 3.000 m² bvo per jaar.

 

Overige gronden

Het totaal aan Overige gronden is in de tweede helft van 2023 opnieuw gewaardeerd. De daadwerkelijke uitgifteprijzen worden op bouwplanniveau bepaald op het moment dat een uitgifte concreet wordt en bekend is welke functie en oppervlak het betreft.

 

Verwachte nieuwe grondexploitaties 2024

Investeringsagenda

Op 6 juni 2023 heeft de gemeenteraad ook een strategisch verwervingskrediet van 40 miljoen euro beschikbaar gesteld. Dit betreft een aankoopkrediet voor locaties op de investeringsagenda. Doel hiervan is om grondposities te verkrijgen voor de uitvoering van de ambities. Uitgangspunt hierbij is dat deze aankopen plaatsvinden binnen de vastgestelde spelregels. Belangrijk hierbij is dat de initiële afboekingen en rentelasten in eerste instantie ten laste komt van de reserve investeringsagenda. Dit totdat een grondexploitatie geopend wordt. Op het moment dat de grondexploitatie geopend wordt, komt het krediet weer beschikbaar voor nieuwe aankopen. Wel dient er jaarlijks beoordeeld te worden hoeveel middelen er benodigd zijn voor de rentelasten en afboekingen. Dit vindt plaats bij de jaarlijkse actualisatie van de investeringsagenda.

De huidige investeringsagenda bestaat uit de volgende projecten:

1. Kennispark;
2. Centrumkwadraat;
3. Kop Boulevard;
4. Cromhoff;
5. Eschmarkeveld;
6. Zwembad De Brug
7. MFSA Oost en Zuid;
8. DIA Twekkelerveld;
9. DIA Zuid.
10. Diekman Topstort Campus
11. Warenhuis
12. Horstmanpark

Voor het project Eschmarkerveld die verband houdt met de investeringsagenda zal in 2024 een voorstel ter besluitvorming aan de raad worden voorgelegd.

 

In de afgelopen jaren is door het Rijk en de provincie aan Enschede in totaal 18 keer subsidie verleend voor de uitvoering van gebiedsontwikkelingsprojecten. Het gaat daarbij om een totaalbedrag van 67 miljoen euro. Met deze bijdragen kunnen in de komende jaren circa 4.700 nieuwe woningen worden gerealiseerd. In de huidige markt is er veel 'tegenwind' het zijn economisch moeilijke tijden voor de grond- en vastgoedmarkt. Het financieel stimuleringsbeleid vindt zijn grondslag in de bijdrage die hogere overheden willen leveren aan de ontwikkeling en realisatie van de woningbouwopgave. Dat is ook nodig omdat uit landelijk onderzoek is gebleken dat de residuele grondwaarde van een gemiddelde marktwoning tussen 2020 en 2023 is gedaald met gemiddeld 19.000 euro. In de grondexploitaties zijn tevens de kosten voor verwerving en bouwrijp maken toegenomen. Zonder toekenning van subsidies en de eigen middelen uit de investeringsagenda zou voor deze verlieslatende grondexploitaties een verliesvoorziening moeten worden ingesteld ten laste van de Reserve Grondbedrijf. Hoewel de omvang van deze reserve sinds 2018 sterk is toegenomen, was deze nooit voldoende geweest om de realisatie van deze projecten mogelijk te maken. Het belang van het verwerven van subsidies in samenhang met de middelen uit de gemeentelijke investeringsagenda om daarmee gemeentelijke beleidsdoelen als het toevoegen van 9.000 woningen mogelijk te maken is daarmee aangetoond.

Grondexploitatie Eschmarkeveld    

Enschede wil de groei van de stad mogelijk maken door zowel hoogstedelijke als sub-urbane woonmilieus toe te voegen. Daarnaast is het aantrekken en behouden van (jong) talent één van onze strategische opgaven. Zowel in het Coalitieakkoord als in de Woonvisie is Eschmarkerveld genoemd als te ontwikkelen locatie ter ondersteuning van deze doelen. Op 25 oktober 2021 heeft de Raad het koersdocument voor Eschmarkerveld met de uitgangspunten en randvoorwaarden voor verdere ontwikkeling van het plan vastgesteld. Eind 2022 is ca. 3 miljoen euro voor het project toegekend vanuit de Woningbouwimpuls door het Rijk. Deze subsidie maakt het mogelijk om kwaliteit en betaalbaarheid te combineren op het Eschmarkerveld.
Het college heeft eind oktober 2023 het ontwerp bestemmingsplan ter inzage gelegd. Er zijn zienswijzen ingediend die ambtelijk zijn opgepakt en uitgewerkt. Op onderdelen wordt het bestemmingsplan aangepast naar aanleiding van de zienswijzen. Daarnaast heeft het project vanuit de Wet Natuurbescherming een compensatie opgave gekregen met betrekking tot het leefgebied van kleine marterachtigen (wezel, hermelijn, bunzing). Deze opgave moet nader worden uitgewerkt voordat het bestemmingsplan kan worden vastgesteld door de raad. Hierdoor is de oorspronkelijke planning (raad maart 2024) niet meer haalbaar. Binnen de projectgroep wordt gekeken welk tijdspad nu haalbaar is. Naar verwachting worden de grondexploitatie en het bestemmingsplan wel in 2024 ter vaststelling aan de Raad voorgelegd. Het streven is direct na vaststelling van het bestemmingsplan te starten met het bouwrijp maken van het gebied, de particuliere kaveluitgifte en uitgifte van grond voor projectmatige ontwikkeling. Als het bestemmingsplan in 2024 onherroepelijk wordt, kan in 2025 gestart worden met de bouw van de eerste woningen. In totaal worden 800 woningen gerealiseerd.

 

Beleidsproducten 2024

Nota grondbeleid

In januari 2020 is de nota grondbeleid vastgesteld door de gemeenteraad. In december 2021 heeft de gemeenteraad besloten over de Strategische Investeringsagenda en in januari 2022 is de actualisatie van de Financiële verordening en de Nota Risicomanagement en weerbaarheid vastgesteld. Vervolgens is in maart 2023 een wijziging op de Financiële Verordening doorgevoerd i.v.m. de rechtmatigheidsverantwoording, in maart 2024 komt hierop een kleine wijziging. Daarnaast is in december 2023 de Notitie grondbeleid in begroting en jaarstukken 2023 van de Commissie BBV van kracht geworden. Als gevolg van deze verschillende besluiten zijn spelregels ontstaan die nieuw zijn, maar bovenal verband zijn gaan houden met elkaar en zelfs direct ingrijpen op elkaar, waardoor ook financieel gezien communicerende vaten ontstaan. Deze nieuwe regels maken het noodzakelijk om de nota grondbeleid en het daarin vastgelegde grondbeleid te evalueren en waar nodig te actualiseren.

 

Nota kostenverhaal

Als bijlage bij de te actualiseren nota grondbeleid zal ook de nota kostenverhaal geactualiseerd worden. Deze wijziging is echter ook gekoppeld aan de invoering van de Omgevingswet. Dit, omdat het instrumentarium rondom het kostenverhaal bij faciliterend grondbeleid straks anders wordt ingevuld dan onder de huidige Wro. De Omgevingswet is per 1-1-2024 ingevoerd. Op basis van deze nieuwe wet zal de nota kostenverhaal in 2024 worden geactualiseerd.

3.8. Openbaarheid

 

De Wet open overheid schrijft een openbaarheidsparagraaf voor. De Woo regelt het recht van burgers op informatie van de overheid. De wet wil overheden transparanter maken door overheidsinformatie beter vindbaar en digitaal toegankelijker aan te bieden. De Woo sluit daarmee aan op de strategische opgave Open Enschede, waarmee onze dienstverlening zich explicieter richt op duidelijke, toegankelijke en betrouwbare informatie voor iedereen in onze samenleving. In 2023 heeft Enschede in dit kader in ieder geval het volgende gerealiseerd:

Strategie en uitvoering
Afgelopen jaar zijn verschillende interviews gevoerd binnen de organisatie met business en bestuur. De uitkomsten van deze gesprekken zijn gespiegeld aan de aanbevelingen van de impactanalyse uit 2021. Dit onderzoek heeft geleid tot een breed gedragen en realistisch ambitievoorstel met als onderlegger een programmaplan als praktisch plan van aanpak. Vaststelling vindt in 2024 plaats.

In 2023 zijn verschillende projecten opgestart of verder opgepakt. De focus lag hierbij voornamelijk op framing, bewustwording, eigenaarschap, ketenoptimalisatie en inrichting van het Woo-proces. Vaststelling op een aantal van deze onderdelen vindt in 2024 plaats.

 

Informatiehuishouding op orde
Het Woo-proces is niet uitvoerbaar zonder een stevig fundament: een informatiehuishouding die op orde is en blijft. Hieraan werkt het programma BRIDGE, waarbij de samenhang met de implementatie van de Woo het afgelopen jaar is gemonitord en waar nodig geïntensiveerd.

Actief openbaar maken
Onder actieve openbaarmaking wordt verstaan het proactief openbaar maken van informatie vanuit de overheid voor samenleving en politiek. Dit gaat om documenten uit 11 informatiecategorieën die duurzaam, digitaal openbaar raadpleegbaar moeten zijn.

Het beloofde Platform Open Overheidsinformatie (PLOOI) zal niet in de voorgestelde vorm door het Rijk worden opgeleverd. Gemeenten zijn daarmee nu zelf verantwoordelijk geworden voor het digitaal aanleveren van hun informatie via een eigen platform. Er is een overgangstermijn van toepassing, maar het openbaar stellen van de eerste tranche categorieën is in 2023 in werking getreden. Enschede publiceert al actief informatie uit deze categorieën via onder andere de eigen website. Er is afgelopen jaar gewerkt aan een korte termijn oplossing om ook de laatste categorie uit deze tranche (Woo-verzoeken en -besluiten) te kunnen publiceren. Deze werkzaamheden worden in 2024 vervolgd en het resultaat wordt dit jaar actief.
              
Passief openbaar maken
Onder passieve openbaarmaking wordt verstaan het openbaar maken van informatie naar aanleiding van een Woo-verzoek uit de samenleving.

Afhandeling Woo-verzoeken
Voor geheel 2023 geldt dat binnengekomen en afgehandelde Woo-verzoeken naar behoren zijn bijgehouden en gestructureerd. Afgelopen jaar zijn 64 Woo-verzoeken ingediend (tabel 1). Deze verzoeken zijn binnen de wettelijk gestelde beslistermijn afgehandeld, hetzij binnen de wettelijk toegestane verdagingstermijn.
Kwalitatieve analyse laat zien dat niet alleen het aantal Woo-verzoeken voor Enschede fors is gestegen, ook de complexiteit van verzoeken blijft toenemen. Zo’n 68% van de verzoeken landden in het fysiek domein, maar steeds meer afdelingen krijgen met Woo-verzoeken en -besluiten te maken. We hebben ervaren dat een aantal Wooverzoeken een forse claim ligt op de capaciteit in het primair proces. Dit verhoogde de werkdruk en leidde in een aantal gevallen tot noodzakelijke inhuur.

Tabel 1: overzicht Woo-verzoeken en onderwerpen Enschede januari 2023-december 2023

Periode	Totaal	Afdeling	Aantal
Enschede jan 2023/dec 2023	64
		Stadsdelen, concernzaken en algemeen
		Concernstaf	2
		Communicatie	1
		Veiligheid	2
		Sociaal
		Subsidies, contracten en toezicht	1
		Strategie en beleid sociaal	1
		Wijkteams	2
		Werk en inkomen	1
		Asiel en migratie	1
		Fysiek
		Handhaven, bouwen en milieu	14
		Stadsdeelbeheer	5
		Parkeerbedrijf	1
		Stadsingenieurs	4
		Burgerzaken	1
		Strategie en beleid	2
		Vergunnen	7
		Gebieds- en projectontwikkeling	6
		Omgeving en recht	3
		Bedrijfsvoering
		Juridische zaken	3
		Inkoop	1
		Vastgoed en facilitair bedrijf	1
		Stadsarchief	1
		Overig
		Stadsarchief	1
		Onbekend	3

Inrichting Woo proces
Om het primair proces beter in positie te brengen in de afhandeling op het Woo proces zijn in 2023 de eerste stappen gezet naar een inrichtingsvoorstel voor het Woo-proces. De focus daarbij lag op het concreter duiden van rollen en verantwoordelijkheden, eigenaarschap op informatie en publicatie en een vlottere doorlooptijd. Deze werkzaamheden worden in 2024 vervolgd.

 

 3.9. Doelmatigheids- en doeltreffendheidsonderzoeken

 Het afgelopen jaar zijn oriënterende gesprekken gevoerd ter voorbereiding op de herijking van de verordening 213a GW. De komende periode zal in overleg met de Raad de verordening 213a GW worden herijkt. 

3.10. Subsidieverwerving

Inleiding

 In deze paragraaf wordt inzicht gegeven in het aantal subsidietoekenningen in 2023 die middels Team Subsidieverwerving tot stand zijn gekomen en de relatie van deze subsidies met de opgaven van de stad. De subsidies zijn ingedeeld conform de doelenboom.

 

De rijksoverheid verstrekt in toenemende mate middelen via specifieke uitkeringen (SPUK’s), in plaats van decentralisatie uitkeringen of incidentele bijdragen. Dit verklaart het hoge aangevraagde subsidievolume. Deze incidentele specifieke uitkeringen worden door Team Subsidieverwerving aangevraagd, beheerd en verantwoord. Deze uitkeringen zijn zeer uiteenlopend van aard en kunnen variëren van uitkeringen waarbij geen concurrentie van andere gemeenten is (deze bijdrage is op basis van een vooraf bepaalde verdeelsleutel) tot concurrentiegerichte regelingen waarbij gemeenten aanspraak kunnen maken op een deel van het totaal beschikbare Rijksbudget. Voor concurrentiegerichte regelingen zijn gedetailleerde plannen nodig. Aangezien elke specifieke uitkering unieke elementen bevat wordt per regeling afgestemd welke ondersteuning Team Subsidieverwerving geeft. Specifieke uitkeringen worden allemaal jaarlijks verantwoord in de SiSa-bijlage.

 

Team Subsidieverwerving is daarnaast betrokken bij subsidieaanvragen die door partners van de gemeente Enschede worden aangevraagd. We werken als gemeente immers samen met anderen aan projecten om onze doelstellingen te realiseren. De betrokkenheid van Team Subsidieverwerving hangt af van de wijze van samenwerking. Wanneer de gemeente Enschede zelf niet aanvraagt, zijn deze subsidies niet opgenomen in onderstaande overzichten.

 

Aangevraagde subsidies

In 2023 zijn 69 subsidies aangevraagd die over de volle breedte bijdragen aan de opgaven van de stad. Van deze aanvragen is op 31 december 2023  96,0 miljoen euro toegekend, 10,0 miljoen euro afgewezen of lager toegekend en 4,2 miljoen euro in behandeling. Er zijn tien aanvragen in 2023 niet toegekend of teruggetrokken met een subsidievolume van 7,8 miljoen euro.

 

Jaar	Aantal	Aangevraagd subsidievolume
2019	39	24.613.603
2020	52	28.868.851
2021	53	26.031.632
2022	58	29.720.424
2023	69	111.211.486

 

Toegekende subsidies

In 2023 is ruim 118 miljoen aan subsidie toegekend. Hier zitten ook subsidies bij die al voor 2023 aangevraagd zijn. Van de ruim 118 miljoen euro aan subsidies is 3,9 miljoen euro afkomstig uit Europa, 107,5 miljoen euro vanuit het Rijk 6,2 miljoen euro vanuit de provincie Overijssel en 0,8 miljoen euro overige. De Europese subsidies die verworven zijn, bestaan grotendeels uit middelen die de Europese Commissie beschikbaar heeft gesteld in het kader van de Euregionale Doorlopende Leerlijn (Interreg) en de ESF plus voor het arbeidsmarktbeleid van de Arbeidsmarktregio Twente en de VSO-PRO scholen. Enschede is centrumgemeente voor de Arbeidsmarktregio Twente. Daarnaast participeert Enschede in 3 nieuwe Europese projecten op gebied van mobiliteit en circulaire economie.

Het exceptionele hoge bedrag dat we dit jaar van het Rijk hebben ontvangen komt door de ontvangen gelden voor grote opgaves die in de onderste tabel zijn opgenomen. Deze opgaves kenmerken zich sterk door een meerjarige doorlooptijd.

 

Jaar	Toegekend subsidievolume
2018	8.715.245
2019	10.633.093
2020	26.921.213
2021	29.393.476
2022	33.540.715
2023	118.360.967

 

Het toegekende subsidievolume in 2023 is als volgt onder te verdelen:

  

Instanties	Samenleving en bestuur	Duurzaam wonen, leven en werken	Vitaal en sociaal	Financiën en organisatie	Eindtotaal
Twente Board			750.000		750.000
ZonMw		50.000			50.000
Europa		2.694.182	1.190.259		3.884.441
Ministerie van EZK		12.266.267			12.266.267
Ministerie van BZK	158.111	37.837.168	50.000		38.045.279
Ministerie van I&W		33.694.894			33.694.894
Ministerie van OCW	27.819	601.549	440.000		1.069.368
Ministerie van VWS			16.124.102		16.124.102
Ministerie van J&V	4.627.800				4.627.800
Ministerie van SZW			1.666.400		1.666.400
Provicie Overijssel		5.429.916	752.500		6.182.416
Eindtotaal	4.813.730	92.573.976	20.973.261		118.360.967

 

Hieronder is de onderverdeling opgenomen van het toegekende subsidievolume naar de opgaven in de stad:

 

Opgaven	Aantal projecten	Toegekend bedrag	Voorbeeld
Basis op orde	4	10.348.492	Bodemsanering, bommenregeling
Open Enschede	4	4.394.911	Preventie met Gezag (aanpak jeugdcriminaliteit), inrichten overheidsbrede loketten
Groen&Duurzaam Enschede	13	30.990.881	Integrale wijkaanpak Hanenberglanden, verduurzamen Pathmoshal, GroenBlauw projecten
Inclusief Enschede	17	23.060.808	Euregionaal doorlopende leerlijn, Twents Fonds voor Vakmanschap, arbeidsmarktbeleid, sport, duurzame inzetbaarheid
Aantrekkelijk Enschede	29	49.565.875	Verkeersveiligheid, F35, Woningbouwprojecten, Het warenhuis/Korte Hengelosestraat
Totaal	67	118.360.967

 

 

Overzicht grootste toegekende SPUK’s in 2023:

 

	Rijk specifieke uitkering top 10	Bedrag	Aanvraag in concurrentie
1	SHE deelgebied Centrumkwadraat / Woningbouw op korte termijn door bovenplanse infrastructuur	17.821.780	Ja
2	SPUK BREED 2023-2026 / Versterking voor sport en bewegen, gezondheidsbevordering, cultuurparticipatie en de sociale basis	11.350.648	Nee
3	SPUK Bodem 2023	9.936.979	Ja
4	CDOKE / Capaciteit voor klimaat en energiebeleid	9.638.000	Nee
5	Flex City / Herplaatsing flexwonen	8.640.000	Ja
6	Middelen aanpak Energiearmoede	7.827.025	Nee
7	Integrale wijkaanpak Haneberglanden	7.300.909	Ja
8	WBI Cromhoff 5e tranche / Woningbouwimpuls	4.307.243	Ja
9	Preventie met gezag	4.186.800	Ja
10	SPUK Aanpak isolatie	3.507.184	Nee

3.11. Investeringen

 

Conform de vernieuwde financiële verordening nemen we, in navolging van de paragraaf in de Gemeentebegroting 2023, nu ook een paragraaf ‘investeringen’ op in deze Gemeenterekening. De gemeente zet haar middelen niet alleen in voor de uitvoering van beleidsprogramma’s maar ook voor het doen van investeringen. Jaarlijks investeert de gemeente voor miljoenen euro’s in onder meer infrastructurele projecten, onderwijshuisvesting, welzijns- en sportaccommodaties, herinrichting van de openbare ruimte en gemeentelijke huisvesting. Met deze investeringen draagt de gemeente bij aan dat Enschede een inclusieve, aantrekkelijke, groene en duurzame stad is.

 

Totaal investeringen 2023

In de tabel hieronder is te zien welke investeringsuitgaven waren begroot en uiteindelijk zijn gerealiseerd 2023:

 

*) Het begrote investeringsvolume sluit niet aan bij de verwachte uitgaven in de Gemeentebegroting 2023. Dit volume is nu aanzienlijk hoger doordat restantkredieten vanuit de Gemeenterekening 2022 zijn doorgeschoven naar 2023. Deze waren bij het opstellen van de begroting over 2023 nog niet inzichtelijk.

Daarnaast sluit het investeringsvolume in realisatie niet aan bij de totale investeringen zoals gemeld in hoofdstuk 6.2 bij de toelichting op de balans. Dat komt o.a. doordat de investeringen van het grondbedrijf niet zijn opgenomen in de investeringsplanning. Hier wordt jaarlijks het MPG voor opgesteld en niet nogmaals verwerkt in deze investeringsplanning. Ook worden niet alle investeringen geactiveerd. Zo wordt een groot deel van de investeringsuitgaven voor riolering gefinancierd vanuit de voorziening die hiervoor beschikbaar is en dus niet geactiveerd. En ook de nog niet afgeronde projecten zijn hier niet zichtbaar aangezien deze nog in het onderhanden werk staan. Vanuit de programma’s is verder aangegeven dat voor in totaal € 1,646 miljoen euro aan kredieten wordt afgesloten per eind 2023 en niet meer worden uitgegeven.

 

Ten opzichte van de begroting valt het gerealiseerde investeringsvolume in 2023 flink lager uit. Dat komt door afstel van o.a. de Huiskamer van de Stad. Maar ook door uitstel en vertraging van investeringen mede door de gestegen kosten als gevolg van schaarste in personeel en materiaal. In de toelichting op de investeringen 2023, verder op in deze paragraaf, is te vinden op welke uitgaven de grote afwijkingen zijn ontstaan.

 

In onderstaande grafiek is het meerjarige gerealiseerde investeringsvolume getoond: 

De grafiek toont de begrote investeringen uit de Gemeentebegrotingen versus de uiteindelijk geactiveerde investeringen op de gemeentebalans. Hier zit nog wel een deel van de investeringsuitgaven tussen die niet geactiveerd worden zoals die vanuit bijdragen derden worden gefinancierd of vanuit de voorziening riolering. Daarnaast zijn diverse projecten nog niet afgerond waardoor deze investeringsuitgaven op de balans in het onderhanden werk staan.

 

Vooruitkijkend is voorgenomen dat het investeringsvolume hard gaat stijgen en de komende jaren zelfs verdubbeld. Dat vraagt een enorme inzet vanuit de organisatie en partners. Mogelijk dat daarbij dezelfde problematiek zal spelen ten aanzien van de stijgende kosten en schaarste in personeel en materieel.

 

Toelichting investeringen 2023

In de onderstaande tabel is meer informatie opgenomen per programma over de diverse investeringen. Onder deze tabel wordt waar relevant een toelichting gegeven. In de tabel wordt onderscheid gemaakt tussen investeringen met economisch en maatschappelijk nut. Investeringen in activa met economisch nut zijn verhandelbaar (er is een markt voor) en/of kunnen bijdragen aan het genereren van middelen. Het gaat bijvoorbeeld om scholen of welzijnsaccommodaties maar ook om gemeentelijke riolering omdat daarvoor een heffing in rekening kan worden gebracht. Investeringen in activa met maatschappelijk nut genereren geen inkomsten en vervullen wel duidelijk een publieke taak. Het betreft investeringen in bijvoorbeeld wegen, fietspaden, water en groenvoorzieningen.

 

 Hieronder wordt een toelichting gegeven op investeringen.

 

Toelichting Vitaal en Sociaal

• Investeringsfonds DCW: Dit betreft het jaarlijkse budget voor benodigde vervangingen binnen het productiebedrijf Beschut werken. Er zijn geen investeringsuitgaven gedaan in 2023 binnen dit krediet.

 

Toelichting Duurzaam wonen, leven, werken

• Kennispark regiodeal: Deze investering bestaat uit de onderdelen: parkeergebouw, Institutenweg en Slimme verbinding. De investeringen in het parkeergebouw liggen tijdelijk stil in afwachting van ontwikkelingen rondom investeringsmaatschappij ASR die een kantoorgebouw zou realiseren op het Kennispark. De bouw van het parkeergebouw was gekoppeld aan de bouw van dit kantoorgebouw.
• Kop Boulevard: In 2018 heeft de raad het krediet vastgesteld van15 miljoen euro voor de investeringen in infrastructuur in het plangebied Kop Boulevard en het omliggende gebied. Als onderdeel van de Kop Boulevard wordt ook een deel van de investeringen Stadscampus uitgevoerd. In de gemeentebegroting 2023 is het krediet van het investeringsdeel van project Kop van de Boulevard verlengd voor een periode van 4 jaar tot en met 2026. In 2023 is er een additionele subsidie m.b.t. verkeersveiligheid ontvangen van de Provincie Overijssel.
• Centrumkwadraat: In 2022 is gestart met de voorbereidende werkzaamheden voor de investeringen in de openbare ruimte en het aanpassen van de Stationsplein parkeergarage. In 2023 is gestart met de aanpassing van de parkeergarage Stationsplein en de omliggende openbare ruimte, deze werkzaamheden zijn vertraagd en zullen in 2024 verder worden uitgevoerd. De start realisatie Deurningerstraat is ook vertraagd door wachttijd voor het verleggen van kabels en leidingen. Een deel van de investeringen worden waarschijnlijk niet binnen de krediettermijn van 2021-2025 gerealiseerd. Verlenging van de krediettermijn zal op een later moment aangevraagd worden.
• Projecten locatieontwikkeling: De investering is bedoeld als bijdrage aan de opnieuw aan te leggen openbare ruimte in Oost Boswinkel. Oost Boswinkel wordt herontwikkeld door Ons huis. In de Gemeentebegroting 2023 is de looptijd van het krediet verlengd tot 2026.
• Vervangingsinvesteringen parkeren: Hiermee zijn brandmeld-, sprinkler- en ontruimingsinstallaties vervangen in gemeentelijke parkeergarages
• Projecten parkeerbeheer: Uit het krediet zijn brandwerende maatregelen en investeringen vanuit beleid laadpalen gedaan.
• Water- en klimaatadaptatieplan 2022-2025: De kosten voor deze investeringen worden afgedekt door de te innen rioolheffing. Een deel van de investeringen wordt direct bekostigd via een spaarvoorziening die gevoed wordt vanuit de rioolheffing. Het overige deel van de investeringen is indirect gedekt via bijdrage van derden doordat deze investeringen worden geactiveerd en daarna de kapitaallasten worden bekostigd vanuit de rioolheffing.
• Investeringen afval: Er zijn minder ondergrondse containers geplaatst dan verwacht. Het restant van het krediet vervalt.
• Euregio fietspad en Fietsprojecten: Beide projecten zijn in 2023 afgewikkeld. Het krediet wordt afgesloten per eind 2023.
• Mobiliteitsplan en -visie: De vermelde investeringen voor mobiliteit is het totaal van de nog uit te voeren uitgaven voor de jaren 2017-2023. Voor de kredieten uit de jaren 2017-2019 is al tussentijds ingestemd met verlenging van de looptijd van het krediet. In 2023 zijn uitgaven gedaan op o.a. HOV Noord Deurningerstraat-Kottendijk , project N18 oud, rotonde Stroink Knalhutteweg, fietsoversteek Auke Vleer, mobiliteitshub Noord, gedragscampagne fiets, duurzame gedragsbeïnvloeding verkeersveiligheid, innovaties, laadpalen en fietsparkeren.
• Herinrichting Gronausestraat, Openbaar vervoer en Studies: Deze projecten zijn in 2023 afgewikkeld. Het krediet wordt afgesloten per eind 2023.
• Vereffening: op basis besluitvorming van de raad in 2006 worden mee-en tegenvallers verrekend met dit project
• Verkeersprojecten overig: Ook afgewikkeld in 2023. Het krediet wordt afgesloten per eind 2023.
• Beleidsplan openbare verlichting 2022-2025: Betreft vervangingsinvesteringen die in het beleidsplan 2022-2025 zijn goedgekeurd. Voor de jaren 2026 en verder wordt een nieuw beleidsplan opgesteld. De achterstand ten opzichte van de begroting heeft een aantal oorzaken zoals: De lichtmasten van 6 meter en hoger worden niet meer standaard na 40 jaren vervangen, maar eerst constructie-technisch getest voor een periode van 5-6 jaren. Lage lichtmasten masten worden niet meer preventief vervangen. De markt van de openbare verlichting ondervindt problemen omdat aannemers een gebrek aan technische vakmensen hebben en er een hoog verloop is.                                                                                                                                                    
• Wegenbeheersplan 2020-2023: Dit krediet is voor vervangingsinvesteringen die in het beleidsplan zijn goedgekeurd. Voor de jaren 2024 e.v. volgt een nieuw beleidsplan. De ontvangsten derden betreffen vaak veiligheidssubsidies die niet van te voren in te schatten zijn. In 2023 is de verwachte besteding niet volledig gerealiseerd doordat de nutsbedrijven een wachttijd hebben van gemiddeld 18 maanden. Hierdoor hebben we vertraging in de vervangingsinvesteringen opgelopen in 2023.
• Investeringen Stadsdeelbeheer 2023: Betreft vervangingsinvesteringen van jaarlijks 1 miljoen euro. Het gaat om uitgaven voor groen, speltoestellen en hekwerken.
• Bodycams: De investering is gedaan. Het krediet wordt afgesloten per eind 2023.

 

Toelichting programma Samenleving en bestuur

• Easycashmachine en Implementatie iBurgerzaken: Deze kredieten worden verder niet ingezet en afgesloten per eind 2023.
• Docudistrymachine: De uitgaven waren iet geheel gedaan in 2022. De levering was in 2023. De kosten zijn hoger uitgevallen. De kapitaallasten hiervoor kunnen worden opgevangen binnen het beschikbare budget.
• Voorkomen identiteits- en documentsfraude: Aanschaf heeft niet plaatsgevonden in 2023 omdat kosten hoger uitvielen waardoor aanbesteding plaats heeft moeten vinden. De besteding zal in 2024 plaats vinden. Hiervoor zal instemming worden gevraagd in 1^e Tussenrapportage 2024.

 

Toelichting programma Financiën en organisatie

• ICT-meerjarenplan: De uitgaven zijn voor vervangingsinvesteringen voor het rekencentrum, werkplekmiddelen voor medewerkers, scanners, telefooncentrale etc. Per eind 2023 resteert nog een krediet van bijna 903.000 euro. Daarnaast worden de upgrades van software en implementatie van de nieuwe Dimpactomgeving hieruit bekostigd. Hiervoor is nog een restantkrediet van ruim 506.000 euro over dat in volgende jaren besteedt gaat worden. Het overige kan vervallen omdat deze investeringen niet meer worden gedaan, o.a. doordat gekozen wordt voor oplossingen in de cloud.
• Huisvesting & Services: Betreft vervangingsinvesteringen voor werkplekken ambtelijk personeel, werkplekken vergaderzalen, communicatieapparatuur in vergaderzalen, thuiswerkplekken, vervoersmiddelen, keukeninventaris, enz. Vanuit 2022 en 2023 worden bedrag doorgeschoven naar 2024 voor het cameraplan Stadskantoor en vervanging tulips.  Het restant van de aangevraagde kredieten is afgesloten, met een overschrijding van 22.000 euro waarvoor dekking is in de reserve kapitaallasten.
  
• Raamkrediet Huisvesting & Services 2023: Betreft jaarlijks krediet dat wordt aangevraagd voor opvangen van investeringen die niet zijn voorzien of eerder moeten plaatsvinden.
• Strategische huisvesting: Dit krediet uit 2020 kent de laatste uitgaven in 2023 en is nu afgesloten.
• Zwembad Diekman: Op 5 juni 2023 heeft de raad ingestemd met de bouw van een nieuw zwembad ter vervanging van het huidige Aquadrome. Op 5 februari 2024 is een brief aan de raad verstuurd met een toelichting op de stand van zaken van het project.
• Het Kompas: Op 26 juni 2023 heeft de raad ingestemd met deze verbouwing.
• Diekman Oost Uitvoeringskrediet: Het krediet is afgesloten per eind 2023 vanwege niet uitvoeren van project. Restant is toegevoegd aan Strategische Investeringsagenda, onderdeel Multifunctionele accommodaties.
• Huiskamer van de Stad: Het project gaat niet door. De raad is hierover uitgebreid geïnformeerd.
• Vastgoedbedrijf – diverse projecten: Dit zijn alle investeringen die zijn gedaan in het kader van duurzaamheid alsook om te kunnen voldoen aan wettelijke normen in gemeentelijke huisvesting (o.a. Het Kompas) en diverse sportgebouwen (o.a. Pathmoshal en Diekmanhal). Hiervoor zijn delen van het raamkrediet (550.000 euro jaarlijks beschikbaar), het krediet voor wettelijk en duurzaam (450.000 euro jaarlijks) alsook vanuit het jaarlijks beschikbare duurzaamheidskrediet ingezet.
• Vastgoedbedrijf wettelijk en duurzaam: Dit is het restantkrediet van in totaal 450.000 euro per jaar dat niet is ingezet op bovenvermelde projecten.
• Vastgoedbedrijf duurzaamheid: Het gaat hier om de investeringen voor 2022 en 2023 die voor het overgrote deel in 2024 worden gedaan. Vanwege het clusteren van onderhoudswerkzaamheden en de verduurzaming zijn werkzaamheden en daarmee bestedingen uitgesteld. Hiermee wordt de overlast voor huurders tot een minimum beperkt. In de paragraaf bedrijfsvoering is over aantal projecten van het vastgoedbedrijf nadere informatie te vinden.
• Onderwijshuisvesting: De uitgaven voor 2023 zijn gedaan voor Noorderkroon en Van der Waalslaan. Het restantbedrag van het Integraal Huisvestingplan van 2023 wordt gebruikt in volgende jaren. Er worden de komende tijd grotere scholen verbouwd zoals het Bonhoeffer, waardoor uitgaven op dit krediet snel zullen vorderen. In de paragraaf bedrijfsvoering is ook nog een nadere toelichting te vinden op de diverse projecten aangaande schoolgebouwen.

1. {{source.parent_web_page_title}}
2. {{source.title}}