Inhoudsopgave
Financiële uitdagingen voor gemeenten
De gemeente Enschede staat voor grote financiële uitdagingen. Door stijgende zorgkosten, inflatie en forse kortingen op de uitkering uit het gemeentefonds is de financiële druk sterk toegenomen. Deze ontwikkelingen zetten ons voor scherpe keuzes om onze begroting gezond te houden.
Stijgende zorgkosten en druk op jeugdzorg
De stijgende kosten in de zorg vormen een groeiend probleem. Bij de WMO zagen we een toename in kosten van 47 miljoen euro in 2020 naar 76 miljoen euro in 2025. De kosten van Jeugdzorg zijn in diezelfde periode gestegen van 57 miljoen euro naar 106 miljoen euro. Een belangrijke oorzaak ligt bij prijsstijgingen en hogere looneisen in de zorgsector. Maar we zien ook dat het zorggebruik, de zorgzwaarte en de zorgduur over de jaren zijn toegenomen. Landelijk is het aantal jongeren dat gebruik maakt van jeugdzorg in twintig jaar tijd gestegen van 1 op 27 naar 1 op 7. In Enschede ligt dit zelfs op 1 van 6 jongeren. Lastig hierin is dat gemeenten maar beperkte invloed hebben op deze zorgkosten. Veel zorg moet worden geleverd vanuit een wettelijk kader en loopt via toegangspoorten waar gemeenten geen directe controle over hebben.
Invloed van inflatie op gemeentefinanciën
De recente inflatiegolf, mede veroorzaakt door geopolitieke spanningen en de oorlog in Oekraïne, heeft geleid tot hogere lonen en gestegen tarieven in vele sectoren. Ook gemeenten ervaren hiervan de gevolgen. Hoewel wij door onze lage schuldenratio minder impact ondervonden van stijgende rente, zien we wel tariefstijgingen terug op al onze inkoop en inhuur van personeel. Ook onze loonsom is gestegen als gevolg van ontwikkelingen in de CAO gemeenteambtenaren. Aanvullend hebben we ook op subsidies een hogere loon-prijscompensatie moeten toepassen.
De impact van kortingen op het gemeentefonds
Het gemeentefonds, de belangrijkste inkomstenbron voor gemeenten, is structureel gekort door het Rijk. Het gaat structureel om ongeveer 2,4 miljard euro per jaar. Daarnaast krijgen gemeenten onvoldoende compensatie voor inflatie effecten. Per saldo levert dit voor een stad als Enschede een korting op van zo'n 25 a 30 miljoen euro structureel per jaar.
Actieve lobby richting het Rijk
De gemeente Enschede zet zich actief in voor betere financiële afspraken met het Rijk. Dit met diverse moties richting de VNG, maar ook door in gesprek te gaan met de financiële commissie van de tweede kamer. Daarbij pleiten wij voor:
Ondanks deze inspanningen heeft de lobby tot nu toe niet geleid tot de gewenste aanpassingen. Wel heeft het kabinet toegezegd op de tekorten bij gemeenten op Jeugdzorg actie te ondernemen. Dit moet duidelijk worden in het voorjaar van 2025. Wij blijven dit onderwerp agenderen via de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en gesprekken met het kabinet en de Tweede Kamer.
Maatregelen om de begroting 2025 sluitend te krijgen
Door bovengenoemde ontwikkeling was het nodig om diverse maatregelen te nemen om de begroting voor 2025 sluitend te krijgen. Vandaar dat we een programma Begroting en Organisatie in Balans (BOB) zijn gestart. Dit traject richt zich zowel op financiële ombuigingen als het verbeteren van de werkdruk binnen de organisatie. Het is gelukt de begroting 2025 sluitend te krijgen. Daarvoor zijn maatregelen ingezet die zich richten op afromen van onderbestedingen op producten, afromen van reserves en terugdraaien van intensiveringen die nog niet volledig waren aangewend. Ook zijn extra inkomsten opgehaald met lokale lasten, waarbij wel voor een evenwichtige aanpak is gekozen waarmee de woonlastenstijging per saldo beperkt is gebleven. Met het plan “Onze Jeugd, Onze Zorg” is een pakket aan maatregelen voorgesteld die ook moeten leiden tot besparingen op de Jeugdzorg. Uiteindelijk heeft dit totale maatregelenpakket ertoe geleidt dat de provinciale toezichthouder ook een positieve beoordeling heeft afgegeven op onze begroting en regulier toezicht zal houden.
Voorbereidingen voor 2026 en verder
Bovenstaande laat onverlet dat er voor 2026 en verder nog wel een aanzienlijke uitdaging ligt. Als we rekening houden met nieuwe knelpunten die toch elk jaar optreden verwachten we een structurele financiële opgave van minimaal 30 miljoen euro. Dit vraagt om aanvullende maatregelen. Daarom hebben we de scope van het BOB-programma uitgebreid met nieuwe actielijnen. We voeren een brede verkenning uit op onze begroting en komen richting de zomernota met mogelijkheden waarmee de raad de begroting ook meerjarig sluitend kan houden. Aanvullend werken we aan een productenboek dat meer gedetailleerd inzicht geeft in waar wij als gemeente ons geld aan uitgeven en of we dit doen vanuit een wettelijke taak of eigen beleidsvrijheid. Dat moet de raad helpen om bij de zomernota weloverwogen beslissingen te maken.
Werken aan een duurzame oplossing
Bovenstaande laat zien dat we werk maken van een duurzame oplossing om onze taken en middelen in balans te brengen. We blijven lobbyen bij het Rijk, maar bereiden ons ook voor op scherpe keuzes voor als die nodig zijn om de financiële stabiliteit van onze stad te waarborgen.
Organisatie
We leven in een wereld die voortdurend aan het veranderen is. Dat maakt dat wij - organisatie en medewerkers - ons ook moeten aanpassen en ontwikkelen. Wij streven ernaar om een flexibele, toekomstgerichte organisatie te zijn die in staat is om de gemeentelijke opgaven effectief te benaderen. Hierbij moeten we rekening houden met de huidige context waarbij medewerkers een hoge werkdruk ervaren en er sprake is van een krappe arbeidsmarkt.
Werkdruk
Uit het medewerkers tevredenheidsonderzoek uit 2023 en het vervolgonderzoek in 2024 blijkt dat veel medewerkers tevreden zijn over de gemeente als werkgever. Belangrijk aandachtspunt is de te hoge werkdruk die veel medewerkers (ca 30%) ervaren. In veel gevallen heeft dit te maken met een te kort aan capaciteit of middelen in relatie tot de opgaven. In andere gevallen is de oorzaak complexer en vergt de aanpak meer maatwerk. Vanuit de afdeling P&O zijn in 2024 diverse initiatieven gestart (trainingen, methoden, etc.) gericht op het op maat kunnen ondersteunen van afdelingen en individuele medewerkers bij het verminderen van de werkdruk. De diverse oorzaken die ten grondslag liggen aan de ervaren werkdruk zijn niet van de een op andere dag opgelost. Ook de komende jaren zal daarom aandacht worden besteed aan het monitoren van de werkdruk en daar waar nodig en mogelijk (extra) maatregelen nemen om de ervaren werkdruk te verminderen.
Arbeidsmarkt
De voortdurende krappe arbeidsmarkt zorgt ervoor dat we als gemeente veel aandacht schenken aan het binden van medewerkers en het aantrekken van nieuwe medewerkers. In 2024 hebben we onder andere extra ingezet op het versterken van onze werving en selectie, het aantrekken van jong talent via o.a. de traineeprogramma’s en het verder verbeteren van ons onboardingsproces voor nieuwe medewerkers. We stimuleren daarnaast de continue ontwikkeling van kennis en competenties van onze medewerkers. Een groot deel hiervan wordt intern georganiseerd via de Enschede Academie. In 2024 waren er circa 4.100 deelnemers aan trainingen en cursussen die via de Enschede Academie zijn georganiseerd.
Strategisch personeelsmanagement
Gegeven de uitdagingen waar we als gemeente voor staan wordt strategisch personeelsmanagement steeds belangrijker. Onderdeel daarvan is het inzicht hebben in de huidige en verwachte kwantitatieve- en kwalitatieve bezetting. Dit is een continu proces waar in 2024 verschillende organisatieonderdelen, met ondersteuning van P&O, aan de slag zijn gegaan. Het is een belangrijk thema bij het richting geven aan onze verdere organisatieontwikkeling.
| 01. Enschede heeft een betrouwbare en voor lange termijn houdbare financiële huishouding en organisatie De afgelopen jaren zijn de schulden afgebouwd en de reserves versterkt. Er is een start gemaakt met het op peil brengen van de solvabiliteit. Het weerstandsvermogen om risico’s op te vangen is op goed niveau. De structurele begrotingsruimte (verschil tussen jaarlijks terugkerende baten en lasten) is nog wel beperkt. Het vraagt de komende jaren dan ook aandacht om het huishoudboekje op orde te houden. De rentelasten worden geminimaliseerd door de schulden te beperken en de financiering van de gemeente te optimaliseren. Een mogelijkheid hiertoe is de afkoop van hoogrentende leningen als de liquiditeitspositie van de gemeente dit toelaat. Tot slot is het afgelopen decennium weinig geïnvesteerd. Investeringen zijn noodzakelijk om het voorzieningenniveau en daarmee de aantrekkelijkheid van de stad overeind te houden. Daarom maken we gebruik van een strategische investeringsagenda en fonds waarmee we naar de toekomst borgen dat Enschede een aantrekkelijke stad blijft.
|
Wettelijk verplichte indicatoren
Op grond van het Besluit begroting en verantwoording zijn onderstaande indicatoren opgenomen. De indicatoren gelden voor iedere gemeente en zijn bedoeld om gemeenten met elkaar te kunnen vergelijken. Dit is mogelijk via www.waarstaatjegemeente.nl.
| Beleidsveld | Naam indicator | Eenheid | Jaar | Score | Bron | |
| 1. | 0. Bestuur en ondersteuning | Formatie | Fte per 1.000 inwoners | 2024 | 10,2 | Eigen gegevens |
| 2. | 0. Bestuur en ondersteuning | Bezetting | Fte per 1.000 inwoners | 2024 | 10,2 | Eigen gegevens |
| 3. | 0. Bestuur en ondersteuning | Apparaatskosten | Kosten per inwoner | 2024 | 1041,10 | Eigen begroting |
| 4. | 0. Bestuur en ondersteuning | Externe inhuur | Kosten als % van totale loonsom + totale kosten inhuur externen | 2024 |
12,8% |
Eigen begroting |
| 5. | 0. Bestuur en ondersteuning | Overhead | % van totale lasten | 2024 | 8,0% | Eigen begroting |
| 35. | 8. Vhrosv | Gemiddelde WOZ waarde | Duizend euro | 2024 | 296 | CBS (voorlopig) |
| 36. | 8. Vhrosv | Nieuw gebouwde woningen | Aantal per 1.000 woningen | 2023 | 4,1 | Basisregistratie adressen en gebouwen |
| 37. | 8. Vhrosv | Demografische druk | % | 2024 | 62,7% | CBS |
| 38. | 8. Vhrosv | Gemeentelijke woonlasten eenpersoonshuishouden | In Euro’s | 2024 | 986 | COELO |
| 39. | 8. Vhrosv | Gemeentelijke woonlasten meerpersoonshuishouden | In Euro's | 2024 | 1.013 |
COELO |
Verloop BBV indicatoren (gemeenterekeningen)
| Beleidsveld | Naam indicator | Eenheid | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | Bron | |
| 1. | 0. Bestuur en ondersteuning | Formatie * | Fte per 1.000 inwoners | - | - | - | 10,2 | Eigen gegevens |
| 2. | 0. Bestuur en ondersteuning | Bezetting ** | Fte per 1.000 inwoners | 9,0 | 9,5 | 10,1 | 10,2 | Eigen gegevens |
| 3. | 0. Bestuur en ondersteuning | Apparaatskosten | Kosten per inwoner | 852,5 | 944,3 | 1.036,2 | 1.041,1 | Eigen begroting |
| 4. | 0. Bestuur en ondersteuning | Externe inhuur | Kosten als % van totale loonsom + totale kosten inhuur externen | 10,2% | 11,3% | 13,1% | 12,8% | Eigen begroting |
| 5. | 0. Bestuur en ondersteuning | Overhead | % van totale lasten | 7,5% | 7,4% | 7,9% | 8,0% | Eigen begroting |
* Zoals eerder aangeven in de jaarrekening van 2023 is de formatie op orde gebracht in 2024. Om deze reden is er geen formatie gevuld voor de jaren 2021 t/m 2023
** In de jaarrekening van 2023 is voor de bezetting van 2023 abusievelijk 10,7 opgenomen in plaats van 10,1. In bovenstaande tabel is dit gecorrigeerd
In onderstaande taartdiagram zijn de gerealiseerde lasten per product weergegeven.
|
Toelichting
Het resultaat van dit programma bedraagt 1,2 miljoen euro en bestaat uit diverse voordelen en nadelen van verschillende producten. In hoofdstuk 8.2 is een uitgebreide toelichting opgenomen.
Het saldo van lasten en baten bedraagt 9,8 miljoen euro positief. Dit wordt hoofdzakelijk verklaard door de volgende factoren:
De afwijking op de reservemutaties bedraagt per saldo 8,6 miljoen euro nadelig. Zoals hierboven weergegeven is dit met name het gevolg van een technische wijziging bij het Vastgoedbedrijf en vanwege de vertraging in de uitvoering van verschillende projecten waardoor minder onttrokken hoeft te worden ter dekking van de uitgaven. Daarnaast is op het product Algemene Inkomsten sprake van een lagere onttrekking dan voorzien (4,7 miljoen euro). In de begroting was rekening gehouden met deze onttrekking als gevolg van het verwachte negatieve rekeningresultaat over 2024. Deze onttrekking heeft niet plaatsgevonden. >
= loopt achter, bijsturing heeft onvoldoende effect; 
= loopt achter, bijsturing mogelijk; 
= conform verwachting; 
= boven verwachting; 
= neutrale wijziging.