6. Bijlagen

6.1. Incidentele baten en lasten

A. Incidentele baten en laten

 

 

Incidentele reservemutaties

Programma	2022		2023		2024		2025
	Onttrekkingen	Stortingen	Onttrekkingen	Stortingen	Onttrekkingen	Stortingen	Onttrekkingen	Stortingen
Samenlening en bestuur	0	0	0	0	0	0	0	0
Duurzaam wonen, leven en werken	7.760	5.589	2.645	692	1.366	353	1.160	353
Vitaal en sociaal	4.206	8.847	379	2.640	279	1.835	250	820
Financiën en organisatie	33.432	29.178	23.900	23.219	22.621	23.006	22.489	22.693
Totaal	45.398	43.614	26.924	26.551	24.266	25.194	23.899	23.866

 

Toelichting

 

Samenleving en Bestuur

 

Vervolg wegwerken archiefachterstanden

In 2021 is voor 2021 en 2022 incidenteel geld beschikbaar gesteld om het analoge archief van 700m2 strekkende meter te bewerken. 

 

Achterblijven afbouw DDC i.c.m. opbouw TIB

In 2021 is voor 2021 en 2022 is respectievelijk 100.000 en 50.000 euro beschikbaar gesteld. Door alle ontwikkelingen is er veel personeelsverloop geweest, zijn er knelpunten ontstaan en is het afbouwen van formatie bij DDC gestagneerd. We zijn hierdoor gedwongen om, via inhuur, voor de korte termijn in voldoende formatie te voorzien. Dit om de continuïteit van de gehele organisatie te borgen.

Anderzijds moeten we weer bouwen aan een kwalitatief structurele bezetting van beide teams TIB en DDC. Vervolgens moeten we de transformatie van het informatiebeheer weer opnieuw oppakken met de nieuwe teams, een uitdagend programma voor de komende jaren.

 

 

Duurzaam wonen, leven, werken

 

Ondergronds brengen hoogspanningskabels
Het Rijk heeft aangegeven het grootste gedeelte van de kosten voor het ondergronds brengen van de hoogspanningskabels in Enschede West (door Twekkelerveld, langs de (bedrijfs-)woningen aan de IJsbaanweg en op industrieterrein Westerval Noord) voor haar rekening te willen nemen. De provincie en gemeente moeten dan wel het resterende bedrag beschikbaar stellen. De provincie heeft al groen licht gegeven en middelen vrijgemaakt. Met de bijdrage van de gemeente van in totaal 550.000 euro wordt een investering mogelijk gemaakt van circa 8 miljoen euro.

 

Duurzaamheid/Plankosten Duurzaamheid

In de begroting zijn incidentele middelen opgenomen voor de begeleiding van de particuliere duurzaamheidsinitiatieven (die de stempel kansrijk al hebben gehad, gebiedsgericht en wind). Tegenover de baten staan lasten in de vorm van de te maken uren vanuit de gemeente. 

 

Zero emissie binnenstad

In de begroting zijn incidentele middelen voor het invoeren van een Zero Emissie zone op het Stadserf opgenomen in 2022 105.000 euro, in 2023 50.000 euro en in 2024 235.000 euro. Dit leidt tot minder en schoner verkeer en is in lijn met het klimaatakkoord waarin is vastgelegd dat de 30 tot 40 grootste gemeentes van Nederland zero emissie stadlogistiek moeten hebben. 

 

Implementatie Omgevingswet
In de Begroting 2017 t/m 2022 zijn incidentele middelen opgenomen voor de implementatie van de omgevingswet (2022: 300.000 euro). In de zomernota 2020 zijn vervolgens middelen toegekend voor de frictiekosten voor het wegvallen van leges (2022: 250.000 euro en 2023: 150.000 euro). Aanvullend zijn in de zomernota 2021 middelen toegekend voor de implementatie van o.a. de omgevingsvisie en -plan en stijlontwikkeling (300.000 euro).

 

Ondersteuning evenenementenbranche

Als gevolg van de coronacrisis is het onduidelijk of in 2022 een volwaardig evenementenseizoen gedraaid kan worden. Daarom zijn in de zomernota 2021 extra middelen voor 2022 beschikbaar gesteld om het tekort op de legesopbrengsten niet te hoeven door te rekenen aan de evenementenbranche (217.000 euro).

 

Frictiekosten gevolgen wet Wkb

Door de invoering van de wet Kwaliteitsborging (Wkb) per 1-7-2022 zullen werkzaamheden verschuiven van de gemeente naar de markt. In de zomernota 2020 zijn voor de frictiekosten middelen toegekend voor de jaren 2022 (150.000 euro) en 2023 (75.000 euro).

 

Aanpak onzelfstandige bewoning

In de zomernota 2021 zijn voor de aanpak van de onzelfstandige bewoning extra middelen beschikbaar gesteld. Naast de structurele middelen is voor 2022 incidenteel extra budget beschikbaar gesteld voor twee projecten rond brandveiligheid en handhaving illegale kamerverhuur (135.000 euro).

 

Impuls groenherstel (bedrijven)

In de Zomernota 2021 is besloten om 200.000 euro voor impuls groenherstel toe te kennen voor 2022 en 2023 en 100.000 euro voor impuls groenherstel bedrijven toe te kennen voor 2022.

 

Plankosten beleidsmedewerker economie
In de Zomernota 2021 is besloten om 75.000 euro incidenteel toe te kennen voor een beleidsmedewerker economie, met aandachtsgebied Technology Base en Kennispark.

 

Intensivering Economie

In het coalitieakkoord 2018-2022 is afgesproken extra te gaan investeren in de economische ontwikkeling van Enschede. In de Zomernota 2021 is besloten om enkele van deze budgetten 1 of 2 jaar langer toe te kennen.

 

 

Vitaal en sociaal

 

Project Menzis

Dit betreft het project "Sporten op Rezappt" waarin de gemeente Enschede, Sportaal en zorgverzekeraar Menzis hun krachten bundelen, als onderdeel van de lokale werkagenda Gezond Meedoen.

 

Zwembad

Deze posten vloeien voort uit het besluit van de raad voor de nieuwbouw zwembad. Dat voorziet de komende jaren in voldoende zwemwater voor de verschillende doelgroepen. Hierbij is sprake van een incidenteel knelpunt voor frictiekosten. Dit betreft de frictiekosten als gevolg van de afboeking van de boekwaarde van het Aquadrome voor 608.000 euro in 2022 en frictiekosten personeel voor 100.000 euro in 2023. 

 

LHBTI-emancipatiebeleid

De gemeente Enschede is een regenboogstad, waarbij we samen werken aan het vergroten van de sociale acceptatie en veiligheid van lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen, transpersonen, mensen met een interseksuele conditie (LHBTI+). Voor verlenging van het LHBTI-beleid is in de septembercirculaire 2019 een bijdrage beschikbaar gesteld.

 
Nationaal Programma Onderwijs

Het Nationaal Programma Onderwijs is er voor herstel en ontwikkeling van het onderwijs tijdens en na corona. Enschede krijgt voor de jaren 2021 tot en met 2023 in totaal 2,9 miljoen euro. Gemeenten krijgen deze middelen voor hun rol in voorschoolse educatie, primair en voortgezet onderwijs.

 

Financiën en organisatie

 

Informatie Investerings Plan

Incidenteel zijn middelen beschikbaar gesteld als cofinanciering voor informatie-investeringsprojecten.

 

Uitgaven ivm wet- en regelgeving

Incidenteel zijn middelen beschikbaar gesteld voor de implementatie van nieuwe wet- en regelgeving. Daarnaast ontvangt de gemeente middelen voor de implementatie van de Wet open overheid. De implementatie van deze wet start in 2022. 

 

Applicatiebeheer IT 

In het middelenkader is incidenteel budget beschikbaar gesteld om de komende  jaren het applicatiebeheer efficiënter vorm te kunnen geven. Veranderingen in de bedrijfsvoering zijn de laatste jaren in een stroomversnelling geraakt. Een van de oorzaken hiervan is het tempo waarin IT zich is gaan ontwikkelen en de mate waarin nieuwe technologieën worden ingezet binnen de gemeente. Voor de komende jaren is extra capaciteit benodigd om zowel kwantitatief als kwalitatief te kunnen aansluiten op veranderingen in de bedrijfsvoering. 

 

 

B. Structurele toevoegingen en onttrekkingen aan reserves

Programma	Reserve	Onttrek-kingen 2022	Stort-ingen 2022	Onttrek-kingen 2023	Stort-ingen 2023	Onttrek-kingen 2024	Stort-ingen 2024	Onttrek-kingen 2025	Stort-ingen 2025
Duurzaam wonen leven en werken	Kapitaalslasten	0	573	0	1	0	1	0	1
Financiën en organisatie	IT Gemeentebrede software	274	752	420	353	571	353	557	353
Financiën en organisatie	Vervanging ICT	2.235	2.232	2.539	2.107	2.038	2.060	2.136	2.060
Financiën en organisatie	H&S Werkplekinrichting	797	531	797	532	725	534	720	534
Financiën en organisatie	Kostprijsdekkende huur	0	1.342	0	1.342	0	1.342	0	1.342
Financiën en organisatie	Kapitaalslasten vervangingsinvesteringen sport	83	0	83	0	83	0	54	0
Financiën en organisatie	Kapitaalslasten Brede Scholen	576	510	535	510	535	513	535	516
		3.965	5.940	4.374	4.845	3.952	4.803	4.002	4.806
Saldo mutatie structureel		1.975		471		851		804

 

6.2. Staat van reserves

Toelichting op de reserves
De doelstellingen van de reserves zijn toegelicht met behulp van zogenaamde mouse-overs op de website. De mutaties van de verschillende reserves komen in hoofdstuk 3 en 6.4 aan de orde, bij de toelichting op het onderdeel "Wat mag het kosten?"

 

6.3. Staat van voorzieningen

Toelichting voorzieningen

De doelstellingen van de belangrijkste voorzieningen zijn toegelicht met behulp van zogenaamde mouse-overs op de website.

 

6.4. Wat mag het kosten?

Onderstaande tabellen geven per programma inzicht in de verdeling van de baten en de lasten van de producten voor de jaren 2021 t/m 2025. De toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves spelen hierbij een belangrijke rol en zijn daarom ook opgenomen. Waar de baten en de lasten binnen één product niet aan elkaar gelijk zijn, ontstaat een resultaat. Dit resultaat kan positief of negatief zijn en komt, rekening houdend met reservemutaties op dit product, uiteindelijk ten gunste of ten laste van de algemene middelen van de gemeente Enschede.

Samenleving en bestuur

 

 

Toelichting

 

Publieksdienstverlening 

Lasten

De lasten van het product publieksdienstverlening dalen in 2022 ten op opzichte van 2021 met 124.000 euro. Deze daling wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• lagere lasten door het bezuinigen van leidinggevenden en de herverdeling van taken (4.000 euro);
• hogere lasten voor prijs- en looncompensatie (51.000 euro);
• lagere lasten door een verminderde omzet van rijbewijzen en ID kaarten en afdracht aan het Rijk (173.000 euro)

Baten

De baten van het product publieksdienstverlening dalen in 2022 ten op opzichte van 2021 met 163.000 euro. Deze daling wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• meer baten door een lichte stijging in de omzet van paspoorten (20.000 euro) en minder baten door een verminderde omzet van rijbewijzen en ID kaarten (183.000 euro).

Ontwikkeling meerjarenbegroting
Een opvallende meerjarige trendbreuk is dat er vanaf 2024 fors meer reisdocumenten zijn begroot. Hierdoor stijgen de lasten en baten van het product publieksdienstverlening vanaf 2024. Dit komt door het 10 jaren termijn van reisdocumenten waardoor er rond 2024 veel reisdocumenten verlopen en opnieuw moeten worden aangevraagd.

 

Verkiezingen 

Lasten

De lasten van het product verkiezingen dalen in 2022 ten op opzichte van 2021 met 448.000 euro. Deze daling wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• lagere lasten omdat er in 2022 geen extra kosten zullen zijn voor tweede-kamer verkiezingen (195.000 euro);
• lagere lasten omdat er in 2022 geen budget nodig is om tweede-kamer verkiezingen ‘coronaproof’ te organiseren (234.000 euro);
• lagere lasten omdat er in 2022 geen kosten zullen zijn voor het experiment centrale stemopneming (24.000 euro);
• hogere lasten voor prijs- en looncompensatie (5.000 euro).

College van B&W

De lasten van het product college van B&W stijgen in 2022 t.o.v. 2021 met 25.000 euro. Deze stijging wordt veroorzaakt door het toekennen van loon- en prijscompensaties.

 

Ondersteuning College van B&W en directie 

De lasten van het product college van B&W dalen in 2022 t.o.v. 2021 met 120.000 euro.

Deze daling wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• Als gevolg van een bijdrage aan de taakstelling rendement op de organisatie is de directie gekrompen van 4 fte naar 3 fte en is het lastenbudget verlaagd met 165.000 euro.
  
• Het budget stjgt vanaf 2022 met 55.000 euro door het toekennen van loon- en prijscompensaties.

Raad en commissies

De lasten van het product raad en commissies stijgen in 2022 t.o.v. 2021 met 373.000 euro.

Deze stijging wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• Conform het door de raad bij amendement incidenteel beschikbaar gestelde bedrag voor versterking van de ondersteuning van de raad nemen de lasten toe met 350.000 euro.
• Als gevolg van het toekennen van loon- en prijscompensaties neemt het lastenbudget toe met 35.000 euro.
• Door een budgetoverheveling naar interne dienstverlening voor ICT middelen daalt het budget vanaf 2022 met 12.000 euro. 

Bezwaar en Beroep

Het totaalbudget voor Bezwaar en Beroep is vanaf 2022 91.000 euro lager.

• Voor 2021 was een eenmalig budget van 120.000 euro beschikbaar gesteld vanuit de jaarrekening 2020 voor het wegwerken van achterstanden.
• Het budget vanaf 2022 is met 29.000 euro opgehoogd voor loon- en prijscompensaties. 

 

Klachtencommissariaat

De lasten van het product stijgen in 2022 t.o.v. 2021 met 4.000 euro door het toekennen van loon- en prijscompensaties.

 

Stadsdeelsgewijs werken

De lasten van het product Stadsdeelsgewijs werken dalen in 2022 t.o.v. 2021 met 7.000 euro.

Deze daling wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:  

• Als gevolg van de toegekende incidentele middelen ten aanzien van de 'impuls op Samenlevingsgericht werken en participatie’ stijgen de lasten in 2022 (en 2023) met 250.000 euro ten opzichte van 2021; 
• Als gevolg van een in te vullen taakstelling dalen de lasten met 38.000 euro ten opzichte van 2021;
• Als gevolg van het amendement ‘wijkbudgetten ook vanaf 2018 op peil houden’, is van de onderbesteding in 2020 278.000 euro aangewend voor de wijkbudgetten van 2021. Hierdoor vallen de lasten in 2022 lager uit ten opzichte van 2021;
• Het restant (59.000 euro) betreft met name het toekennen van loon- en prijscompensaties hierdoor stijgen de lasten in 2022 ten opzichte van 2021;

Regionale samenwerking

De lasten van het product regionale samenwerking stijgen in 2022 t.o.v. 2021 met 381.000 euro.

 

Deze stijging betreft een herschikking van budgetten uit andere producten binnen de Gemeentebegroting vanwege de transitie van de Regio Twente naar de drie verschillende verbonden partijen (Twenteboard, Gezondheidszorg en Recreatieve voorzieningen). Daarnaast zijn er diverse samenwerkingsverbanden (coalitions of the willing) in ontwikkeling, waarbij de verwachting is dat er mogelijk aanloop- en frictiekosten gaan ontstaan. Bij de begroting 2023 wordt de definitieve stand opgemaakt.   

 

 

Openbare Orde en Veiligheid 

De lasten van het product Openbare Orde en Veiligheid dalen in 2022 t.o.v. 2021 met 2.946.000 euro

• Een verhoging van het budget van 368.000 euro in 2022 ten aanzien van de bijdrage aan de verbonden partij Veiligheidsregio Twente (VRT) voor loon- en prijscompensatie en dekking voor Functioneel Leeftijdsontslag (Brandweer);
• In 2021 was er eenmalig een budget beschikbaar van 107.000 euro voor aanpak woonoverlast (zie hieronder de reserve nog uit te voeren werkzaamheden)
  
• Als gevolg van een incidentele subsidie dalen de lasten in 2022 met 3.185.000 euro. Dit betreft incidentele middelen voor het Riec, waar de gemeente Enschede een beheerorganisatie voor is en zijn verkregen vanuit de subsidie 'Versterking aanpak ondermijning'. Deze subsidie is toegekend aan het Riec en hierdoor zijn de zowel de uitgaven als de inkomsten in 2021 verhoogd en budget neutraal in de begroting van Enschede opgenomen. Op dit moment is nog niet bekend of het RIEC hiervoor in 2022 ook extra gelden gaan ontvangen.
• Als gevolg van het toekennen van loon- en prijscompensaties stijgen de lasten. 

De baten zijn in 2022 ten opzichte van 2021 met 3.185.000 euro gedaald, welke gelijk staan aan de daling van de lasten van het RIEC.

 

RESERVES

 

Reserve wijkbudgetten

In 2021 is ten behoeve van het product Stadsgedeels Werken 278.0000 euro onttrokken aan de reserve 'Reserve wijkbudgetten', dit betreft de onderbesteding van 2020 dat aangewend werd voor de wijkbudgetten van 2021. Voor 2022 is dit niet voorzien.

 

Reserve nog uit te voeren werkzaamheden

In de begroting 2020 waren diverse activiteiten opgenomen om verschillende doelen te realiseren, vanwege de coronacrisis zijn deze activiteiten vertraagd en daarom heeft de raad in december 2020 besloten om deze gelden eenmalig doort te schuiven naar 2021. Voor 2022 is dit niet voorzien.

• Achterstanden bezwaar en beroep 120.000 euro
• Aanpak woonoverlast, personen met verward gedrag 107.000 euro
• Verkiezingen coronaproof organiseren 234.000 euro

 

 

 

Duurzaam wonen, leven, werken

 

Toelichting

 

Cultuur, Evenementen en Citymarketing

 

Lasten

De lasten in 2022 zijn in totaal 3.942.000 euro lager ten opzichte van 2021. De oorzaken hiervoor zijn: 

• lagere lasten door de in 2021 opgenomen middelen t.b.v. de verordening Wendbaar & Weerbaar. Dit betreffen de extra Coronamiddelen t.b.v. cultuur ( 3.095.000 euro);
• lagere lasten door de in 2021 overgehevelde middelen t.b.v. onder andere 4&5 mei (75 jaar) en Tolle Woche (200.000 euro);
• hogere lasten door voornamelijk het toepassen van loon- en prijscompensatie (187.000 euro);
• lagere lasten door lager begrote kosten Creatieve Broedplaatsen in 2022 (327.000 euro);
• lagere lasten door toevoeging corona middelen vanuit Rijk bij de septembercirculaire 2021 (507.000 euro).

Baten

De baten in 2022 zijn in totaal 327.000 euro lager ten opzichte van 2021. Dit wordt in z'n geheel veroorzaakt door lagere baten voor de ontvangen subsidie t.b.v. Broedplaatsen van de Provincie. 

 

Reserve

In 2022 vinden er geen stortingen of onttrekkingen plaats. In 2021 waren er twee onttrekkingen (bestemmingsvoorstellen vanuit de gemeenterekening 2020), namelijk voor evenementen (200.000 euro) en cultuur (1.450.000 euro).

 

Duurzaamheid

 

Lasten

De lasten in 2022 zijn in totaal 196.000 euro hoger ten opzichte van 2021 door:

• hogere lasten door een toevoeging aan het beschikbaar gestelde budget voor zon op daken (300.000 euro);
• De structurele vergoeding (23.000 euro) voor de regio Twente inzake de overeenkomst MDA (milieu, duurzaamheid, afval) is toegevoegd aan dit budget. 
• lagere lasten door een lager begrote jaarschijf fonds duurzame ontwikkeling (127.000 euro).

Reserve

In 2022 wordt, net zoals in 2021, 250.000 euro onttrokken uit de reserve duurzaamheid. Dit geldt als dekking voor de opgenomen lasten.

 

Ontwikkeling meerjarenbegroting

De laatste jaarschijf van duurzaamheid is in 2022. Vanaf 2023 zal er eerst weer budget beschikbaar moeten worden gesteld. Vanaf 2023 zijn alleen de structurele lasten overeenkomst MDA opgenomen. 

 

 

Bestemmen, Vergunnen, Toezicht en Handhaving

 

Lasten

De lasten in 2022 zijn in totaal 1.169.000 euro hoger ten opzichte van 2021 door:

• het toekennen van loon- en prijscompensatie bij BVTH (132.000 euro voordelig);
• hogere lasten als gevolg van een hogere heffing leges in 2022. Hierdoor is de prognose voor de kostendekkendheid leges 2022 verhoogd (997.000 euro);
• hogere incidentele lasten voor 2022 voor het tekort op de legesopbrengsten uit de evenementenbranche (217.000 euro);
• hogere incidentele lasten voor 2022 voor de implementatie van de omgevingswet (300.000 euro);
• hogere incidentele lasten voor 2022 voor de frictiekosten legesinkomsten en overheveling van werk van gemeente naar markt (Wet Kwaliteitsborging) a.g.v. de invoering van de Omgevingswet (400.000 euro);
• hogere incidentele lasten voor 2022 voor de aanpak van onzelfstandige bewoning (135.000 euro);
• hogere structurele lasten voor de aanpak van onzelfstandige bewoning (70.000 euro);
• hogere structurele lasten voor de uitbreiding van de capaciteit BOA’s (650.000 euro);
• vervallen van de incidentele lasten voor de implementatie van lokale ICT-applicaties in het kader van de omgevingswet (250.000 nadelig);
• vervallen van de incidentele lasten uit de gemeenterekening 2020 (bestemmingsvoorstel) voor de implementatie van de omgevingswet in 2021 (498.000 euro nadelig);
• vervallen van de incidentele lasten uit de gemeenterekening 2020 (bestemmingsvoorstel) voor de kerkenvisie (75.000 euro nadelig);
• vervallen van de incidentele lasten voor de bijdrage aan de Omgevingsdienst Twente (327.000 nadelig);
• vervallen van de incidentele middelen uit de gemeenterekening 2020 (bestemmingsvoorstel) voor de uitbreiding van de capaciteit BOA’s (459.000 nadelig);
• vervallen van de incidentele lasten voor handhaving quarantaine uit de september circulaire 2021 (120.000 euro nadelig);
• vervallen van de incidentele lasten voor handhaving energielabel gebouwen uit de september circulaire 2021 (13.000 euro nadelig);
• kleine technische wijzigingen (10.000 euro voordelig).

Baten

De baten in 2022 zijn in totaal 881.000 euro hoger ten opzichte van 2021 door:

• hogere baten voor de heffingen leges 2022 (997.000 euro);
• het toekennen van loon- en prijscompensatie bij vergunnen (50.000 euro voordelig);
• vervallen subsidie voor de onderzoeksfase geluidsanering (128.000 euro nadelig);
• kleine technische wijziging in bijdrage applicaties Omgevingswet voor BVTH (36.000 euro nadelig).

Reserve

In 2022 wordt 2.000 euro van de reserve monumenten onttrokken. Dit zijn kapitaallasten voor de Jozefkerk.

Het verschil tussen 2022 en 2021 wordt veroorzaakt door onttrekkingen in 2021 (bestemmingsvoorstellen vanuit de gemeenterekening 2020) voor de implementatie van de Omgevingswet (498.000 euro), de kerkenvisie (75.000 euro) en uitbreiding van de BOA’s (459.000 euro). 

 

 

Ontwikkeling meerjarenbegroting 

De invoering van de omgevingswet op 1 juli 2022 zal gevolgen hebben voor de legesinkomsten. In de zomernota 2020 is invulling gegeven aan het knelpunt van frictiekosten voor 2023 (150.000 euro). Daarnaast zorgt de wet Kwaliteitsborging voor overheveling van werk van gemeente naar markt. In de begroting zijn hiervoor frictiekosten opgenomen voor 2023 (75.000 euro).

 

Stedelijke ontwikkeling

 

Lasten

De lasten in 2022 zijn in totaal 2,4 miljoen euro lager ten opzichte van 2021 door:

• lagere lasten, doordat de woningcorporaties in 2021 een bijdrage hebben gedaan voor het gezamenlijk werkbudget van de Dynamische InvesteringsAgenda (150.000 euro);
• lagere lasten, doordat bij de Zomernota 2020 voor het jaar 2021 middelen beschikbaar gesteld waren gesteld voor de proceskosten integrale wijkaanpak warmtetransitie (600.000 euro);
• lagere lasten, doordat bij de Zomernota 2020 voor het jaar 2021 middelen beschikbaar gesteld waren gesteld voor het opstellen van een warmtevisie en daarmee samenhangende kosten (200.000 euro);
• lagere lasten, doordat in 2021 een incidentele subsidie (Regeling Reductie Energiegebruik) is ontvangen (ca. 1,9 miljoen euro); 
• hogere lasten door verhoging van de beleidscapaciteit voor wonen en zorg (100.000 euro);
• hogere lasten door verhoging van het budget voor opgaven en instrumenten Visie Landelijk Gebied (350.000 euro).

Baten

De baten zijn in 2022 2 miljoen euro lager ten opzichte van 2021. Dit wordt veroorzaakt doordat in 2021 er een incidentele subsidie (Regeling Reductie Energiegebruik) van bijna 1,9 miljoen euro is ontvangen. Dit project is in 2021 uitgevoerd. Daarnaast is er in 2021 een bijdrage ontvangen voor het gezamenlijk werkbudget van de Dynamische InvesterinsAgenda van 150.000 euro.

 

Grondbedrijf
De lasten zijn in 2022 10,2 miljoen euro lager dan in 2021. Dit wordt veroorzaakt doordat in 2022 minder kosten in het MPG worden verwacht dan in 2021. Dit betreffen vooral de projecten Eschmarke, Roombeek, Hoog en Droog, Zuiderval en Hornbach. In het project De Kop worden juist meer kosten verwacht in 2022 dan in 2021.

 

De baten zijn in 2022 14,1 miljoen euro lager dan in 2021 en dat wordt voor 18,0 miljoen euro veroorzaakt door de mutatie in de boekwaarde van de voorraad grondpositie. De projectbaten zijn in 2022 3,9 miljoen euro hoger dan in 2021 en dat wordt voor 9,0 miljoen euro veroorzaakt door bijna alle grondexploitatie projecten. Daarentegen zijn de baten in het complex gronden materiële vaste activa en de particulieren grexen 5,1 miljoen euro lager.

 

In de dotaties en onttrekkingen vindt in 2022 een mutatie plaats van 3,8 miljoen euro als gevolg van een onttrekking uit de Algemene Reserve vanuit het raadsvoorstel RAR/BBV ten gunste van de Reserve Grondbedrijf. Deze middelen worden vervolgens vanuit de Reserve Grondbedrijf gestort in de verliesvoorziening Onderhanden Werk ter dekking van verlieslatende complexen.

 

Ontwikkelingen meerjarig: 

Tot en met 2024 nemen zowel de lasten als de baten verder af als gevolg van minder begrote projectactiviteiten in de grondexploitaties. In 2025 is weer een lichte stijging zichtbaar.

  

Locatieontwikkeling

 

Lasten

De lasten zijn in 2022 2,3 miljoen euro hoger dan in 2021. Dat wordt veroorzaakt door:

• 1,2 miljoen euro hogere lasten voor plankosten AD Gefinancierde Organisatie en Kerntaken, waarvan 950.000 euro is toegekend bij de zomernota 2021;
• 1,6 miljoen euro hogere kapitaallasten als gevolg van toegekend budget ten behoeve van de investeringsagenda, toegekend bij de zomernota 2021;
• 500.000 euro lagere lasten als gevolg van het aflopen van de verplichting tot bijdragen aan het RBT.

 

Reserve 

In de dotaties en onttrekkingen vindt in 2022 een mutatie plaats van 3,8 miljoen euro als gevolg van een onttrekking uit de Algemene Reserve vanuit het raadsvoorstel RAR/BBV ten gunste van de Reserve Grondbedrijf.

 

Ontwikkelingen meerjarig:
Vanaf 2023 wordt het lastenbudget 300.000 euro hoger als gevolg van hoger budget voor plankosten AD Gefinancierde Organisatie en Kerntaken.

 

Parkeerbeheer

Zie bijlage 6.8.

 

Begraafplaatsen

Geen afwijkingen die groter zijn dan 50.000 euro of 5%.

 

Verkeersinfrastructuur en beleid

De cijfers zijn gebaseerd op de projecten waarvoor de gemeenteraad voor 2022 middelen beschikbaar heeft gesteld op basis van de raadsvoorstellen "aanvraag budget mobiliteitsprojecten en meerjarige doorkijk".

De toekenning van budget voor nieuwe projecten voor 2022 e.v. vindt plaats via een separaat raadsvoorstel in de loop van het jaar, niet bij vaststelling van de Gemeentebegroting.

 

Lasten

Het verschil (2.098.000 euro) in de lasten tussen de begrotingsjaren 2022 en 2021 wordt veroorzaakt door:

• ophoging budget te ontvangen subsidiebedragen (29.000 euro);
• ophoging budget kapitaallasten (1.551.000 euro);
• verlaging budget voor materiële uitgaven (46.000 euro);
• hogere onttrekking reserve mobiliteit (893.000 euro);
• verlaging budget interne verrekeningen (329.000 euro).

Baten

Het verschil in de baten (153.000 euro) tussen de begrotingsjaren 2022 en 2021 wordt veroorzaakt door:

• ophoging budget te ontvangen subsidiebedragen (29.000 euro);
• verlaging budget overige posten (182.000 euro).

In de bovenstaande cijfers is 1.285.000 euro aan budget voor 2022 toegevoegd. Dit als onderdeel van de besluitvorming in de zomernota 2021.

 

Ontwikkeling meerjarenbegroting

Door de gemeenteraad is in de zomernota 2021 besloten structureel budget toe te voegen aan het product verkeersinfrastructuur en beleid op basis van de vastgestelde mobiliteitsvisie en parkeervisie. Dit is een oplopende reeks van 1.180.000 euro in 2022 tot 1.795.000 euro in 2025. Daarnaast is besloten voor zero emissie binnenstad incidenteel budget toe te voegen in 2022 van105.000 euro, in 2023 is dit 50.000 euro en in 2024 is dit 235.000 euro.

 

Beheer en Onderhoud Openbare ruimte 

Dit product is opgebouwd uit meerdere deelproducten. Hieronder per deelproduct de toelichting op de afwijkingen indien het verschil per deelproduct groter is dan 50.000 euro of 5%.

 

Beleid en uitvoering milieu bodem

Lasten

De lasten in 2022 zijn in totaal 748.000 euro lager ten opzichte van 2021 door:

• hogere lasten voor loon- en prijscompensatie (15.000 euro);
• lagere lasten door incidentele ontvangen gelden voor bodembescherming in 2021 (1,029 miljoen euro);
• lagere lasten door incidentele ontvangen gelden voor suppletie-uitkering bommenregeling in 2021 (284.000 euro);
• hogere incidentele lasten voor ondergronds brengen van hoogspanningskabels in Twekkelerveld (550.000 euro).

Onttrekking reserves

Door incidenteel 410.000 euro bij te dragen aan de Zomernota 2021 (aanpak kamerverhuurpanden en  ondergronds brengen hoogspanningskabels en duurzaamheid).

 

Beheer Wegen

Lasten

De lasten in 2022 zijn in totaal 251.000 euro hoger ten opzichte van 2021 door:

• hogere lasten voor areaaluitbreiding vanaf 2022 (68.000 euro);
• hogere lasten door de investeringen van het project Centrumkwadraat fase 1 (103.000 euro);
• hogere lasten voor loon- en prijscompensatie (80.000 euro).

Ontwikkeling meerjarenbegroting

Vanaf 2024 zijn de lasten weer hoger door de rest investeringen (kapitaallasten) van het project Centrumkwadraat fase 1 ( 79.000 euro).

 

Openbare verlichting                    

Reserve

Het verschil in de storting in de reserve kapitaallasten wordt veroorzaakt door 750.000 euro die als een kasschuif is ingezet in de Gemeentebegroting 2018 en in 2021 weer teruggestort is in de reserve kapitaallasten Openbare Verlichting.

 

Stadsdeelbeheer

Lasten

De lasten in 2022 zijn in totaal 596.000 euro hoger ten opzichte van 2021 door:

• hogere lasten door loon- en prijscompensatie (221.000 euro);
• hogere lasten voor het kwalitatief vergroenen en het herstel van het natuurlijk evenwicht (300.000 euro);
• hogere lasten voor ondersteuning om het Volkspark te vernieuwen (50.000 euro);
• hogere lasten door het onderhoudsniveau van de openbare ruimte op peil te brengen (100.000 euro);
• lagere lasten, doordat bij de behandeling van de gemeenterekening 2020 incidenteel middelen beschikbaar waren gesteld voor 2021 om de motie “Middelen reserveren voor de lindes van de Lasondersingel” uit te voeren (75.000 euro).

Reserve

In 2021 is er 75.000 euro van de algemene reserve onttrokken als gevolg van de instemming met het bestemmingsvoorstel “Middelen reserveren voor de lindes van de Lasondersingel” (gemeenterekening 2020).

 

Riolering

 

De budgetten zijn gebaseerd op het door de Raad vastgestelde Water- en Klimaatadaptatieplan Gemeente Enschede 2022-2026.

De belangrijkste wijzigingen ten opzichte van 2021 zijn de verlaging van de rente op de boekwaarde, de aanpassing in het investeringsplan waardoor de kapitaallasten lager zijn en we vlakken de stijging van de rioolheffing af.

 

Afvalstoffen

In de vergadering van 18 april 2016 heeft de raad besloten om per 2017 over te gaan tot de invoering van tariefdifferentiatie. Als vervolgstap is in de vergadering van 5 november 2019 door de raad besloten tot invoering van het keuzemodel bij laagbouw en invoering inzameling GFE bij hoogbouw per 2021.

 

Lasten

De lasten in 2022 zijn in totaal 65.000 euro lager ten opzichte van 2021 door:

• lagere lasten voor materiele uitgaven (80.000 euro);
• hogere lasten voor kapitaallasten (6.000 euro);
• hogere lasten interne gemeentelijke doorrekening (9.000 euro).

Baten

De baten in 2022 zijn in totaal 70.000 euro lager ten opzichte van 2021 door:

• hogere baten afvalstoffenheffing (532.000 euro);
• lagere baten afvalstromen (602.000 euro).

De afvalstoffenheffing is vanaf 2017 gesplitst in een vast deel en een variabel deel. Definitieve tarieven 2022 worden voor 1 januari 2022 door de raad vastgesteld.

 

Dienstverlening aan ondernemers

 

Lasten

De lasten in 2022 zijn in totaal 102.000 euro hoger ten opzichte van 2021 door:

• toekenning van loon- en prijscompensatie (12.000 euro voordelig);
• een lagere storting in de reserve flankerend beleid (90.000 euro voordelig).

Reserve

Bij de zomernota van 2020 is in 2021 een storting van 90.000 euro in de reserve flankerend beleid begroot. Voor 2022 (125.000 euro) en 2023 (265.000 euro) is een onttrekking begroot. Met de in 2019 gestorte 150.000 euro en de in 2020 begrote 150.000 euro is deze beweging meerjarig neutraal. Hiermee wordt de reserve flankerend beleid ingezet als remweg voor het realiseren van de brede taakstelling binnen het fysieke en economische domein voor het deel ondernemersloket. 

 

Ontwikkeling meerjarenbegroting

• Voor 2021-2023 is de brede taakstelling voor het fysieke domein (2021: 75.000 euro, 2022: 200.000 euro, 2023 en verder 300.000 euro) met name gerealiseerd door de reserve flankerend beleid in te zetten als remweg. Vanaf 2024 is de restant taakstelling 265.000 euro.
• Afloop van de BIZ Euregio subsidie zorgt vanaf 2023 voor een verlaging van de lasten en de baten met 36.000 euro.

 Versterken Economische Structuur

 

Lasten

De lasten zijn in 2022 109.000 euro hoger dan in 2021. Dit wordt veroorzaakt door:

 

799.000 euro hogere lasten (besloten bij de zomernota 2021): 

• 200.000 euro impuls groen herstel;
• 100.000 euro impuls groen herstel bedrijven;
• 223.000 euro extra plankosten vertrekkend personeel en cockpit;
• 50.000 euro lasten samenwerking kennisinstellingen;
• 60.000 euro plankosten technology base;
• 166.000 euro lasten inzake uitvoering Regio Deal.

690.000 euro lagere lasten:

• 417.000 euro, lagere lasten inzake Regio Twente budgetten als gevolg van herverdeling;
• 53.000 euro, vervallen budget Actieplan internationaal;
• 100.000 euro, vervallen budget Intensivering Economie Toplocaties;
• 75.000 euro, vervallen budget Intensivering Economie Kwartiermaker Stadscampus;
• 45.000 euro, lagere lasten inzake Gebiedsontwikkeling Kennispark.

Baten

De baten zijn 266.000 euro hoger als gevolg van hogere subsidie in 2022 ten opzichte van 2021 en dat wordt veroorzaakt door een hogere subsidie vanuit de Regiodeal middelen. 

 

Reserves

De onttrekingen uit de reserve zijn 53.000 euro lager in 2022 ten opzichte van 2021 en dat wordt veroorzaakt doordat de budgetten van Actieplan Internationaal wegvallen.

 

Ontwikkeling meerjarig:

Vanaf 2023 zijn zowel de lasten als baten ca. 2 miljoen euro lager als gevolg van het aflopen van de Regiodeal middelen.

Vanaf 2024 valt voor 375.000 euro lastenbudgetten weg voor de plankosten van economisch beleid en van de groen herstel impulsen.

Vanaf 2025 valt voor 275.000 euro het lastenbudget voor de foundersbijdrage van Novel-T weg.

Vitaal en sociaal

Toelichting

 

Sport en Gezondheid

Dit product bestaat uit de onderdelen Sport (subsidies aan sportverenigingen en de exploitatiebijdrage aan Sportaal BV) en Preventie GGZ/JGZ (waaronder de bijdrage aan het Openbaar Lichaam Gezondheid voor de GGD) en hangt samen met de doelen 1.01 en 2.01 uit Vitaal & Sociaal.

 

De afwijking van de begrote lasten in 2022 ten opzichte van de begroting 2021 is marginaal. Een aantal  belangrijke ontwikkelingen zijn:

• hogere lasten als gevolg van loon -en prijscompensatie (0,2 miljoen euro);
• hogere lasten als gevolg van de incidentele afboeking van het Aquadrome conform raadsbesluit zwembaden (0,6 miljoen euro);
• de verwerking van de effecten van het middelenkader 2022-2025 (Zomernota 2021) leidt tot een daling van 130.000 euro als gevolg van het inleveren van structurele ruimte voor het middelenkader (0,3 miljoen euro), intensivering combifunctionarissen (70.000 euro) en compensatie voor later realiseren van de taakstelling clustering sportaccommodaties (0,1 miljoen euro);
• lagere lasten als gevolg van het vervallen van de incidentele bijdrage MFA De Zweede (0,2 miljoen euro);
• lagere lasten als gevolg van vervallen uitgaven voor Sportakkoord, impulsgelden Corona en Actieprogramma Grip op verwardheid, zie ook bij baten (0,3 miljoen euro);
• lagere lasten als gevolg van het teruglopen van de intensiveringsgelden voor sport uit coalitieakkoord (0,1 miljoen euro);
• hogere lasten als gevolg van hogere uitgaven voor Rijksvaccinatieprogramma HPV voor mannen (middelen septembercirculaire en de transitie van de regio Twente (43.000 euro);
• lagere lasten die vorig jaar incidenteel gefinancierd werden uit een reserve voor uitgaven clustering sport en hogere overige kleine verschillen (89.000 euro).

De baten nemen in 2022 af met 0,3 miljoen euro als gevolg van afnemende rijksbijdragen voor het Sportakkoord, Actieprogramma Grip op verwardheid en de impulsgelden als gevolg van corona.

 

Opvallende trendbreuken zijn de vervallen eenmalige afboeking van het Aquadrome (0,6 miljoen euro), een lagere bijdrage aan Sportaal vanwege de taakstelling op de zwembaden (240.000 euro) en de taakstelling op de clustering van sportaccommodaties (0,2 miljoen euro).

  

Jeugdhulp

Dit product bestaat uit de onderdelen Consultatie & Diagnostiek, Ondersteuningsbehoeften Jeugdhulp, Wonen & Verblijf, Maatregelenhulp, Beschikbaarheidsvoorzieningen, Landelijk Transitie Arrangement, Onderwijs Jeugdhulp Arrangement en Vervoer maatschappelijke deelname. Het product hangt samen met de subdoelen 1.01, 1.02 en 1.04 uit Vitaal & Sociaal.

 

De lasten nemen in 2022 toe met 5,9 miljoen euro ten opzichte van 2021. Deze toename wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• hogere lasten door de invoering van het nieuwe woonplaatsbeginsel in 2022, waardoor cliënten met een voogdij- of verblijfssituatie buiten Enschede nu ook voor rekening van de verwijzende gemeente (Enschede) komen (4,4 miljoen euro);
• hogere lasten door een onttrekking aan de reserve "hervormingsagenda en exploitatieontwikkeling jeugdhulp" (2,0 miljoen euro). Het gaat hierbij om een eerste indicatie van benodigde kosten ten behoeve van de invoering van de landelijke hervormingsagenda jeugdhulp;
• lagere lasten door het vervallen van incidentele rijksmiddelen 2021 voor o.a. wachtlijst- en lichte jeugdzorgproblematiek (6,0 miljoen euro);
• hogere lasten door het ongedaan maken van niet haalbare taakstellingen op jeugd en toenemend zorgvolume (3,5 miljoen euro). Dit op basis van de analyse en uitkomsten van het rapport van AEF. De dekking van deze lasten komt uit het middelenkader 2022-2025;
• hogere lasten door het oplossen van knelpunten voogdij/18+ (nadeel woonplaatsbeginsel) en het herstellen van de indexering voor de subsidie aan de SMD (1,3 miljoen euro);
• hogere lasten als gevolg van het toekennen van loon- en prijsindexatie (0,7 miljoen euro).

De 'opvallendste' meerjarige trendbreuk is het vervallen van de onttrekking aan de reserve "hervormingsagenda en exploitatieontwikkeling jeugdhulp" in 2023. Daardoor dalen de totale lasten met 2 miljoen euro.

 

Onderwijs

Dit product bestaat uit de onderdelen Onderwijsachterstandenbeleid, Lokaal Educatieve Agenda, Leerlingenvervoer, Leerplicht RMC, Voortijdig schoolverlaten (VSV) en Handhaving Kinderopvang. Het product hangt samen met de subdoelen 1.03, 1.06 en 1.07 uit Vitaal & Sociaal.

 

De lasten dalen met 0,2 miljoen euro ten opzichte van 2021. Deze daling wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• lagere lasten door de afloop van de eenmalige extra middelen voor het RMC voor het jaar 2021 (0,3 miljoen euro);
• hogere lasten als gevolg van loon- en prijscompensatie (0,1 miljoen euro);
• lagere lasten door de afloop van de LEA-middelen periode 2019-2022 (0,1 miljoen euro);
• hogere lasten door het opnemen van een budget voor Kansengelijkheid (0,1 miljoen euro, amendement Zomernota 2021);
• de vrijgave van onderwijsmiddelen (ruimte in bestaande middelen bij gelijkblijvende activiteiten) aan het middelenkader 2022-2025 leidt tot lagere lasten (0,8 miljoen euro).
• lagere lasten Voorschoolse Voorziening Peuters als gevolg van de verdeelsystematiek van het Rijk (0,2 miljoen euro);
• lagere lasten door het vervallen van het steunpakket corona, o.a. bijdrage noodopvang kinderen, Perspectief voor Jongeren (0,5 miljoen euro);
• het toevoegen van incidentele middelen Nationaal Programma Onderwijs (NPO) van 1,5 miljoen euro. Deze middelen zijn bedoeld voor voorschoolse educatie in primair en voortgezet onderwijs tijdens en na corona;
• het toevoegen van (aanvullende) middelen voor toezicht en handhaving gastouderopvang (0,1 miljoen euro).

De baten stijgen met 1,2 miljoen euro ten opzichte van 2021. Deze stijging wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• afloop van de eenmalige extra middelen voor het RMC voor het jaar 2021 (0,3 miljoen euro);
• het toevoegen van incidentele middelen Nationaal Programma Onderwijs (NPO) van 1,5 miljoen euro. Deze middelen zijn bedoeld voor voorschoolse educatie in primair en voortgezet onderwijs tijdens en na corona.

 

Ondersteuning lokaal (Wmo)

Dit product bestaat uit de onderdelen Consultatie & Diagnostiek, Ondersteuningsbehoefte, Wonen & Verblijf, Vervoer maatschappelijke deelname, CVV-vervoer, Ondersteuning huishouden en Hulpmiddelen & aanpassingen. Dit product hangt samen met de doelen 2.02 en 2.03 uit Vitaal & Sociaal.

 

De begrote lasten nemen in 2022 per saldo toe met 0,6 miljoen euro ten opzichte van 2021. Deze stijging wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• hogere lasten door loon- en prijscompensatie (0,7 miljoen euro);
• hogere lasten door de verwerking van de effecten van het middelenkader 2022-2025 bij de Zomernota 2021 (0,2 miljoen euro); Het gaat hierbij om structurele ruimte waarvoor nog geen verplichtingen zijn aangegaan (-/- 0,5 miljoen euro), reguliere volume stijging Wmo (+0,3 miljoen euro) en de bijdrage uit de algemene middelen ten behoeve van het knelpunt hulpmiddelen (+ 0,4 miljoen euro);
• hogere lasten door de gedeeltelijke realisatie (vanwege fasering van de maatregelen) van de taakstelling transformatie Huishoudelijke Ondersteuning (0,3 miljoen euro);
• lagere lasten vanwege het vervallen van incidentele coronamiddelen (0,4 miljoen euro, Meicirculaire 2021, Ondersteuning psychisch kwetsbaren en (verstandelijk) beperkten);
• lagere lasten als gevolg van een verlaging van het rijksbudget (septembercirculaire 2021) voor nacalculatie mobiliteitshulpmiddelen WLZ (0,1 miljoen euro);
• lagere lasten door de inzet van voorliggende algemene voorzieningen (0,1 miljoen euro).

De 'opvallendste' meerjarige trendbreuk is de realisatie van de taakstelling van 0,5 miljoen euro op ondersteuning huishouden vanaf 2024.

 

Ondersteuning centrumtaken (Wmo)

Dit product bestaat uit de onderdelen Beschermd wonen, Maatschappelijke opvang en Vrouwenopvang en hangt samen met de doelen 1.04, 2.03 en 4.02 uit Vitaal & Sociaal.

 

De begrote lasten dalen in 2022 t.o.v. 2021 met 4,9 miljoen euro. Deze daling wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• lagere lasten als gevolg van een verlaging van het rijksbudget (septembercirculaire 2021) voor cliënten die van beschermd wonen naar de WLZ overgaan en waardoor de kosten voor deze cliënten evenredig afnemen (4,0 miljoen euro);
• hogere lasten als gevolg van volume en- en prijsindexatie voor beschermd wonen (1,1 miljoen euro)
• lagere lasten als gevolg van een overdracht van cliënten beschermd wonen naar de Wlz (0,9 miljoen euro); zie ook bij de baten;
• lagere lasten door het vervallen van middelen voor brede aanpak dak- en thuisloosheid (0,6 miljoen euro);
• lagere lasten door het vervallen van incidentele middelen (0,2 miljoen euro, Meicirculaire 2021,extra begeleiding dak- en thuislozen);
• hogere lasten als gevolg van loon- en prijscompensaties voor Maatschappelijke Opvang (0,2 miljoen euro) en Vrouwenopvang (0,1 miljoen euro);
• lagere lasten als gevolg van budgetoverdracht taken voor toegang maatschappelijke opvang naar Werk & Inkomen (0,2 miljoen euro);
• lagere lasten Vrouwenopvang als gevolg van vervallende rijksbijdragen (0,2 miljoen euro);
• lagere lasten door het vervallen van de onttrekking aan de bestemmingsreserve voor indexatie en overige kleine verschillen (0,2 miljoen euro).

  

De baten nemen af met 0,2 miljoen euro ten opzichte van 2021. Deze afname wordt veroorzaakt door:

• een daling als gevolg van een lagere geraamde eigen bijdrage van cliënten beschermd wonen als gevolg van de overdracht van deze cliënten naar de Wlz (0,9 miljoen euro nadelig);
• een gewijzigde systematiek van de raming van loon-prijscompensatie regiogemeenten voor Maatschappelijke Opvang en Vrouwenopvang (0,7 miljoen euro voordelig).

Een opvallende trendbreuk is de bijdrage aan de Bed, bad en brood-regeling van 0,1 miljoen euro die na 2022 afloopt.

 

Algemene bijstand levensonderhoud

Dit product bestaat uit de onderdelen Algemene bijstand levensonderhoud, Loonkostensubsidie en Besluit Bijstand voor Zelfstandigen en hangt samen met het subdoel 3.01 uit Vitaal & Sociaal.

 

Per saldo is er in 2022 sprake van een afname van de lasten met 9,6 miljoen euro ten opzichte van 2021. Deze afname ontstaat door:

• lagere lasten door het wegvallen van de in 2021 incidenteel ontvangen Rijksmiddelen voor de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo) (8,8 miljoen euro);
• lagere lasten als gevolg van de taakstellende bijsturingsmaatregelen uit de Zomernota 2019 (0,9 miljoen euro);
• hogere lasten door de toekenning van loon-en prijscompensatie (0,1 miljoen euro);
• voor de raming van de lasten van Algemene bijstand levensonderhoud is uitgegaan van een prognose van 5.929 uitkeringen per ultimo 2021 (ultimo 2020: 6.228 uitkeringen). Het CPB verwacht voor 2022 een werkloosheidspercentage van 3,6% mede als gevolg van de naweeën van de Coronacrisis. Op basis van de huidige trendontwikkeling van ons bijstandsbestand en de raming van het CPB is een afname van het bijstandsbestand geraamd van 2%. Daarnaast wordt, mede vanuit landelijke ontwikkelingen, een verlaging van het macrobudget met 3% verwacht. De verlaging van het macrobudget en de aanpassing van de loonkostensubsidie worden nu nog niet in deze begroting gewijzigd. Dit vindt plaats na publicatie van de nieuwe budgetten en zal worden verwerkt in de Zomernota 2022. Afgezet tegen het nader voorlopig budget 2021 laat de prognose van onze bijstandsuitgaven een voorlopig voordeel zien van ca. 1,1 miljoen euro. Gelet op de onzekerheid van de ontwikkeling van het Rijksbudget is in de begroting vooralsnog geen rekening gehouden met dit mogelijke voordeel. Op basis van deze uitgangspunten denken we uit te kunnen komen met de Rijksmiddelen. 
  De ontwikkelingen worden nauwgezet gemonitord en naar aanleiding van nieuwe informatie en de eigen bestandsontwikkeling vindt zo nodig aanpassing van de begroting plaats.

De baten nemen af met 9,2 miljoen euro. Dit is het gevolg van het wegvallen van de incidenteel door het Rijk beschikbaar gestelde middelen (8,8 miljoen euro) voor de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (TOZO) en door een vrijval uit de voorziening TOZO (0,45 miljoen euro). De vrijval is het gevolg van het technisch omzetten van de voorziening TOZO naar de reserve TOZO. Een bevinding uit de accountantscontrole van de jaarrekening 2020 vormde hiervoor de aanleiding.

 

Inkomensondersteuning

Dit product bestaat uit de onderdelen Bijzondere inkomensvoorzieningen, Individuele bijzondere bijstand en uit middelen voor de collectieve ziektekostenverzekering. Dit product hangt samen met het doel 3.02 uit Vitaal & Sociaal.

 

De lasten nemen ten opzichte van 2021 af met 3,5 miljoen euro. Deze afname wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• een verlaging vanwege het vervallen van incidentele Rijksmiddelen voor de uitvoering van de regeling Tijdelijke Ondersteuning Noodzakelijk Kosten (TONK), 3,3 miljoen euro);
• een incidentele verlaging ten behoeve van het middelenkader 2022-2025 (Zomernota 2021, 0,4 miljoen euro). Het betreft incidentele ruimte afhankelijk van de veronderstelde groei van het bereik zoals opgenomen in de nota Rondkomen met je inkomen;
• een verhoging door de toekenning van loon-en prijscompensatie (0,2 miljoen euro).

De baten nemen ten opzichte van 2021 af met 0,3 miljoen euro. Deze afname wordt veroorzaakt door een verlaging vanwege het vervallen van de bijdrage van externe middelen voor het project Vroeg erop af (0,1 miljoen euro) en een bijdrage aan het CIMOT (0,2 miljoen euro).

 

De 'opvallende' meerjarige trendbreuken zijn de ophoging van de lasten met 0,3 miljoen euro in 2024 ten opzichte van 2023 als gevolg van de verwachte toename van het bereik, zoals opgenomen in de nota Rondkomen met je inkomen.

  

Schuldhulpverlening

Dit product hangt samen met het doel 3.03 uit Vitaal & Sociaal.

 

De lasten voor het product Schuldhulpverlening nemen in 2022 ten opzichte van 2021 af met 0,1 miljoen euro. Deze afname wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• een verlaging vanwege het vervallen van incidentele middelen vanuit de Coronasteunpakketten (0,2 miljoen euro);
• een verhoging door de toekenning van loon-en prijscompensatie (50.000 euro);
• een verhoging vanuit de nota Rondkomen met je inkomen voor aanvullende maatregelen ten behoeve van schuldhulpverlening (Collectief Schulden regelen) (40.000 euro).

 

De meerjarige trendbreuken zijn het vervallen van middelen uit een Coronasteunpakket in 2023 ten opzichte van 2022 (0,4 miljoen euro). Daarnaast als gevolg van de afloop van maatregelen uit de nota Rondkomen met je inkomen is er een verlaging in 2024 ten opzichte van 2023 (0,2 miljoen euro). Het betreft het Jongeren Perspectieffonds en de Nazorg en coaching. Evaluatie van deze maatregelen vindt plaats in 2023. Afhankelijk van de evaluatie kan de inzet van deze middelen gecontinueerd worden. 

 

Arbeidsmarktparticipatie

Dit product hangt samen met het doel 4.01 uit Vitaal & Sociaal.

De lasten van het product Arbeidsmarktparticipatie nemen in 2022 ten opzichte van 2021 af met 5,9 miljoen euro. Deze afname wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

 

• een verlaging vanwege incidentele middelen vanuit de Coronasteunpakketten (2,5 miljoen euro); Deze middelen zijn door het Rijk toegekend voor re-integratie dienstverlening bijstandsgerechtigden;
• een verlaging vanwege het vervallen van incidentele middelen voor crisisdienstverlening vanuit de Coronasteunpakketten (1,9 miljoen euro); Deze middelen zijn door het Rijk in de decembercirculaire 2020 toegekend aan gemeente Enschede als centrumgemeente voor de bestrijding van werkloosheid door de arbeidsmarktregio’s;
• een verlaging vanwege het vervallen van een deel van de subsidie voor het Twents Fonds voor Vakmanschap (0,9 miljoen euro); Dit wordt veroorzaakt doordat een deel van de subsidie is uitbetaald in 2021 en naar verwachting zal het resterende deel in 2022 uitbetaald worden;
• de effecten van taakmutaties voor maatschappelijke begeleiding vanuit verschillende circulaires leiden tot een verlaging (0,2 miljoen euro);
• een structurele verlaging van de lasten ten behoeve van het middelenkader 2022-2025 (Zomernota 2021, 0,5 miljoen euro); Het betreft structurele ruimte op het budget voor nieuwe initiatieven waar nog geen verplichtingen voor zijn aangegaan, zoals vrijval huurderving en vrijval van WIW/ID banen;
• door de invulling van met name de taakstelling op de organisatie dalen de lasten (0,3 miljoen euro);
• een verlaging voor de bijdrage aan het regieteam Asiel en Integratie, door het wegvallen van de reserve Asiel en Integratie (0,2 miljoen euro);
• een verhoging door de toekenning van loon-en prijscompensatie (0,3 miljoen euro);
• een verhoging vanwege de toekenning van middelen voor de uitbreiding van de doelgroep (voormalig WAJONG en SW) uit de decembercirculaire 2017 (0,3 miljoen euro).

 

De baten van het product Arbeidsmarktparticipatie nemen in 2022 ten opzichte van 2021 af met 0,8 miljoen euro. Deze daling wordt veroorzaakt door het vervallen van een deel van de subsidie voor het Twents Fonds voor Vakmanschap (zie ook de toelichting bij lasten) (0,9 miljoen euro). Daarnaast wordt voor de uitvoering van arbeidsmarkttaken ontvangen van andere regio gemeenten (0,1 miljoen euro).

 

De 'opvallende' meerjarige trendbreuk is een daling van de baten. Deze daling wordt veroorzaakt door het wegvallen van middelen als gevolg van de beëindiging van het Twents Fonds voor Vakmanschap. De baten dalen hierdoor met 1,0 miljoen euro. 

 

Sociale werkvoorziening en Nieuw beschut

Dit product bestaat uit de onderdelen SW Beschut werk, SW Detachering, SW Begeleid werken en Nieuw beschut en hangt samen met doel 4.01 uit Vitaal & Sociaal.

 

De lasten van het product Sociale Werkvoorziening en Nieuw Beschut nemen in 2022 af met 1,9 miljoen euro ten opzichte van 2021. Deze afname ontstaat door de volgende ontwikkelingen:

• lagere loonkosten van SW-medewerkers als gevolg van het krimpende personeelsbestand van de ‘oude’ SW leiden tot een verlaging (1,8 miljoen euro);
• overige effecten, zoals lagere transitievergoedingen, wegvallen van ESF middelen, toename ambtelijke loonkosten door groei van Nieuw Beschut en toename van loonwaarde afdrachten aan de Stichting Werkgeverstaken P-wet Enschede, leiden per saldo tot een verlaging (0,1 miljoen euro). 

Vanaf 2023 is sprake van enerzijds een daling van de lasten door de blijvende afname van de SW-populatie en anderzijds een stijging vanwege de instroom van Nieuw beschut. De afname van de oude SW-populatie is echter groter dan de nieuwe instroom, waardoor de lasten per saldo verder afnemen.

 

De baten van het product Sociale Werkvoorziening en Nieuw beschut nemen in 2022 af met 0,7 miljoen euro: 

• de omzet neemt naar verwachting af vanwege de krimp van de SW-populatie en neemt toe als gevolg van de nieuwe instroom van Nieuw Beschut (0,4 miljoen euro). Per saldo neemt de omzet af;
• door het wegvallen van een ESF-subsidie nemen de baten af (0,2 miljoen euro);
• een verlaging van de baten door het wegvallen van detacheringsopbrengst van ambtelijk personeel (0,1 miljoen euro).

De verwachting is dat jaarlijks de omzet afneemt omdat de uitstroom van de SW-populatie groter is dan de instroom van Nieuw Beschut. 

 

Algemene Maatschappelijke Voorzieningen

Dit product bestaat uit de onderdelen Welzijn, Mantelzorg, Transformatie, Vrijwilligerswerk, Integratie, Jongerenwerk, Opvoedondersteuning, Speeltuinwerk en Overige voorliggende voorzieningen. Dit product hangt samen met de doelen 1.01, 1.02, 2.02 en 4.02 van Vitaal & Sociaal.

De lasten van het product Algemeen Maatschappelijke Voorzieningen stijgen in 2022 ten opzichte van 2021 met 1,7 miljoen euro. Deze daling wordt veroorzaakt door de volgende ontwikkelingen:

• een verlaging vanwege het vervallen van incidentele middelen (Meicirculaire 2021, o.a. ‘bestrijden eenzaamheid ouderen’, ‘mentale ondersteuning’ ‘activiteiten en ontmoetingen’, 0,7 miljoen euro);
• als gevolg van het toekennen van loon- en prijscompensaties stijgen de lasten (0,2 miljoen euro);
• een stijging van de lasten (0,8 miljoen euro) ten behoeve van het deelproduct Transformatie als gevolg van een saldo van een onttrekking van 0,9 miljoen euro uit de reserve en dekkingsbijdrage van 0,1 miljoen euro uit de Zomernota voor wonen en zorg;
• een stijging van de lasten door het vervallen van de "taakstelling scherpe keuzes sociaal domein" (0,5 miljoen euro);
• een toename van de lasten binnen Asiel & integratie: via circulaires is 0,5 miljoen euro overgeheveld vanuit het Rijk voor de uitvoering van de nieuwe Wet Inburgering. Daarnaast wordt 0,2 miljoen euro beschikbaar gesteld vanuit de reserves ter bekostiging van het regieteam en kosten voor een verkenning naar mogelijke toekomstige flexibele opvangcapaciteit (0,7 miljoen euro);
• de verwerking van de effecten van het middelenkader 2022-2025 (Zomernota 2021) leidt tot een verhoging van de lasten (per saldo 0,3 miljoen euro); dit betreft het inleveren van structurele ruimte mantelzorg (150.000 euro), intensivering  voor onderhoud speeltuinen (360.000 euro), extra incidentele middelen voor het Stroinkshuis en emancipatie (105.000 euro);
• een stijging van de lasten voor extra inzet van voorliggende algemene voorzieningen (0,1 miljoen euro).

De 'opvallende' meerjarige trendbreuken zijn wegvallen middelen (incidenteel toegekend in Zomernota 2021) speeltuinen, Stroinkshuis, emancipatie in 2023 (0,4 miljoen euro) en de vervallen onttrekking aan de reserve Transformatie (1,7 miljoen euro) en wegvallen GIDS-middelen (Gezond in de stad) vanuit het rijk (0,6 miljoen euro).

 

Ondersteuning Wijkteams

Dit product bestaat uit de taken van de wijkteams, de werkbudgetten voor beleid en uitvoering, de regionale taken / bijdrage voor Jeugd en Gezin en hangt samen met de doelen 1.02, 1.04, 2.02, 2.04 en 4.02 uit Vitaal & Sociaal.

 

De lasten van het product Ondersteuning wijkteams dalen in 2022 ten opzichte van 2021 met circa 0,3 miljoen euro. Deze afname ontstaat door de volgende ontwikkelingen:

• een stijging van de lasten als gevolg van de toekenning van loon- en prijscompensatie (0,2 miljoen euro);
• een verlaging van de lasten (0,1 miljoen euro) door de verwerking van de effecten van het middelenkader 2022-2025 (Zomernota 2021); dit betreft vrije ruimte op materiële werkbudgetten;
• het vervallen van een incidentele subsidie aan de SMD voor certificering wijkteams (0,4 miljoen euro).

  

Stelpost onderuitputting Vitaal & Sociaal

In de Zomernota 2021 is een stelpost bij Vitaal & Sociaal opgenomen van 3,5 miljoen euro. Deze is ingesteld om te anticiperen op onderuitputting op budgetten binnen het begrotingsprogramma Vitaal & Sociaal.

  

Reserves

Hieronder wordt een toelichting gegeven op de verschillen die optreden tussen de begrotingsjaren in de mutatie(s) van de reserves. Per saldo nemen de reserves toe met 7,0 miljoen euro.

De mutatie op stortingen (+ 8,4 miljoen euro) in de reserves t.o.v. 2021 betreffen:

• Reserve hervormingsagenda en exploitatieontwikkeling Jeugdhulp (+ 8,8 miljoen euro)
  Een dotatie van de extra ontvangen rijksmiddelen Jeugdhulp na verrekening van de bijdrage uit de algemene middelen en knelpunten uit het middelenkader (8,8 miljoen euro);
• Reserve TOZO (- 0,4 miljoen euro)
  Naar aanleiding van een bevinding uit de accountantscontrole van de jaarrekening 2020 diende de voorziening TOZO in 2021 technisch omgezet te worden naar een reserve TOZO.

De mutatie op onttrekkingen (- 1,4 miljoen euro) aan de reserves t.o.v. 2021 betreffen:

• Sport & Gezondheid (+ 0,3 miljoen euro)
  De mutatie in de reserve Sport betreft onder andere de incidentele investeringsbijdrage MFA De Zweede;
• Ondersteuning Centrumtaken Wmo (+ 0,1 miljoen euro)
  Het betreft de reserves Maatschappelijke Opvang, Vrouwenopvang en Beschermd Wonen. De mutatie ten opzichte van 2021 betreft een mutatie in de reserve Vrouwenopvang. Het gaat om de onttrekking voor loon- en prijscompensatie voor 2021;
• Schuldhulpverlening (+ 0,2 miljoen euro)
  Een onttrekking als gevolg van het instemmen met het bestemmingsvoorstel gemeentelijke schuldenbeleid (jaarrekening 2020);
• Inkomensondersteuning (+ 0,1 miljoen euro)
  Een onttrekking als gevolg van het instemmen met het bestemmingsvoorstel bijzondere bijstand (jaarrekening 2020);
• Arbeidsmarktparticipatie (+ 1,0 miljoen euro)
  Het betreft een eenmalige onttrekking (0,1 miljoen euro) voor het regieteam Asiel en integratie en een onttrekking (0,9 miljoen euro) als gevolg van het instemmen met het bestemmingsvoorstel re-integratie dienstverlening bijstandsgerechtigden (jaarrekening 2020);
• Algemeen Maatschappelijke voorzieningen (- 1,1 miljoen euro)
  Transformatie (1,0 miljoen euro)
  Een onttrekking aan de reserve Sociaal Fonds voor de transformatieprojecten in 2021. Deze reserve is bedoeld voor investeringen in projecten ter voorkoming van kosten bij met name de Wmo en Jeugdhulp en wordt gemonitord in het Huis van Sturing;
  Asiel en Integratie (0,1 miljoen euro)
  Een eenmalige onttrekking aan de reserve integratie AZC in de wijk voor de kosten van een verkenning naar mogelijke toekomstige flexibele opvangcapaciteit;
• Reserve hervormingsagenda en exploitatieontwikkeling Jeugdhulp (- 2,0 miljoen euro)
  Dit betreft een onttrekking ten behoeve van investeringen voor de implementatie van de landelijke hervormingsagenda Jeugdhulp.

 

Financiën en organisatie

Toelichting

 

Sport en wijkaccommodaties

Geen afwijkingen op het product sport en wijkaccommodaties.

 

Vastgoedbedrijf

Het Vastgoedbedrijf is een zogenoemd "gesloten systeem", dat betekent dat het saldo van de baten en de lasten over langere tijd neutraal moet zijn. Tussentijdse resultaten worden verrekend met de reserve vastgoed, die fungeert als vermogensbuffer. Hierdoor zullen de storting en onttrekking aan de reserve een wisselend beeld laten zien. In 2022 wordt er per saldo 1,7 miljoen euro onttrokken uit de reserve Vastgoed. De lasten voor het vastgoedbedrijf zijn in 2022 met loon- en prijsindex aangepast.  

 

Onderwijsvoorzieningen

De kosten voor onderwijshuisvesting bestaan voor het grootste gedeelte uit kapitaallasten. Ieder jaar worden de feitelijke kapitaallasten begroot en deels gedekt uit de exploitatie en deels uit een onttrekking aan de egalisatiereserve. Vanaf 2021 wordt er uitvoering gegeven aan het door de raad vastgestelde Integraal Huisvestingsplan Onderwijshuisvesting 2021-2055. Jaarlijks zijn er voor het realiseren van duurzame, energie neutrale, wijkgerichte en flexibele onderwijsgebouwen investeringen van ruim 10 miljoen euro gepland. 

 

Regionale dienstverlening 

Het product regionale dienstverlening omvat alle dienstverlening op het gebied bedrijfsvoering voor derden (waaronder Losser, Dimpact en het Gemeentelijk Belastingkantoor Twente (GBT).

De lasten stijgen in totaal met 0,7 miljoen euro in 2022 ten opzichte van 2021.

• Per 2022 voert de Gemeente Enschede de diensten uit voor het IT Platform regio. De lasten en daarbij behorende opbrengsten uit deze dienstverlening bedragen structureel 0,5 miljoen euro. 
• De dienstverleningsovereenkomst met de gemeente Losser is uitgebreid met 80.000 euro.
• De overige lasten (waaronder voor dienstverlening aan Dimpact) nemen toe met ongeveer 0,1 miljoen euro.

De baten stijgen met 1,7 miljoen euro in 2022 ten opzichte van 2021.

• De hiervoor genoemde stijging van de lasten voor dienstverlening wordt een op een doorbelast en leidt tot een even grote stijging van de baten van 0,7 miljoen euro.
• In 2022 neemt Enschede de activiteiten van Twentse Kracht over van de Regio Twente. De lasten hiervan bedragen 1,0 miljoen euro en worden doorbelast aan de deelnemende gemeenten. De baten zijn verantwoord onder het product regionale dienstverlening. De lasten die hier tegenover staan worden verantwoord onder het product interne dienstverlening.

Bedrijfsvoering

Vanaf 2017 wordt de programma- en afdelingsoverhead verzameld binnen het programma Financiën en organisatie onder het product Bedrijfsvoering. Wettelijk is namelijk voorgeschreven dat vanaf 2017 alleen de kosten van het primaire proces in de programma’s worden opgenomen.  

 

Gemeentearchief

De lasten van het product gemeentearchief stijgen in 2022 ten op opzichte van 2021 met 6.000 euro door hogere lasten voor prijs- en looncompensatie. Voor het wegwerken van de archiefachterstanden is er in 2020 incidenteel geld beschikbaar gesteld van 150.000 euro en wordt onttrokken uit de reserve 'Nog uit te voeren werkzaamheden’. Dit budget is gelijkmatig verdeeld over 2020-2022. Vanaf 2023 is dit budget niet meer beschikbaar.

 

Basisregistratie

Dit product bestaat uit de deelproducten GBA en Basisregistratie vastgoed. De lasten van het product basisregistraties stijgen in 2022 ten op opzichte van 2021 met 22.000 euro door hogere lasten voor prijs- en looncompensatie verdeeld over de deelproducten.

  

Algemene inkomsten

Via dit (administratieve) product worden concern brede mutaties in het middelenkader verwerkt, zoals toekomstige loon- en prijsstijgingen en spaarprogramma’s ten behoeve van het weerstandsvermogen.

 

De mutatie tussen 2021 en 2022 is met name te verklaren door:

• Voor 2021 en 2022 heeft het Rijk (septembercirculaire) besloten om de opschalingskorting te laten vervallen van respectievelijk 1,6 en 2,8 miljoen euro. Voor 2022 gaat het dus om een bedrag dat 1,2 miljoen euro hoger is dan het bedrag voor 2021.
  
• De financiële (technische) vertaling van de taakstelling rendement op de organisatie is via dit product verwerkt in deze begroting en is ten laste gebracht van diverse producten binnen de gemeentelijke begroting.

Interne Dienstverlening

Interne dienstverlening omvat alle gemeentelijke geconcentreerde taken voor bedrijfsvoering (onder meer IT, personeelszaken, financiële administratie, huisvesting, facilitaire diensten en inkoop). De lasten nemen per saldo met 2,5 miljoen euro toe. De stijging is als volgt te verklaren. 

• Vanaf 2022 komen de activiteiten van Twente Kracht over van Regio Twente. De hogere lasten hiervan bedragen 1,0 miljoen euro (de hogere baten worden onder het product regionale dienstverlening verantwoord).
• In 2022 wordt 1,0 miljoen euro besteed uit het in deze begroting ingestelde IT-transitiefonds (zie hoofdstuk 2 middelenkader voor een toelichting op dit fonds).
• Voor uit het uitvoeringsprogramma Bridge wordt 0,5 miljoen euro beschikbaar gesteld (zie hoofdstuk 2 middelenkader voor een toelichting op dit programma).
• Voor IT-security wordt 0,3 miljoen euro extra uitgegeven.
• Voor de uitvoering van informatiseringprojecten wordt vanuit de reserve IIP 0,2 miljoen euro aan de exploitatie toegevoegd.
• Als gevolg loon-en prijsindexatie nemen de lasten toe (0,2 miljoen euro).
• De bijdrage aan de taakstelling op de organisatie heeft een verlaging van de lasten opgeleverd (-0,7 miljoen euro).

Algemene uitkering

De uitkomsten van de septembercirculaire 2021 zijn verwerkt in het resultaat. Zie ook de nadere toelichting in hoofdstuk 2 financieel middelenkader.

 

Algemene belastingen

De lasten van het product algemene belastingen stijgen in 2022 t.o.v. 2021 met 27.000 euro. Deze stijging wordt veroorzaakt door het toekennen van loon- en prijscompensaties.

 

De baten zijn in 2022 met 0,9 miljoen euro gestegen. Deze stijging wordt voornamelijk veroorzaakt door indexering en uitbreiding van het areaal.

 

Rente en treasury

Het resultaat van het product Rente & Treasury wijzigt met 54.000 euro als gevolg van de gelijkblijvende omslagrente nauwelijks in 2022 t.o.v. 2021. Voor verdere informatie verwijs ik u naar hoofdstuk 4.4 Paragraaf financiering.

 

Reserves 

De stortingen zijn in 2022 7,3 miljoen euro hoger dan in 2021

• In 2022 vindt een incidentiele dotatie plaats voor de vorming van een IT-transitiefonds van 3,2 miljoen euro. Voor een nadere toelichting hierop wordt verwezen naar het middelenkader in hoofdstuk 2. Van dit bedrag wordt in 2022 1,0 miljoen euro onttrokken (zie onttrekkingen).
• Voor het uitvoeringsprogramma Bridge wordt 500.000 euro gedoteerd en onttrokken; per saldo neutraal
• Als gevolg van een technische correctie nemen zowel de baten als de mutatie in de reserve bij het Vastgoedbedrijf met 3,1 miljoen euro toe. Deze noodzakelijke correctie is budgetneutraal binnen het Vastgoedbedrijf.
• Bij Onderwijshuisvesting is sprake van een hogere storting van 0,5 miljoen euro ten behoeve van het Integraal Huisvestingsplan (IHP).

De onttrekkingen zijn in 2022 4,5 miljoen euro lager dan in 2021

• In 2022 wordt een bedrag van 1,0 miljoen euro onttrokken aan het in deze begroting ingestelde IT-transitiefonds (zie de toelichting bij de stortingen)
• Voor het uitvoeringsprogramma Bridge wordt 0,5 miljoen euro gedoteerd en onttrokken; per saldo neutraal
• Voor uitgaven op het gebied van implementatie van diverse wet- en regelgeving ten aanzien van informatievoorziening wordt 0,5 miljoen euro meer onttrokken dan in 2021
• De begrote onttrekking aan de reserve weerstandsvermogen is in 2022 6,5 miljoen euro lager dan in 2021 onder andere als gevolg van de verbetering van het middelenkader

 

 

6.5. Staat van vervangingsinvesteringen

Met deze begroting wordt de raad gevraagd in te stemmen met onderstaande vervangingsinvesteringen voor de jaarschijf 2022. Voor deze investeringen is dekking beschikbaar in de kapitaallastenbudgetten van de programma's. Een meerjarig overzicht van alle investeringen is opgenomen in hoofdstuk 5.3 (onderdeel Investeringen).

 

6.6. Ruimtelijke projecten

Bij de behandeling van de raadsenquête "Grip op grond" in 2012 is gevraagd om een integraal overzicht op te stellen van de financiële positie van risico's van ruimtelijke projecten van binnen en buiten het grondbedrijf. Dit zijn MPG-, MSI-, mobiliteits- en vastgoedprojecten. Met het opnemen van onderstaande bijlage (bij zowel de gemeentebegroting als bij de jaarrekening) geven we invulling aan het verzoek van de raad.

 

MPG-projecten

Zie de gemeenterekening 2020 en het MPG 2021 voor de meest actuele weergave van de MPG-projecten.

Vanaf eind 2018 hebben de raadsleden twee keer per jaar een digitale projectenrapportage over de grondexploitatieprojecten tot hun beschikking. Deze projectenrapportage "Projectview" is sterk visueel met behulp van een dashboard.

Mobiliteitsprojecten

 

Investeringsprojecten	Totaal krediet/begroot	Gerealiseerde kosten	Gerealiseerde opbrengsten	Nog te realiseren kosten	Nog te realiseren opbrengsten	Eindresultaat (nominaal)	Risico (bedrag obv risicoanalyse)
Mobiliteit
Fiets	465.366	451.598	445.303	13.769	20.063	0
Euregio fietspad	2.500.000	2.197.059	1.469.939	302.941	1.030.061	0
Subtotaal fiets	2.965.366	2.648.657	1.915.242	316.710	1.050.124	0
Studies	48.526	30.863	30.863	17.663	17.663	0
Openbaar vervoer	35.000	12.232	24.700	22.769	10.300	0
Vereffeningsreserve	1.161.558	221.625	221.615	939.933	939.944	0
Verkeersprojecten overig	1.544.701	1.414.780	1.431.141	129.921	113.561	0
Mobiliteitsplan jaarschijf 2015	354.437	236.379	227.793	118.058	126.644	0
Mobiliteitsplan jaarschijf 2017	109.800	79.311	73.574	30.489	36.226	0
Mobiliteitsplan jaarschijf 2018	9.902.824	3.357.747	2.308.183	6.545.077	7.594.641	0
Mobiliteitsplan jaarschijf 2019	7.010.855	3.065.780	3.527.252	3.945.075	3.483.603	0
Mobiltieitsplan jaarschijf 2020	1.799.296	571.986	303.254	1.227.310	1.496.042	0
Mobiliteitsplan jaarschijf 2021	5.224.129	451.219	17.000	4.772.910	5.207.129	0
Mobiliteitsvisie 2019-2023	19.456.262	3.394.314	3.350.951	16.061.948	16.105.311	0
Herinrichting Gronausestraat	796.000	521.525	0	274.475	796.000	0
Totaal mobiliteit	50.408.754	16.006.417	13.431.567	34.402.337	36.977.188	0

  

De risico's bij mobiliteitsprojecten worden per project door de projectleider gemonitord. Dit geldt vooral voor de grotere projecten (> 100.000 euro per project). De overige projecten worden in totaliteit beoordeeld. De risico's zijn beperkt door strikte sturing op kosten en opbrengsten. Indien sprake is van afwijkende kosten/opbrengsten (ten opzichte van het door de raad gevoteerde krediet, dan wordt dit verrekend met een vereffeningsrekening conform de afspraken in het raadsbesluit 2006.

6.7. Subsidies

Onderstaand een inzicht in het totale subsidiebudget dat beschikbaar is en de verdeling daarvan naar de doelen van stad. Opgemerkt wordt dat verstrekte subsidies in gevallen bijdragen aan meerdere doelen, maar om wille van het voorkomen van dubbeltelling in deze weergave enkel zijn meegenomen bij het doel waar de subsidie hoofdzakelijk toe bijdraagt.

Een subsidie kan alleen worden verstrekt als er een juridische grondslag voor is. De meeste subsidies worden verstrekt op grond van een bijzondere subsidieverordening. De algemene wet bestuursrecht staat ook toe dat een subsidie wordt verstrekt op grond van de begroting. Daarvoor moet de (beoogde) subsidieontvanger met naam en het maximaal beschikbare subsidiebedrag in de begroting zijn opgenomen (Awb, artikel 4:23, lid 3 sub c). Vandaar dat hieronder een specifieke subsidiestaat op het niveau van subsidieontvangers is opgenomen. De subsidiepartijen die zijn genoemd hebben niet automatisch recht op dit bedrag want er moet eerst nog worden voldaan aan andere subsidie eisen, zoals het indienen van een aanvraag met begroting en activiteitenplan.

 

In de subsidiestaat is te zien dat ten tijde van de begroting een aanzienlijk deel van de beschikbaar zijnde subsidiebudgetten nog niet is gelinkt aan individuele ontvangers maar nog op verzamelsubsidies staan. Dat maakt ook dat op het niveau van individuele subsidieontvangers niet altijd een goed vergelijk tussen 2021 en 2022 mogelijk is. Voor 2021 heeft inmiddels verlening vanuit de verzamelsubsidies plaatsgevonden, maar voor 2021 is dat nog niet gebeurd. Vergelijk over meerdere jaren op het niveau van individuele instellingen is pas echt mogelijk als voor al deze jaren de definitieve toekenning is afgerond.

Toelichting

 

De middelen Beschermd wonen (totaal 31,5 miljoen euro), Maatschappelijke Opvang (totaal 9,1 miljoen euro) en Vrouwenopvang (totaal 6,7 miljoen euro) ontvangt Enschede van het Rijk als zijnde centrumgemeente. Inzet van de middelen vindt plaats in overleg met de regiogemeenten. De middelen worden voor een groot deel ingezet via subsidies.

 

Deze subsidies voor Beschermd Wonen, Maatschappelijke Opvang en Vrouwenopvang zijn in 2021 onder de diverse "verzamel-subsidies" opgenomen. Na ontvangst van de subsidieaanvragen volgt er een toekenning.

 

Verzamelsubsidies Beschermd Wonen betreffen onder meer: RIBW, Tactus, Leger des Heils, Humanitas Onder Dak Twente, JP van den Bent, Zekere Basis.

 

Verzamelsubsidies Maatschappelijke Opvang en Vrouwenopvang betreffen onder meer: Humanitas onder Dak Twente, Jarabee,  Leger des Heils, Surplus, Tactus, Veilig Thuis Twente, Coördinatiecentrum Mensenhandel, Avedan, Kadera, Mediant, Wijkracht, Reclassering Nederland.

 

Daarnaast is voor 3,6 miljoen euro aan de verzamelsubsidies voor algemene voorzieningen opgenomen.

 

De taakstellingen efficiency subsidies Vitaal en Sociaal en niet indexeren van subsidies in programmabegroting 2018, samen 825.000 euro, is ingevuld binnen het Enschedse aandeel Wmo-Beschermd Wonen. De taakstelling op subsidies uit het coalitieakkoord en gemeentebegroting 2019-2020 van 1 miljoen euro (in de voorgaande begroting bijgesteld naar 500.000 euro) is nog niet toegewezen aan subsidieontvangers en is daardoor nog niet verwerkt in bovenstaande subsidiebedragen. 

 

 

Een aantal subsidies zijn programma overstijgend. Deze zijn opgenomen in onderstaande tabel. 

6.8. Meerjaren Prognose Parkeerbeheer

 

Jaarlijks valt de doorkijk van de Meerjaren Prognose Parkeerbeheer (MPP) samen met de totstandkoming van de gemeentebegroting. De totale begrote omzet in 2022 bedraagt 13,9 miljoen euro.

 

1. Meerjaren Prognose Parkeren 2021

 

In de Meerjaren Prognose Parkeren (MPP) 2022 en verder, wordt rekening gehouden met een positief exploitatieresultaat van 1,7 miljoen euro over 2022. Dit positieve exploitatieresultaat is onderdeel van de algemene middelen.

 

Het verschil in de lasten tussen de begrotingsjaren 2021 en 2022 wordt veroorzaakt door:

• hogere kapitaallasten als gevolg van een hoger investeringsniveau (119.000 euro);
• hogere materiele uitgaven mede als gevolg van prijsindexatie (151.000 euro);
• hogere dotatie aan de voorziening onderhoud (7.000 euro);
• hogere zakelijke lasten (36.000 euro)
• hogere lasten overig (8.800 euro).

 

Het verschil in de baten tussen de jaren 2021 en 2022 wordt veroorzaakt door:

• hogere opbrengsten voor garage parkeren (230.000 euro);
• hogere opbrengsten voor straat parkeren (142.000 euro).

Het verschil in de mutaties op de reserve parkeren tussen de jaren 2021 en 2022 ontstaat door:

• Lagere dotatie aan de reserve parkeren (500.000 euro)
• Lagere onttrekking aan de reserve parkeren (11.000 euro)

 

2. Parkeerinkomsten 2022 ev

 

In het coalitie akkoord is de afspraak opgenomen om de parkeertarieven ieder jaar 0,10 euro te verhogen. Deze verhoging is vorig jaar (2021) niet doorgevoerd gezien de impact van corona op de stad. Om de in het middelenkader begrote opbrengsten voor 2022 te realiseren zou eigenlijk een correctie plaats moeten vinden door het tarief met 0,20 euro te verhogen. Dit is gezien de effecten van corona en de zware tijd die ondernemers op dit moment ondervinden niet wenselijk. Daarom wordt er voor gekozen om in 2022 de reguliere 0,10 euro te verhogen en in de jaren 2023 en 2024 nogmaals 0,10 euro per jaar te verhogen zodat structureel wel de begrote opbrengsten worden gerealiseerd. Door de dotatie groot onderhoud van het parkeerbedrijf in 2023 uit te stellen kan het tekort van het niet verhogen van 0,20 euro in 2023 worden opgevangen. In 2022 is er dan nog een eenmalig tekort dat opgenomen wordt in het middelenkader. Daarbij verwachten we, op basis van de meicirculaire 2021, dat het kabinet ook nog komt met aanvullende coronacompensatie voor inkomstenderving o.a. op parkeren.

 

 

3. Onderhoudsvoorziening parkeren

 

In 2021 wordt een bedrag van 356.000 euro toegevoegd aan de reserve en wordt een bedrag van 596.000 euro voor (groot) onderhoudswerkzaamheden aan de voorziening onttrokken.

Op basis van contractuele afspraken wordt een deel van de onderhoudskosten en vervangingsinvesteringen in rekening gebracht bij partners.

 

4. Reserve.

 

In het raadsbesluit bij de PB2011-2024 zijn diverse deelreserves parkeren samengevoegd tot de reserve parkeren. Elk van de deelreserves hebben een eigen functie. Voor het opvangen van schommelingen in de parkeerexploitatie is 1.000.000 euro opgenomen.

 

5. Parkeren bezoekers MST in de H.J. van Heekgarage.

 

In het product parkeerbeheer worden de resultaten meegenomen uit de aanpassing van de H.J. van Heekgarage voor het Medisch Spectrum Twente (MST).

 

6. Fiscaliteit

 

Vanaf 2016 vallen de activiteiten van het parkeerbedrijf onder de Wet op de vennootschapsbelasting 1969 (vpb) voor zover sprake is van een fiscale onderneming. Over de fiscale winst die het parkeerbedrijf maakt met haar ondernemingsactiviteiten dient vennootschapsbelasting betaald te worden. Binnen het parkeerbedrijf is er sprake van uitoefening van overheidsactiviteiten (straat parkeren) en ondernemingsactiviteiten (garage parkeren). Straat parkeren en garage parkeren worden apart getoetst. Over de overheidsactiviteiten is weliswaar sprake van een fiscale onderneming, maar is geen vennootschapsbelasting verschuldigd, omdat een vrijstelling kan worden toegepast.

 

Voor het garage parkeren wordt jaarlijks beoordeeld of sprake is van een fiscale onderneming. Eén van de criteria is dat sprake moet zijn van ‘winst’. Jaarlijks wordt er zowel op basis van de begroting als op basis van de realisatie een fiscale geactualiseerde winsttoets gedaan voor het garage parkeren. De uitkomst van de winsttoets op basis van de begroting 2016, 2017, 2018, 2019 en 2020 van het parkeerbedrijf laat zien dat er (nog) geen fiscale winst wordt behaald waarover vennootschapsbelasting verschuldigd is.

 

 

 

6.9. Aangenomen moties en amendementen

Amendement A

Sterke raad, meer ondersteuning
Indieners: BBE, D66, VVD, PvdA, CDA, GL, SP, CU, DPE, EA, DENK, PVV, Groep Versteeg

Besluit:
Een nieuw punt 3 aan het dictum toe te voegen, luidende:

daarbij € 350.000,- incidenteel toe te voegen aan begrotingspost BBU801 (gemeenteraad), dit eenmalig te dekken uit de algemene middelen en de programmabegroting 2022 hierop aan te passen en bij de voorbereidingen van de Zomernota 2022 toe te werken naar het opnemen van een vaste norm in de gemeentebegroting (waarmee de werkbegroting van de raad (BU800 en BU801) structureel geborgd wordt als percentage van de totale omvang van de gemeentebegroting; vooralsnog hiervoor een norm van 0,4% van de totale begroting aan te houden).

Motie 1

Voorbereiding deltaplan talentbehoud
Indiener: BBE

Draagt het college op:

• Te inventariseren welke factoren bepalend zijn voor het aantrekken en het behoud van talent (niet enkel jongeren) voor de regio;
• Hierbij o.a. te betrekken de Studenten(verenigingen), de juniorkamer Twente, het bedrijfsleven, (Young) Twente Board, etc.
• Dialoogsessie te organiseren met de stakeholders betrokken bij het aantrekken en behouden van talent;
• De opbrengst te verwerken in een voorbereidingsdocument voor een later te vormen Deltaplan Talentbehoud.
• Het voorbereidingsdocument voor de zomer 2022 op te leveren.

 

Motie 2

Monitor duurzaamheid vanuit bedrijfsleven
Indiener: D66

Draagt het college op:
Voor eind februari 2022 een voorstel te doen voor een monitor duurzaamheid en energietransitie voor bedrijven en op welke wijze dit kan worden opgenomen in onze IPC-cyclus.

Motie 3

Enschede “welcoming city”
Indiener: D66

Draagt het college op:

• Voor medio februari 2022 een blauwe nota op te stellen voor een kaderstellen debat hoe Enschede als “Welcoming city” vorm te geven, voor de doelgroepen internationale kenniswerkers, arbeidsmigranten & internationale vakkrachten en vluchtelingen/statushouders;
• Daarbij specifiek aandacht te geven op welke wijze beleid gericht op deze drie doelgroepen bij kunnen dragen aan de toekomstige uitdagingen en tekorten op de arbeidsmarkt
  

Motie 5:

Onderzoek scenario’s lastenverlichting voor alle inwoners
Indiener: CDA

Draagt het college op:

• In maart 2022 een voorstel naar de gemeenteraad te komen waarin verschillende scenario’s uitgewerkt zijn voor lastenverlichtingen van huishoudens in Enschede.
• In de uitwerking nadrukkelijk gekeken moet worden naar de huishoudens die relatief het hardste geraakt worden door de lastenstijgingen.

Motie 9

Fossielvrije reclame
Indiener: Groenlinks

Draagt het college op:

• Te onderzoeken hoe reclame en marketingevenementen voor fossiele producten en diensten kunnen worden tegengegaan in de publieke ruimte;
• Daarbij voorrang te verlenen aan het uitfaseren van reclame voor bedrijven die primair werken in de fossiele industrie, reclame voor vliegvakanties ende meest vervuilende auto’s;
• Bij contractverlening en nieuwe contracten voor reclame in de openbare ruimte als voorwaarde te stellen dat er geen reclame voor fossiele producten en diensten wordt getoond;
• In gesprek te gaan met de huidige exploitanten van reclame in de openbare ruimte, om te bekijken of er mogelijkheden zijn al eerdere reclames voor fossiele producten en diensten uit te faseren;
• De raad zo snel mogelijk, maar uiterlijk voor de zomernota 2022, te informeren over de uitkomsten van deze gesprekken en eventuele kosten die hieruit voortvloeien.

Motie 12

Kansengelijkheid jongeren
Indiener SP

Draagt het college op:

• Voor uiterlijk april 2022 een voorstel naar de Raad te komen waarin de volgende punten zijn verwerkt:

o   Naast de inkomensgrens van 120% te hanteren ook maatwerk te bieden.

o   Naast het bieden van onderwijsbegeleiding wordt met inzet van welzijnswerk ook het gezin betrokken bij de kansen op een succesvolle onderwijsloopbaan voor de jongere.

• Aanvullende mogelijkheden om onderwijsondersteuning te bieden zo breed mogelijk in te zetten.

Motie 13

Meldpunt Energie Armoede
Indiener: PVV

Vraagt de raad zich uit te spreken:

• In de maand december 2021 een (tijdelijk) Meldpunt op te richten waar mensen zich kunnen melden (anoniem desgewenst) dat ze energiearmoede kennen
• Hier voldoende publiciteit aan te geven zodat de meeste huishoudens op de hoogte zijn van dit initiatief van de gemeente
• In het eerste kwartaal van 2022 de raad te informeren over de opgehaalde resultaten en een bijeenkomst met de raad te organiseren hoe we onze inwoners kunnen bijstaan die te maken hebben met energiearmoede of verborgen energiearmoede

Motie 16

In kaart brengen energiearmoede
Indiener: PVV

Draagt het college op:

• De mate van en redenen voor energiearmoede in Enschede in kaart te brengen en de Raad de bevindingen, alsmede mogelijke oplossingsrichtingen voor te leggen en niet te wachten op beloftes uit Den Haag
• Dit terug te koppelen ad Raad voor maart 2022

Motie 17

Plan voor de mantelzorg
Indieners: CU, PvdA, CDA

Draagt het college op:

• Voor de Zomernota met een voorstel naar de Raad te komen met een concrete uitwerking van de aanbevelingen uit het rapport respijtzorg;
• Tevens te komen met een bestedingsvoorstel mantelzorg gelden die nu begroot zijn.

 

Motie 19

Bufferzone rondom abortuskliniek
Indiener: DPE

Draagt het college op:

• o.m. betrokken partijen en handhaving er op toe te zien dat rondom de Emma abortus kliniek voldoende bufferzone in te stellen en daar tevens actief op te handhaven;
• Als dit volgens het college niet mogelijk is, beargumenteerd aan te geven waarom er elders in het land wel tot deze oplossing is gekomen;
• Indien het college onvoldoende mogelijkheden ziet voor een bufferzone rond de Emma abortuskliniek, dit bij de ministers van VWS en BZK onder de aandacht te brengen en aan hen te vragen met voorstellen te komen om intimidatie te kunnen aanpakken zonder het demonstratierecht aan te tasten;
• bovenstaande terug te koppelen aan de raad, voor het zomerreces 2022;

 

 

6.10. Overzicht dilemma's en externe effecten

Externe effecten

Gemeentefonds

In de Gemeentebegroting 2021-2024 was de stand van het Gemeentefonds berekend op basis van de septembercirculaire 2020. In deze zomernota is ook decembercirculaire 2020 meegenomen. Voor de meicirculaire wordt hieronder wel de doorrekening getoond. De meicirculaire is echter nog niet verwerkt in het saldo middelenkader en het college heeft hierop nog niet bijgestuurd. De redenen hiervoor zijn meerledig:

• De meicirculaire is dit jaar laat uitgekomen waardoor de doorrekening pas beschikbaar was vlak voor het moment waarop de zomernota in het college vastgesteld moest worden. Normaliter is dat geen probleem als de impact van de meicirculaire beperkt is. Deze meicirculaire bevat echter zo'n fors nadeel dat het niet meer gaat om kleine bijstellingen op alle voorbereidingen die zijn gedaan rondom de zomernota maar echt een nieuwe integrale afweging vraagt. Dat was op zo'n korte termijn niet meer mogelijk. Deze meicirculaire is daarmee opnieuw een voorbeeld van hoe grote schommelingen in de rijksuitkeringen het voor gemeenten erg lastig maken om te sturen. Voor nu is gekozen om de raad te informeren over de uitkomst van de meicirculaire maar nog niet bij te sturen in het middelenkader.
• Uit een historische analyse die is gedaan in het kader van een onderzoek naar ons financieel beleid blijkt dat kortingen in de meicirculaire vaak (deels) weer worden teruggedraaid bij de septembercirculaire. In de stedelijke commissie van 15 maart 2021 heeft de raad daarom ook al de voorkeur uitgesproken om, net als veel andere gemeenten, nog maar 1 keer per jaar bij te sturen op de verschillende circulaires die in een jaar uitkomen. Nu de meicirculaire voor kennisgeving aannemen en pas bij de begroting, als ook de septembercirculaire bekend is, op het saldo van deze circulaires bijsturen draagt daarmee bij aan het creëren van rust. Zowel bestuurlijk, politiek als in de stad.
• De komende maanden komt naar verwachting nog informatie beschikbaar die, naast de meicirculaire en septembercirculaire, nog grote impact kan hebben op het middelenkader. Zo wordt uitgekeken naar een besluit door het kabinet ten aanzien van het structureel beschikbaar stellen van extra jeugdgelden, komt er nieuw verdeelvoorstel voor het gemeentefonds beschikbaar en zal een nieuw kabinet mogelijk een coalitieakkoord presenteren. Het is verstandiger om al deze ontwikkelingen in één keer te wegen en op één moment tot bijsturing in het middelenkader te komen.

Zoals in onderstaand overzicht te zien is valt de meicirculaire flink negatief uit. Dit komt omdat het rijk verwacht de komende jaren minder geld uit te geven door lagere loon- en prijsontwikkeling, lagere rentelasten en een lagere afdracht aan de EU. Daarbij valt het nadeel voor Enschede groter uit dan voor de referentiegroep van 100.000+ gemeenten omdat Enschede minder hard groeit.

 

Gemeentefonds in duizend euro	2022	2023	2024	2025
Decembercirculaire 2020				-2.099
Totaal accreswijziging gemeentefonds tov begroting 2021				-2.099
Meicirculaire 2021	-1.653	-2.862	-4.017	-4.126
Nog niet verwerkt in middelenkader	-1.653	-2.862	-4.017	-4.126

  

 

Indexatie lonen, prijzen, rente en ozb

Het middelenkader wordt jaarlijks aangepast op een aantal externe effecten, zoals ontwikkelingen op het gebied van lonen, prijzen, rente en ozb. Het betreft een actualisatie van ramingen, gebaseerd op cijfers van het CPB en andere parameters. In de onderstaande tabel zijn deze externe effecten benoemd.

 

Indexatie lonen, prijzen, rente en ozb in duizend euro	2022	2023	2024	2025
1. Prijsontwikkeling	-2.240	-2.240	-2.240	-2.240
2. Ontwikkeling loonkosten	-3.750	-3.750	-3.750	-3.750
3. Premiestijgingen pensioen	-250	-250	-250	-250
4. Loon- prijscompensatie Gemeenschappelijke Regelingen	-168	-168	-168	-168
5. Indexatie onderwijshuisvesting	0	0	0	-192
6. Dekking vanuit stelpost loon-prijscompensatie	6.400	6.400	6.400	6.400
7. Indexatie OZB	831	831	831	831
8. Treasury	478	835	857	347
Totaal	1.301	1.658	1.680	978

 

 

1. Prijsontwikkeling
Het CPB gaat in de prognoses uit van een inflatie van 1,4% in 2022. Dit leidt tot een stijging van de prijzen met 2,2 miljoen euro.

 

2. Ontwikkeling loonkosten

Het CPB gaat in de prognoses uit van een loonstijging van 1,5% vanaf 2022. Dit percentage is overgenomen en zorgt voor een kostenstijging van 3,8 miljoen euro. De nieuwe gemeente CAO moet nog worden vastgesteld. Het kan dus zijn dat van dit bedrag moet worden afgeweken.

3. Ontwikkeling premiestijging pensioen
Historisch gezien houden we gemiddeld genomen rekening met 1,4 % stijging. Omdat een forse premiestijging werd verwacht is vorig jaar rekening gehouden met een pensioenpremie stijging van 2%. Dit jaar wordt een percentage van 1% voorgesteld. Dat zorgt vanaf 2021 voor 500.000 euro aan extra lasten.

4. Loon- prijscompensatie Gemeenschappelijke Regelingen
In de raadsbrief over de ontwerpbegrotingen van gemeenschappelijke regelingen d.d. 11 mei 2021 bent u geïnformeerd over loon- prijscompensatie bij gemeenschappelijke regelingen. De dekking hiervoor vanuit de begrote stelpost voor loon- en prijscompensatie is niet voor alle organisaties afdoende. Dit heeft te maken met de afwijking tussen de vermelde percentages en de indexaties die vanuit twents verband toegevoegd worden aan de budgetten. Reden hiervoor is dat de gemeenschappelijke regelingen al vroeg in het jaar hun begrotingen opstellen en daarvoor de informatie gebruiken zoals deze is gepubliceerd op Prinsjesdag van het vorige jaar. De gemeente stelt pas later haar middelenkader op en benut de percentages die bij de voorjaarsnota van het rijk worden gepubliceerd. Dit is de reden dat de Regio Twente (98.000 euro) en de Veiligheidsregio (70.000 euro) zijn opgenomen voor loon- en prijscompensatie (totaal 168.000 euro).

5. Indexatie onderwijshuisvesting
Als dekking voor de kapitaallasten van gedane onderwijsinvesteringen is in 2011 afgesproken dat het product onderwijshuisvesting jaarlijks geïndexeerd wordt. Dit heeft in 2025 een last van 192.000 euro tot gevolg.

 

6. Dekking vanuit de stelpost loon-prijscompensatie

In de stelpost loon-prijscompensatie is voor 2022, 2023, 2024 en 2025 een bedrag van 6,4 miljoen euro beschikbaar voor het opvangen van loon- en prijsontwikkelingen vanaf 2021.

7. Indexatie OZB
Uitgaande van inflatie zorgt indexatie van de ozb en overige belastingen voor een extra opbrengst van 831.000 euro.

 

8. Treasury
Het positieve verschil t.o.v. de gemeentebegroting 2021-2024 ontstaat door lagere rentelasten als gevolg van neerwaarts bijstellen van de verwachte rentepercentages voor zowel de verwachte herfinanciering als voor de kortlopende financiering in deze jaren. Wel wordt rekening gehouden met een (beperkte) stijging van de rente in de komende jaren. Op dit moment is de rente al stijgende nu het lijkt dat de coronacrisis aflopend is en de economische groei weer aantrekt. De omslagrente is overigens ongewijzigd en blijft 1,5%. De rentebaten vanuit de kapitaallasten zijn naar beneden bijgesteld nu blijkt dat de omvang van de activa lager is dan waarmee eerder rekening is gehouden.

Overzicht dilemma's

Anders dan voorgaande jaren kiest het college er dit jaar niet voor om de Raad beleidswensen en knelpunten voor te leggen. In deze paragraaf worden de keuzes voor het middelenkader van de zomernota in de vorm van dilemma's voorgelegd. Gestart wordt met de onderwerpen die aan het middelenkader worden toegevoegd. Gevolgd door onderwerpen die in mindering worden gebracht op het middelenkader. Deze dilemma's (wat niet meer doen om een toegevoegd onderwerp te kunnen bekostigen) zorgen per saldo voor onderstaand resultaat. Dit saldo wordt toegevoegd aan het saldo van het middelenkader zoals opgenomen in de inleiding van dit hoofdstuk. 

 

(x 1.000 euro)	2022	2023	2024	2025
Toevoeging aan middelenkader	15.059	12.430	11.720	11.041
Besparing op het middelenkader	-13.225	-12.854	-12.330	-12.330
Saldo	1.834	-424	-610	-1.289

 

De onderwerpen die worden toegevoegd zijn ingedeeld in de categorieën aflopende reeksen (taken waarvan de middelen stoppen of aflopen), wettelijke taak zonder voldoende middelen, onhaalbare taakstellingen en nieuw beleid en visies. Voor enkele onderwerpen zijn incidenteel middelen opgenomen (alleen in 2022 en/of 2023). Het college laat de keuze voor het continueren van deze onderwerpen (en het vinden van dekking) aan het nieuwe college. Alle onderwerpen uit onderstaande tabel worden toegevoegd aan het middelenkader. De toelichtingen op de onderwerpen staan onder de tabel. In bijlage 4 staan onderwerpen die op dit moment wel actueel zijn, maar door het college niet in het middelenkader zijn opgenomen. 

 

Onderwerp in duizend euro	2022	2023	2024	2025
Aflopende reeksen
1. Samenwerking kennisinstellingen	50	100	0	0
2. Vertrouwenspersoon en Cockpit	223	223	223	223
3. Formatie accountmanagement Technology Base	60	0	0	0
4. Areaaluitbreiding	81	81	81	81
5. Maatschappelijke huisvesting Stroinkshuis	80	0	0	0
6. Vervolg geven aan Bed, Bad, Brood	130	0	0	0
7. VPB reclame	200	200	200	200
8. Leges evenementen niet kostendekkend	217	0	0	0
9. Foundersbijdrage Novel-T	0	275	275	0
10. Combinatiefunctionaris sport in de stadsdelen en sportregisseurs	70	70	0	0
Wettelijke taak zonder middelen
11. Invoering omgevingswet	300	0	0	0
12. Duurzaamheidsinitiatieven	200	pm	pm	pm
13. Zonne-energie op daken versnellen	300	pm	pm	pm
14. Budget Voogdij/18+	900	0	0	0
15. Indexering SMD uit budget Jeugdhulp	400	400	400	400
16. Volumestijging Wmo	300	300	300	300
17. Privacy Officer	170	85	85	0
18. Zero emissie binnenstad	105	50	235	0
19. Structureel tekort jeugdhulp	3.500	3.500	3.500	3.500
20. FLO kosten Veiligheidsregio Twente	100	100	100	100
Onhaalbare taakstellingen
21. Betaald parkeren FC Twente	50	0	0	0
22. Inspanningsverplichting zwembad	0	160	160	160
23. Ondersteuning Huishouden	300	200	0	0
24. Minder promotie voor de regio	160	160	160	160
25. Clustering sportaccommodaties	300	233	183	99
Nieuw beleid en visies
26. Investeren in mobiliteit basisscenario (excl. Centrumkwadraat)	1.045	1.045	1.045	1.045
27. Financiering 0 en 1 fase	750	750	750	750
28. Uitbreiding BOA's	650	650	650	650
29. Aanpak kamerverhuurpanden (incidenteel)	135	0	0	0
30. Aanpak kamerverhuurpanden (structureel)	70	70	70	70
31. Impuls Groen Herstel: kwaliteit binnenstad (planvorming en eerste aanpak in 2022)	200	200
32. Kwalitatief vergroenen en herstel natuurlijk evenwicht	300	300	300	300
33. Beleidscapaciteit wonen en zorg	100	100	0	0
34. Ondergronds brengen hoogspanningskabels	550	0	0	0
35. Toename taken OZJT	63	63	63	63
36. Investeren in kansengelijkheid	100	100	100	100
37. Impuls op samenlevingsgericht werken en participatie	250	250	pm	pm
38. Impuls groen herstel: toekomstbestendige bedrijventerreinen	100	0	0	0
39. Fietsvisie basis	135	375	750	750
40. Materieel budget opgaven en instrumenten visie Landelijk Gebied	350	350	350	350
41. Extra inzet voor vroeg-signalering schulden en nazorg detentie	140	140	140	140
42. Basisbaan	pm	pm	0	0
43. Kapitaallasten investeringsagenda	1.600	1.600	1.600	1.600
44. Emancipatie / inclusie-agenda	25	pm	pm	pm
45. Parkeerinkomsten 2022 en 2023	300	300	0	0
Totale toevoeging aan middelenkader	15.059	12.430	11.720	11.041
46. Extra inkomsten gemeentefonds	-6.000	-6.000	-6.000	-6.000
47. Uitstel dotatie groot onderhoud parkeerbedrijf	0	-300	0	0
48. Bodem gelden 2016-2020	-410	0	0	0
49. Structurele ruimte Vitaal en Sociaal	-2.298	-2.298	-2.298	-2.298
50. Stelpost Sociaal Domein	-3.500	-3.500	-3.500	-3.500
51. Incidentele ruimte inkomensondersteuning	-385	-124	0	0
52. Incidentele ruimte transformatiereserve	-100	-100	0	0
53. Correctie loon- en prijscompensatie maatschappelijke- en vrouwenopvang	-532	-532	-532	-532
Totale besparing op het middelenkader	-13.225	-12.854	-12.330	-12.330

 

 

Toelichting op de toevoeging van het middelenkader

 

1. Samenwerking kennisinstellingen 

Voor Enschede heeft de samenwerking met de kennisinstellingen, als drager van nieuwe kennis en innovatie en economische groei in de regio, hoge prioriteit. Tegelijkertijd zijn er structureel geen middelen om te voorzien in de personele capaciteit om die samenwerking vanuit de gemeente succesvol gestalte te geven. Voor continuering van het convenant met de vier kennisinstellingen zijn eveneens middelen nodig 50.000 euro structureel.

 

2. Vertrouwenspersoon en Cockpit
Binnen de beleidsafdeling Strategie en Beleid is sprake van niet ad-gefinancierde inzet van beleidsadviseurs. Het gaat daarbij om taken waarbij gesproken wordt van nog te realiseren omzet. De taken worden wel verricht, de dekking ervoor is echter niet beschikbaar. Het gaat daarbij als eerste om de werkzaamheden voor de Cockpit. Dilemma is dat de Cockpit als onmisbaar wordt beschouwd in de advisering van Raad en college. Er is echter geen dekking (183.000 euro) voor de uitvoering van deze taak. De consequentie hiervan is dat uitvoering van deze werkzaamheden zou moeten stoppen. Tweede onderdeel betreft de werkzaamheden van de interne vertrouwenspersoon. Deze kosten bedragen 40.000 euro per jaar.

 

3. Formatie accountmanagement Technology Base

Gezien de complexiteit van de ontwikkelingen bij Techbase is het wenselijk de inzet vanuit het team Economie in de rol van accounthouder/gedelegeerd opdrachtgever te continueren. Als hier geen middelen voor beschikbaar worden gesteld, komt adequate bestuursadvisering en interne coördinatie onder druk te staan. 

 

4. Areaaluitbreiding

Betreft de jaarlijkse optelsom van uitbreiding en krimp van de openbare ruimte. De benodigde kosten voor beheer en onderhoud van alle assets betreffen materiële kosten, kosten inzet derden, kosten vanuit fte inzet eigen personeel en fte inzet vanuit Onderhoud Enschede BV. 

 

5. Maatschappelijke huisvesting Stroinkshuis

Dit Doe-Mee-Huis is de afgelopen tien jaar gefinancierd, het contract met de Woningcorporatie loopt af. Verlenging is noodzakelijk totdat de visie maatschappelijk vastgoed gereed is. 

 

6. Vervolg geven aan Bed, Bad, Brood

Dit is een voortzetting van de huidige voorziening naar 2022. Deze afweging wordt jaarlijks gemaakt. 

 

7. VPB reclame

Per 1 januari 2016 is de vennootschapsbelastingplicht ontstaan voor overheidsondernemingen. Deze ondernemingen kunnen voor hun ondernemingsactiviteiten vennootschapsbelastingplichtig zijn. Toetsing van ondernemingsactiviteiten heeft ertoe geleid dat de gemeente Enschede voor een aantal activiteiten aangifte doet voor de vennootschapsbelasting waaronder Reclame openbare terreinen. Er speelt een uitvoerige landelijke discussie over de vennootschapsbelastingplicht van reclame. De Gemeente Enschede heeft het standpunt ingenomen dat de reclame niet leidt tot heffing van Vennootschapsbelasting. De Belastingdienst heeft echter een ander standpunt. Om te voorkomen dat 8% belastingrente in rekening wordt gebracht is besloten om reclame met ingang van 2016 toch in de aangifte op te nemen om vervolgens in bezwaar te gaan tegen de eigen aangifte. Op grond van de reclame inkomsten is de gemeente jaarlijks ongeveer 200.000 euro aan vennootschapsbelasting verschuldigd aan de fiscus. In de risicoparagraaf is een kans opgenomen dat ons bezwaar gegrond wordt verklaard.

 

8. Leges evenementen niet kostendekkend

Enschede ontwikkelt zich steeds verder tot een evenementenstad met een nationale uitstraling en aantrekkingskracht. Dit draagt bij aan de strategische doelen van de stad. Het is onduidelijk of er in 2022 weer sprake kan zijn van een volwaardig evenementenseizoen. Onze ambitie blijft onverkort overeind: we willen als evenementenstad verder groeien en daarmee bezoekers van buiten de regio trekken. Het aantal grote evenementen met bezoekersaantallen tussen de 10.000 en 50.000 zien wij toenemen. Veiligheid is daarbij een steeds groter thema geworden, waarbij de toetsing ook uitgebreider en diepgaander is geworden. Hierdoor maken wij al jaren gemiddeld veel meer kosten en zijn de leges niet kostendekkend. Het afgelopen jaar is in verband met de coronacrisis niet representatief geweest, maar de voorgaande jaren heeft de kostendekkendheid tussen de 15% en 20% geschommeld. Dat zorgt voor 217.000 euro extra kosten.

Voor 2021 heeft het college door onder meer covid-19 afgezien van de in de coronanota 2020 aangekondigde verhoging van de leges voor (commerciële) evenementen. 2022 is waarschijnlijk weer een normaal jaar voor de evenementen. De sector heeft een extra impuls nodig om weer op gang te komen. Dat verhoudt zich slecht met een legesverhoging specifiek voor deze sector. Daarom wordt gevraagd om een intensivering van 217.000 euro voor 2022. 

 

9. Foundersbijdrage Novel-T

Voortzetting rol als Founder van Novel-T. Met directe beïnvloeding van inzet totale begroting van Novel-T. Met toenemende rol van Novel-T in clusterontwikkeling in m.n. Enschede (op Kennispark / in Connect-U) is aparte bekostiging vanuit Enschede nodig.

 

10. Combinatiefunctionaris sport in de stadsdelen en sportregisseurs

Het betreft de cofinanciering van de inzet van de sportregisseurs en de combinatiefunctionarissen voor naschoolse sportactiviteiten in de stadsdelen, in relatie met de stadsdeelagenda's. Het vervolg na 2023 wordt bepaald aan de hand van de evaluatie en de nieuwe sportnota. 

 

11. Invoering omgevingswet

De invoering van de Omgevingswet leidt tot onvoorziene kosten, waarin het beschikbare structurele budget van 300.000 euro niet voorziet. Dat structurele budget loopt in 2022 af en gaat met name naar extra medewerkerscapaciteit (voorbereiding Omgevingsvisie/Omgevingsplan, verbetering werkprocessen en begeleiding van versnelling/invoering Digitaal Stelsel Omgevingswet).

 

Voor 2022 is er voor de verschillende onderdelen binnen de Omgevingswet extra geld nodig (o.a. in verband met de uitgestelde inwerkingtreding van de wet). Deze kosten niet voorzien en noodzakelijk voor een goede implementatie van de wet en optimalisatie van dienstverlening. Dit draagt met name bij aan het strategische doel Goed Bestuur en is ook van belang voor alle strategische doelen. Hernieuwd uitstel van de Omgevingswet of andere onverwachte ontwikkelingen kunnen tot een verdere kostenverhoging in 2022 en verder leiden (pm-post).

 

12. Duurzaamheidsinitiatieven

Duurzaamheidsinitiatieven worden middels een gebiedsgerichte aanpak zorgvuldig ingepast. Om dit op te pakken zijn middelen benodigd om in de opstartfase (0/1) begeleiding te geven aan alle (particuliere) duurzaamheidsinitiatieven waarbij het om de opwek van zonne- en windenergie gaat. Voor de overgangsperiode naar de nieuwe coalitie wordt gevraagd hier in 2022 voor 200.000 euro beschikbaar te stellen. Ondertussen agenderen we de zoektocht naar fondsen en middelen voor de totale uitvoering van de energietransitie, zodat we ook na 2022 door kunnen met de begeleiding van duurzaamheidsinitiatieven.

 

13. Zonne-energie op daken versnellen

Het college wil aanvullend op de duurzaamheidsinitiatieven de duurzame energieopwekking op daken extra ondersteunen en faciliteren en stelt daar 300.000 euro extra voor beschikbaar. De focus op daken volgt uit de wens om het gebruik van het landelijk gebied voor energieopwekking zo veel als mogelijk te beperken en daarom maximaal gebruik te maken van toch al bebouwd gebied.

 

14. Budget Voogdij/18+

Vanuit het nacalculatie-effect op dit onderdeel van het budget Jeugdhulp is Enschede de laatste 2 jaar structureel gekort op dit budget. Voor 2021 was de afspraak om het effect (ruim 900.000 euro) op te vangen binnen geheel sociaal domein. Dit effect zou meegenomen worden in het nieuwe verdeelmodel van het Gemeentefonds. De invoering hiervan is uitgesteld tot 2023. Dat betekent dat voor 2022 opnieuw incidenteel dekking nodig is.

 

15. Indexering SMD uit budget Jeugdhulp

De indexering van de subsidie aan de SMD ten behoeve van de wijkteams is bij de overgang van de nieuwe taken niet goed opgenomen in de begroting. Dat moet voor 400.000 euro hersteld worden.

 

16. Volumestijging Wmo

Dit betreft een autonome groei van het beroep op Wmo-voorzieningen die met name wordt veroorzaakt door vergrijzing. Voor dit knelpunt wordt een beroep gedaan op het accres van het Gemeentefonds.

 

17. Privacy Officer

Doordat het informatiebeveiliging- en privacybeschermingsdomein groeit en ook bewustwording op dit gebied toeneemt komt er meer werk op de organisatie af. Voor een goede borging van de privacybescherming is naast kennis van de AVG ook specifieke kennis van sectorale wet- en regelgeving nodig. Dat vraagt om een decentrale aanpak om de privacybescherming in alle domeinen van de gemeente te organiseren. Hiervoor zijn gezamenlijk 2 fte's nodig.

 

18. Zero emissie binnenstad

Conform motie 'Zero Emissie Binnenstad Distributie' en raadsvoorstel 'Zero Emissie Stadslogistiek en toegangsbeleid stadserf' zijn dit de investeringskosten voor het invoeren van een Zero Emissie zone op het Stadserf. Dit leidt tot minder en schoner verkeer en is in lijn met het klimaatakkoord waarin is vastgelegd dat de 30 tot 40 grootste gemeentes van Nederland zero emissie stadlogistiek moeten hebben.

 

19. Structureel tekort jeugdhulp

In 2020 heeft AEF in opdracht van het Rijk (ministeries van VWS, Financiën, BZK en JenV) en de VNG onderzocht of er structureel extra middelen nodig zijn voor de uitvoering van de Jeugdwet en welke maatregelen er genomen kunnen worden om de kosten te verlagen. Het onderzoek heeft aangetoond dat gemeenten al jaren onvoldoende middelen krijgen om de Jeugdwet uit te voeren. Dat constateren we ook in Enschede en daar maken we ons ook al jaren hard voor. We hebben een analyse uitgevoerd hoe groot het structurele tekort op jeugdhulp is dat we vooruitkijkend af te dekken hebben. We schatten dit in op 3,5 miljoen euro. Dit tekort bestaat uit 2 componenten:

• Lopende taakstellingen op Jeugdhulp niet haalbaar (1,7 miljoen euro). We hebben onze lopende taakstellingen afgezet tegen de 19 maatregelen uit het AEF rapport. Hieruit is op te maken dat 1,7 miljoen euro (van de in totaal 13,2 miljoen euro aan lopende taakstellingen in het sociaal domein) niet te realiseren zijn.
• Autonome ontwikkeling volume Jeugdhulp (1,8 miljoen euro). Uit de verdiepende analyse blijkt dat sprake is van een autonome groei van Jeugdhulp. Op basis van de toegenomen zorgvraag in de laatste 5 jaar gaat het om 16%. Dit blijkt ook uit de analyse van het AEF rapport. De verwachting is dat deze autonome groei zich de komende periode doorzet en dat dit zich vertaalt in 1,8 miljoen euro nadeel. 

Vanzelfsprekend blijven we sturen op effectieve en efficiënte uitvoering van jeugdzorg en het omlaag brengen van gemiddelde kosten per client. Samen met het Rijk en de VNG werken we aan een hervormingsagenda welke moet leiden tot een beter beheersbaar stelsel waarin zorg beschikbaar is voor kinderen die dat echt nodig hebben.

 

 

20. Extra kosten Veiligheidsregio Twente

In het verleden zijn afspraken met de Brandweer gemaakt t.a.v. de financiering van personele voorzieningen, bijvoorbeeld de FLO (functioneels leeftijdsontslag). Wijzigingen in externe factoren en in de bekostigingssystematiek leiden tot aanpassing van de bijdrage.

 

21. Betaald parkeren FC Twente

Betreft een voornemen om met FC Twente nieuwe gebruiksovereenkomsten aan te gaan met huurpenningen voor het gebruikt van de gemeentelijke parkeerterreinen tijdens voetbalwedstrijden. Mede door corona is 2021 niet haalbaar.

 

22. Inspanningsverplichting zwembad

De inspanningsverplichting van 160.000 euro zoals opgenomen in het raadsbesluit is niet te realiseren. Sportaal heeft met behulp van externe expertise een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd in samenspraak met vertegenwoordigers van gebruikers naar zwembad-configuraties en bijbehorende exploitatie (op basis van ‘Total Cost of Ownership’). In de gekozen configuratie met de meest rendabele exploitatie is de 160.000 euro niet te besparen.

 

23. Ondersteuning huishouden

In het collegevoorstel met betrekking tot dit onderwerp is aangegeven dat de besparing pas na 2023 gerealiseerd kan worden. In 2022 en 2023 worden de besparingen al deels gerealiseerd. 

 

24. Minder promotie voor de regio

Invulling van de taakstelling lijkt een onhaalbare zaak als we kijken naar de ontvlechting / herinrichting van de Regio. Bovendien is de inschatting dat de ondernemers eerder een impuls op promotie nodig hebben na deze coronacrisis. Alternatief zou zijn om de taakstelling in te vullen door verlaging van het budget van Enschede Promotie (EP). Die zijn afgelopen jaren bij bezuinigingen al gekort, op enig moment is toeristenbelasting ingevoerd om verdere kortingen op hun budget te voorkomen. De meeropbrengst van de toeristenbelasting was bestemd voor EP, maar dat is twee jaar geleden bij de zomernota teruggedraaid. Daarom wordt voorgesteld deze taakstelling te laten vervallen.

 

25. Clustering sportaccommodaties

Op basis van de huidige plannen in combinatie met de investeringen in Diekman-Oost en de Multifunctionele Sportaccommodatie Zuid is een gefaseerde besparing mogelijk van 201.000 euro. Een bedrag van 99.000 euro is daarmee niet te realiseren. Hiervoor zijn de investeringen in de Multifunctionele Sportaccommodatie in Zuid en Diekman-Oost noodzakelijk in combinatie met de kosten voor het slopen en het afboeken van activa die bij clustering overtollig worden. Deze worden in de investeringsagenda opgenomen

 

26. Investeren in mobiliteit basisscenario (excl. Centrumkwadraat)

Mobiliteit is cruciaal voor een leefbare, aantrekkelijke en bereikbare stad. De mobiliteitsopgave die we hebben is fors. En de beschikbare middelen zijn ontoereikend om het basisniveau van doorstroming, verkeersveiligheid en onderhoud van verkeerslichten in stand te houden. Er is daarom behoefte aan structurele middelen hiervoor. De investeringsreeks voor het bassiscenario loopt tot 2032 op van 250.000 euro tot een structurele last van 1,2 miljoen euro (exclusief het basisscenario fiets van 750.000 euro. Die is apart opgenomen in het middelenkader). Gemiddeld is een reeks van afgerond 1 miljoen euro voor mobiliteit aan het middelenkader toegevoegd.

 

Het restant van de structurele reeks welke in de beginjaren niet volledig benut wordt is aan het einde van de afschrijvingstermijn nodig om het tekort af te dekken. De reserve mobiliteit functioneert voor dit deel als een egalisatiereserve vaste activa. Het niet benutte deel van deze reeks wordt in de reserve gestort en wordt onttrokken zodra de jaarlijkse kapitaallast boven de gemiddelde reeks komt. Deze werkwijze is conform BBV regels. 

 

27. Financiering 0 en 1 fase

De gemeente heeft AD budget (algemene dekkingsmiddelen) voor het aanjagen, beoordelen en toetsen van nieuwe initiatieven. Dit kunnen initiatieven van derden zijn (projectontwikkelaars maar ook particulieren) en  eigen initiatieven. De zogenoemde 0 en 1 (kaderstellende) fase van projecten.  Deze fase doorloop je altijd bij alle nieuwe projecten en initiatieven en hoort bij de basistaken van de gemeente in de ruimtelijke ontwikkeling. Deze werkzaamheden (en de uren die we daar dus in maken) kunnen we niet via kostenverhaal of anderszins op de initiatiefnemer afwentelen. Voor 2021 is ruim 1,7 miljoen euro budget beschikbaar voor de 0 en 1 fase. Terwijl alle geplande initiatieven die drukken op het 0 en 1 budget vragen om 2,3 miljoen euro. 2021 is daarmee geen uitzondering, in 2020 zijn we ook al gestart met meer initiatieven dan we middelen en capaciteit hadden. Het beeld is dat dit de komende jaren niet anders zal zijn, integendeel, de investeringsagenda, zal een extra beroep betekenen op de middelen voor 0 en 1 werkzaamheden. 

 

28. Uitbreiding BOA's

De maatschappelijke vraag naar handhaving voor diverse aandachtsvelden neemt toe (zoals voor een veilige openbare ruimte, overlast van jongeren, gebiedsverboden in de binnenstad, drugsafval en de naleving van de drank & horecawet). Dit hangt samen met de verschuiving van taken van politie naar gemeente. De gemeentebegroting biedt onvoldoende ruimte om de benodigde capaciteit van bijzondere opsporingsambtenaren (BOA’s) op niveau te brengen en te houden. Daarom is structureel 650.000 euro nodig. Dit dilemma sluit aan bij het aangenomen amendement ‘Borgen van veiligheid & preventie: aantal BOA handhavers op (‘benchmark’)niveau brengen en houden’. 

 

29 en 30. Aanpak kamerverhuurpanden (incidenteel en structureel)

Eind 2019 is gestart met de evaluatie en herijking van het beleid voor kamerverhuurpanden. In het kader van ‘de basis op orde’ hebben we alle kamerverhuurpanden in Enschede in kaart gebracht. Dit vormt de basis voor het nieuwe beleid. In november 2020 heeft de Raad een nota besproken met welke stappen nodig zijn om tot een actueel en bruikbaar overzicht te komen van kamerverhuurpanden. Dit kunnen we niet binnen de huidige capaciteit doen en er zijn dus extra middelen nodig. Het gaat om acties in het kader van (1) brandveiligheid van circa 300 panden, (2) handhaving op circa 350 vermoedelijk illegale kamerverhuurpanden en (3) actueel houden van het overzicht van alle kamerverhuurpanden.

De eerste twee acties zijn incidenteel/projectmatig, waarvoor geen capaciteit beschikbaar is. Daarnaast is het actueel houden van het overzicht een structurele toevoeging van nieuwe werkzaamheden. Deze acties dragen bij aan een vermindering van woonoverlast, de veiligheid en leefbaarheid van de stad en daarmee aan een duurzaam woon- en leefklimaat. 

 

31. Impuls Groen Herstel: kwaliteit binnenstad (planvorming en eerste aanpak in 2022)

Plan voor (herstel van) de binnenstad: proces en lobby (onder andere in het kader van de 100 miljoen euro voor herstel binnensteden en provinciale middelen), kwaliteitssprong en vergroening openbare ruimte, doorzetten stimuleringsfonds, experimenten om de leegstand tijdelijk te vullen en middelen voor extra marketingactiviteiten. 

 

32. Kwalitatief vergroenen en herstel natuurlijk evenwicht

Er zijn structureel middelen nodig om grotere negatieve effecten van de verstening, verdichting en soortenverschraling in de stad tegen te gaan. De verstening in de stad leidt ook nu al tot problemen. De afname en het verdwijnen van diversiteit in plant- en diersoorten leidt tot een verstoord natuurlijk evenwicht en plagen, zoals de eikenprocessierups. Daarnaast zien we grote opgaven op het tegengaan van invasieve exoten (plant- en diersoorten die zich invasief gedragen, de biodiversiteit aantasten, economische schade aanrichten of gezondheidsklachten kunnen veroorzaken). Tegelijkertijd zijn de uitvoeringsmiddelen voor biodiversiteit inmiddels afgelopen, zijn er geen middelen voor de lange termijn aanpak van de eikenprocessierups (werken aan het herstel van het natuurlijk evenwicht in de stad en daarmee de weerbaarheid van de stad) en zijn de vervangingsgelden voor groen niet toereikend om te zorgen voor het kwalitatief vergroenen van de stad.

 

Voor de gemeentebegroting 2022 komen we met een groenambitieplan, als toegezegd aan de Raad. Daarin koppelen we definitief de urgentie en ambitie aan benodigde middelen. Het dilemma is dus: niet investeren in biodiversiteit leidt tot structureel hoge lasten voor het bestrijden van plagen en invasieve exoten. Dit heeft negatieve gevolgen voor het leef- en vestigingsklimaat en de gezondheid van onze inwoners. 

 

33. Beleidscapaciteit wonen en zorg

Met de opdracht "meer wonen, minder zorg" wordt concreet vorm gegeven aan de huisvesting van mensen vanuit opvang en ter voorkoming van opvang in reguliere woonvormen, al dan niet met begeleiding. Deze opdracht loopt nu eind 2021 af en heeft nog een vervolg nodig alvorens het onderdeel kan zijn van het reguliere werk. Daarnaast is de opgave op het terrein van ouderenhuisvesting in toenemende mate in beeld en verwacht wordt dat de gemeente hier een grotere rol in zal gaan spelen. Dit zal allereerst zijn door het uitwerken van beleid op het gebied van wonen en zorg. Daarna in het verder vormgeven van de uitvoering daarvan. Om hier invulling aan te geven is vanaf 2022 ruimte binnen het begrotingsprogramma Duurzaam Wonen Leven Werken vrijgemaakt door herprioritering.

 

34. Ondergronds brengen hoogspanningskabels

Het Rijk heeft aangegeven het grootste gedeelte van de kosten voor het ondergronds brengen van de hoogspanningskabels in Enschede West (door Twekkelerveld, langs de (bedrijfs-)woningen aan de IJsbaanweg en op industrieterrein Westerval Noord)  voor haar rekening te willen nemen. De provincie en gemeente moeten dan wel het resterende bedrag beschikbaar stellen. De provincie heeft al groen licht gegeven en middelen vrij gemaakt. Met de bijdrage van de gemeente van in totaal 550.000 euro wordt een investering mogelijk gemaakt van circa 8 miljoen euro.

 

35. Toename taken OZJT

Het betreft personele inzet als gevolg van de noodzakelijke versterking van het regionaal (strategisch) contractmanagement en het borgen van de financiële expertise ten behoeve van de uitvoering van contractmanagement.

 

36. Investeren in kansengelijkheid

Ten aanzien van kansengelijkheid is er een motie van de Raad ingediend. Om kansengelijkheid écht vorm te geven, stelt het college voor om de ambtelijke capaciteit uit te breiden met een programmamedewerker/kwartiermaker kansengelijkheid. Iemand met kennis en gezag voor een domein-overstijgende coördinatie- en trekkersrol, om met een brede aanpak te komen voor een “trendbreuk” en een 10-jarenplan. Qua inspiratie kan gedacht worden aan de integrale wijkaanpak in Rotterdam. Vooralsnog ramen we voor de uitvoering van dit plan een ton per jaar structureel. Hierbij verwachten we in de uitvoering ook uit andere, bestaande budgetten te kunnen putten, omdat we een integrale benadering van het vraagstuk voorstaan.

 

37. Impuls op samenlevingsgericht werken en participatie

De komende jaren willen we meerdere vormen van participatie toepassen en in de stad gaan experimenteren vooral met de bedoeling om er samen (gemeente, politiek, stad) van te leren. En ook dat participatie echt en realiseerbaar is. ‘Echt’, dat wil zeggen dat inwoners en ondernemers daadwerkelijk samen de stad kunnen maken, eigen voorstellen, gesprekken en besluiten. En met ‘realiseerbaar’ wordt bedoeld dat we het als organisatie ook moeten inplannen en het een volwaardige plek geven in de ‘opdrachtverlening’ binnen de organisatie. Inclusief tijd, geld en expertise rond participatie. We nemen 2 jaar de tijd om met behulp van een concrete uitvoeringsagenda (met bijbehorende toolbox) te experimenteren, te leren, te borgen en te bepalen of en hoeveel structurele middelen vanaf 2024 nodig zijn. 

 

38. Impuls groen herstel: toekomstbestendige bedrijventerreinen

Zeker een kwart van alle banen bevindt zich op onze bedrijventerreinen, waar de daar gevestigde bedrijven innovaties van de kennisinstellingen en startups doorontwikkelen, op de markt brengen of toepassen in bestaande productieprocessen. Het belang van de terreinen is dus groot. Echter: de meeste terreinen voldoen niet meer aan de moderne eisen. Diverse rapportages laten zien ze langzaam achteruit gaan, technisch en economisch. Ook liggen er grote opgaven op het gebied van energie en duurzaamheid. Samen met de georganiseerde ondernemersverenigingen hebben we gebiedsgerichte agenda’s ontwikkeld per terrein. Om deze uit te voeren is, om te beginnen, 100.000 euro nodig. Dit voor het ondersteunen van ondernemersinitiatieven (zoals deelmobiliteit, veiligheid, verduurzamingsacties), verbeteren van verblijfskwaliteit en bereikbaarheid en aanjagen van fondsen voor herstructurering en revitalisering.

 

39. Fietsvisie basis

De Raad heeft in het voorjaar van 2021 unaniem de Fietsvisie Enschede 2030 vastgesteld. Deze visie zet in op drie doelen die sterk met elkaar samenhangen: 1) meer fietsbewegingen, 2) veilig op de fiets en 3) tevreden fietsers. Fietsen levert een belangrijke bijdrage aan de bereikbaarheid, de talentopgave, een duurzame groene stad en een inclusieve samenleving. We hebben in opdracht van de Raad in beeld gebracht wat uitvoering van het basisscenario van de fietsvisie kost. De investeringsreeks loopt op tot een structurele extra last van 750.000 euro. Naar aanleiding van het raadsbesluit Fietsvisie maken we deze kosten hier financieel apart zichtbaar; inhoudelijk horen ze thuis onder het basisscenario ‘mobiliteit’.

 

40. Materieel budget opgaven en instrumenten visie Landelijk Gebied

In de conceptvisie Landelijk Gebied hebben we voor de komende tien jaar de ambities vertaald naar opgaven. Voor de realisatie van veel van deze opgaven zijn we afhankelijk van de inzet van anderen. Om dit mogelijk te maken, te ondersteunen en voor cofinanciering te zorgen is structureel meer materieel budget nodig. Voor een onderbouwing van de opgaven verwijzen we naar de conceptvisie.

 

41. Extra inzet voor vroeg-signalering schulden en nazorg detentie

Continueren van de tijdelijke inzet omtrent vroeg-signaleren mede als gevolg van veranderende wetgeving en het vormgeven van het beleid van nazorg na detentie.

 

42. Basisbaan

Uit verschillende adviesrapporten blijkt dat er aan de onderkant van de arbeidsmarkt behoefte is aan meer duidelijkheid en zekerheid voor de klant. De basisbaan wordt daar als een oplossing in genoemd. Op dit moment worden verschillende opties voor een basisbaan in kaart gebracht. Het standpunt van het Rijk ten aanzien van de basisbaan is echter nog hoogst onzeker en daarmee ontbreekt ook het (financieel) perspectief op een duurzame oplossing. Omdat we juist een duurzaam perspectief willen bieden aan onze inwoners wachten we dit af en kunnen we dit perspectief inhoudelijk en financieel nog niet concreet maken.

 

43. Kapitaallasten investeringsagenda

In de investeringsagenda zijn diverse projecten opgenomen. Die projecten bestaan uit een mix van grondexploitaties en investeringsprojecten. Voor de investeringsprojecten geldt dat ze volgens de spelregels geactiveerd moeten worden. Activeren leidt tot een structurele kapitaallasten reeks in de begroting. In het middelenkader hebben we een kapitaallasten reeks opgenomen van 1,6 miljoen euro. Daarmee kunnen we de komende jaren al meerdere projecten uit de investeringsagenda oppakken. Dit bedrag is echter nog niet voldoende om de kapitaallasten van alle projecten in de investeringsagenda te dekken. Dat vraagt op middellange termijn dus mogelijk nog om een verdere ophoging van dit budget.

 

44. Emancipatie / inclusie-agenda

Het betreft de continuering van de gemeentelijke bijdrage voor het kunnen voortzetten van LHBTI-beleid in 2022. Voor continuering vanaf 2023 volgt een nieuwe afweging.

 

45. Parkeerinkomsten 2022 en 2023

In het coalitie akkoord is de afspraak opgenomen om de parkeertarieven ieder jaar 0,10 euro te verhogen. Deze verhoging is vorig jaar (2021) niet doorgevoerd gezien de impact van corona op de stad. Om de in het middelenkader begrote opbrengsten voor 2022 te realiseren zou eigenlijk een correctie plaats moeten vinden door het tarief met 0,20 euro te verhogen. Dit is gezien de effecten van corona en de zware tijd die ondernemers op dit moment ondervinden niet wenselijk. Daarom wordt er voor gekozen om in 2022 de reguliere 0,10 euro te verhogen en in de jaren 2023 en 2024 nogmaals 0,10 euro per jaar te verhogen zodat structureel wel de begrote opbrengsten worden gerealiseerd. Door de dotatie groot onderhoud van het parkeerbedrijf in 2023 uit te stellen kan het tekort van het niet verhogen van 0,20 euro in 2023 worden opgevangen. In 2022 is er dan nog een eenmalig tekort dat opgenomen wordt in het middelenkader. Daarbij verwachten we, op basis van de meicirculaire 2021, dat het kabinet ook nog komt met aanvullende coronacompensatie voor inkomstenderving o.a. op parkeren.

 

Toelichting op de besparing van het middelenkader

 

46. Extra inkomsten gemeentefonds

In de inleiding van hoofdstuk 3 is al toegelicht dat het meerjarenbeeld troebel is. Van diverse majeure ontwikkelingen is de impact op het middelenkader nog onduidelijk. Denk aan ontwikkelingen rondom extra gelden voor jeugdhulp, extra klimaatgelden, compensatie voor invoeren van de omgevingswet, de uitwerking van een nieuwe verdeelmodel voor het gemeentefonds, mogelijke afschaffing van de opschalingkorting, het beleid dat een nieuw kabinet nastaat en de impact van corona op de meerjarenbegroting. Deze onzekerheden bemoeilijken de begrotingsvoorbereiding 2022 en het opstellen van een nauwkeurig meerjarenbeeld.

 

Gemeenten moeten daarom aannames doen in het financiële kader. Te voorzichtig begroten leidt daarbij tot ingrijpende ombuigingsmaatregelen die het herstel uit de coronacrisis kunnen tegenwerken en op termijn mogelijk ook niet nodig blijken te zijn geweest. Te optimistisch begroten kan leiden tot het nemen van onverantwoorde risico's en de noodzaak om op lange termijn weer bij te sturen op de financiële positie. Het is zoeken naar een goede balans tussen prudent en offensief begroten.

 

De beredeneerde inschatting is gemaakt dat we rekening houden met 800 miljoen euro structurele ophoging in het gemeentefonds. De doorrekeningen van de verkiezingsprogramma's voor de 2e kamer verkiezingen, de uitspraak van de arbitragecommissie op de tekorten rondom de Jeugdhulp en recente uitspraken van de demissionair Minister van Binnenlandse Zaken op het afschaffen van de opschalingskorting geven ons het vertrouwen dat we dat bedrag verantwoord op kunnen nemen.

 

In ons middelenkader was reeds rekening gehouden met 300 miljoen euro structurele compensatie voor jeugdhulp. Dat vertaalde zich voor Enschede in 3,6 miljoen euro structurele dekking in het middelenkader. Bij een ophoging naar 800 miljoen euro komt daarmee 6,0 miljoen euro extra dekking beschikbaar. We nemen hiermee een gecalculeerd risico. Vanuit voorzichtigheidsprincipe hebben we in onze weerstandsratio ook rekening gehouden met een risico dat het tegenvalt op onze aannames.

 

47. Uitstel dotatie groot onderhoud parkeerbedrijf

Door de dotatie groot onderhoud van het parkeerbedrijf uit te stellen kan 300.000 euro worden ingezet om het tekort van het verhogen van de parkeertarieven in 2023 met 0,10 euro in plaats van de eerder begrote 0,20 euro worden opgevangen.

 

48. Bodem gelden 2016-2020

Het bodemprogramma loopt bijna op zijn eind, een nieuw programma inclusief financiering vanuit het rijk is in de maak. Omdat het huidige programma bijna afloopt zien we dat daar ruimte is om enkele andere vraagstukken te financieren aangezien we voor het bodemprogramma zelf niet alle middelen nodig hebben.

 

49. Structurele ruimte Vitaal en Sociaal

Op basis van analyse van jaarrekening resultaten van de afgelopen jaren binnen het sociaal domein is voor 2,3 miljoen euro structurele ruimte vrij te spelen. Het is goed te beseffen dat deze begrotingsruimte niet leidt tot wijzigingen in het voorzieningenniveau en uit te voeren werkzaamheden ten opzichte van voorgaande jaren. Het betreft de volgende onderwerpen: 

 

• Onderwijs (798.000 euro): Het betreft onderbesteding op de gemeentelijke inzet van de peuterarrangementen in het kader van onderwijsachterstanden bestrijding, combifunctionarissen en toezicht op kinderopvang.
• Sport & Gezondheid (300.000 euro): Het betreft onderbesteding op het budget voor sportsubsidies voor nieuwe initiatieven, innovatie, fusies en daarnaast onderbesteding op het uitvoeringsbudget voor gezondheid.
• Ondersteuning lokaal (Wmo) (500.000 euro): Financiële ruimte door het actualiseren van de begrotingsuitgangspunten op basis van de gemeenterekening 2020, rekening houdend met specifieke ontwikkelingen omtrent tarieven (Twents Ondersteuningsmodel, Ondersteuning huishouden) en effecten van het abonnementstarief.
• Algemeen maatschappelijke voorzieningen (150.000 euro): Mantelzorgondersteuning vindt met name plaats door structurele subsidiering van de maatschappelijke partners SMD en M-Pact waarvoor zij mantelzorgondersteuning geven in de vorm van informatie en ondersteuning. Dit mantelzorgbudget is complementair hierop en ondanks inspanningen voor extra aanvullende ondersteuning is gebleken dat er sprake is van structurele onderbesteding op dit budget. 
• Arbeidsmarktparticipatie (450.000 euro): Het betreft structurele ruimte op het budget voor nieuwe initiatieven waar nog geen verplichtingen voor zijn aangegaan, vrijval huurderving en vrijval van WIW/ID banen.
• Ondersteuning wijkteams (100.000 euro): Het betreft onderbesteding op het budget Centrum, Jeugd en Gezin en de Powers

50. Stelpost onderuitputting Vitaal en Sociaal

Hiervoor is al benoemd dat op basis van een analyse van de gemeenterekening resultaten van de afgelopen jaren binnen het sociaal domein voor 2,3 miljoen euro aan structurele ruimte is vrij te spelen. We gaan er daarnaast vanuit dat er 800 miljoen euro aan extra rijksmiddelen beschikbaar komen. Daarmee wordt ook het structurele tekort van 3,5 miljoen euro dat we hebben op de jeugdhulp afgedekt. Dat maakt dat dit tekort de komende jaren niet meer afgedekt hoeft te worden binnen de exploitatie van het sociaal domein. Gezien de (in absolute zin) positieve jaarrekening resultaten van de afgelopen jaren in het sociaal domein en omdat het college offensiever wil begroten is de verwachting dat aanvullend, dus bovenop de 2,3 miljoen euro structurele ruimte die al is benoemd, nog 3,5 miljoen euro ingezet kan worden voor de algemene afweging.

 

We stellen voor deze 3,5 miljoen euro op een stelpost onderuitputting op te nemen in het begrotingsprogramma Vitaal & Sociaal. Concreet betekent dit dat we de komende jaren anticiperen op onderuitputting op de budgetten in het begrotingsprogramma Vitaal & Sociaal. We kunnen deze onderuitputting op voorhand niet toewijzen aan concrete producten in de gemeentebegroting. Daarvoor zijn de uitkomsten in de jaarrekeningen op de diverse producten te grillig. Belangrijke oorzaken zijn wijzigingen in de rijksuitkeringen maar ook specifieke omstandigheden zoals de effecten van de corona-pandemie op de uitgaven en inkomsten van de gemeente.

 

Deze stelpost heeft een meerjarig karakter en bedraagt 3,5 miljoen euro. Gelet op het feit dat de geraamde onderbesteding niet te koppelen is aan een bestaand product binnen Vitaal en Sociaal wordt voorgesteld hiervoor een nieuw product toe te voegen in het begrotingsprogramma van de gemeentebegroting: "stelpost onderuitputting Vitaal & Sociaal". Deze stelpost wordt gedurende het begrotingsjaar ‘gevuld’ met voordelen die naar verwachting ontstaan op de verschillende producten. Binnen het programma Vitaal & Sociaal zal de stand van zaken van de invulling van de stelpost nauwlettend worden gemonitord. De actualisaties van de Zomernota zijn de momenten in de Planning & Control-cyclus waarover we over de invulling van deze stelpost zullen rapporteren aan de Raad. Bij de gemeenterekening vindt definitieve verantwoording plaats.

 

51. Incidentele ruimte inkomensondersteuning

Het betreft incidentele financiële ruimte afhankelijk van de veronderstelde groei van het bereik zoals opgenomen in de nota "Rondkomen met je inkomen".

 

52. Incidentele ruimte transformatiereserve

Het betreft de ruimte die ingezet wordt voor extra inzet op het terrein van wonen en zorg voor 2022 en 2023. De beleidscapaciteit ten behoeve van “Meer wonen, minder zorg” wordt gedekt uit de transformatiereserve Sociaal.

 

53. Correctie loon- en prijscompensatie maatschappelijke- en vrouwenopvang

De centrumtaken op het gebied van Maatschappelijke Opvang en Vrouwenopvang worden bekostigd met decentralisatie uitkeringen. Deze uitkeringen worden niet geïndexeerd, de loon-en prijsaanpassingen dienen via het accres vanuit het gemeentefonds van alle deelnemende gemeenten opgehoogd te worden en niet alleen vanuit Enschede. De hiertoe strekkende afspraken zijn met deze gemeenten gemaakt. 

 

 

 

6.11. Bezuinigingsmonitor

In deze bijlage volgt een update van de bezuinigingsmonitor. In onderstaande tabel is een samenvatting weergegeven. Op de volgende pagina's volgt een nadere toelichting per bezuiniging.  

 

 

Onderwerp (x 1.000 euro)	2021	2022	2023	2024	2025
Ingevuld	14.367	14.162	16.209	16.084	16.084
In gang gezet	4.663	5.448	5.833	6.208	6.292
Onhaalbaar*	1.150	3.110	3.053	2.803	2.719
Totaal	20.180	22.720	25.095	25.095	25.095

*Vastgesteld bij de zomernota 2021 en te verwerken bij de begroting 2022-2025.

 

Leeswijzer

Dit betreft een overzicht van alle lopende taakstellingen die in het verleden zijn afgesproken. In de kolommen 2021, 2022, 2023, 2024 en 2025 is aangegeven of de taakstelling haalbaar is. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt in: taakstelling is reeds ingevuld (groen), in gang gezet (geel) en de taakstelling is niet meer te realiseren (paars). In kolom update worden de wijzigingen t.o.v. de zomernota weergegeven. De onhaalbare (paars gearceerde) taakstellingen zijn als nadeel in het middelenkader verwerkt.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. {{source.parent_web_page_title}}
2. {{source.title}}