2. Financieel middelenkader

Het middelenkader komt uit de Zomernota 2017 en is met name gewijzigd door het verwerken van externe effecten (Cao, wijzigingen Rijksbudgetten) en de opname van aanvullende dekkingsmaatregelen.

Paragraaf 2.1 geeft een overzicht van het middelenkader. In paragraaf 2.2 vindt u een toelichting op de wijzigingen die sinds de Zomernota zijn verwerkt. Vervolgens lichten we de intensiveringen toe in paragraaf 2.3. Paragraaf 2.4 bevat een overzicht van dekkingsmaatregelen. In paragraaf 2.5 staat een overzicht van het structureel saldo van lasten en baten van de gehele begroting. Paragraaf 2.6 gaat over het Sociaal Fonds. In paragraaf 2.6 gaan we in op enkele risico's.

2.1. Middelenkader 2018-2021

Het middelenkader sluit aan op de besluitvorming die de raad bij de Zomernota heeft genomen. Zoals vastgesteld bij de Zomernota is de financiële opgave 14,4 miljoen euro in 2018, toenemend naar 16,8 miljoen euro vanaf 2021. De intensiveringen die bij de Zomernota zijn gekozen, bedragen in totaal 4,0 miljoen euro in 2018, oplopend naar 5,5 miljoen euro vanaf 2021. De raad heeft bij de Zomernota een pakket dekkingsmaatregelen vastgesteld van 18,4 miljoen euro in 2018 met een verhoging naar 24,7 miljoen euro in 2021. Dit leidde bij de Zomernota tot een eindsaldo van ongeveer 0 in 2018 en voor de jaren daarna een begrotingsoverschot van 0,1 miljoen euro in 2019, 2,5 miljoen euro in 2020 en 2,4 miljoen euro in 2021. In dit eindsaldo van de Zomernota zijn alle amendementen en de motie over de Kerstpakketten SW verwerkt.

Nadat het college de Zomernota had uitgebracht, heeft zich een aantal nadelige effecten op het middelenkader voorgedaan die bij elkaar optellen tot -6,3 miljoen euro in 2018 en afnemen naar -4,5 miljoen euro in 2021. Deze nadelen zijn toegelicht in paragraaf 2.2. Daar tegenover staan externe effecten die het saldo verbeteren. Bij elkaar opgeteld gaat het om 2,3 miljoen euro in 2018, 1,5 miljoen euro in 2019 en daarna toenemend naar 3,1 miljoen euro in 2021. Ook deze effecten zijn toegelicht in paragraaf 2.2.Het saldo van de nadelige en voordelige effecten heeft geleid tot een aanvullende opgave. Hiertoe heeft het college een pakket aanvullende dekkingsmaatregelen opgesteld, dat optelt tot 4,0 miljoen euro in 2018, 3,7 miljoen euro in 2019, 1 miljoen in 2020 en 0,8 miljoen in 2021.

Met alle dekkingsmaatregelen ontstaat er in 2018 een sluitende begroting, een tekort van 0,4 miljoen euro in 2019, een positief saldo van 0,6 miljoen euro in 2020 en 1,8 miljoen euro in 2021. Om ook in 2019 een sluitend begrotingssaldo te hebben en daarmee het weerstandsvermogen in 2019 op peil te houden (zie hoofdstuk 4.2, ontwikkeling weerstandsratio in 2019), stellen we een kasschuif van 0,43 miljoen euro van 2020 naar 2019 voor. Concreet betekent dit dat in 2019 een bedrag van 0,43 miljoen euro wordt onttrokken aan de reserve mobiliteit. In 2020 wordt het zelfde bedrag in de reserve mobiliteit teruggestort. Deze kasschuif heeft geen gevolgen voor de realisatie van mobiliteitsprojecten. Met de kasschuif is er een eindsaldo van 0 in 2018 en 2019 en een begrotingsoverschot van 0,2 miljoen in 2020 en 1,8 miljoen in 2021.

Gezien de enorme bezuinigingsopgave is het een behoorlijke inspanning geweest om een sluitende begroting te presenteren. Tegen deze achtergrond benadrukken we dat de ruimte voor nieuwe initiatieven bij deze Programmabegroting nihil is.

Middelenkader in miljoen euro	2018	2019	2020	2021
1. Opgave, zoals vastgesteld in Zomernota	-14,4	-13,2	-15,8	-16,8
2. Intensiveringen in Zomernota	-4,0	-5,1	-5,3	-5,5
3. Dekkingsmaatregelen in Zomernota	18,4	18,3	23,5	24,7
A. Eindsaldo bij Zomernota (=1+2+3)	0	0,1	2,5	2,4
B. Nadelige effecten, verwerkt na Zomernota	-6,3	-5,6	-5,4	-4,5
C. Voordelige effecten, verwerkt na Zomernota	2,3	1,4	2,6	3,1
D. Aanvullende dekkingsmaatregelen Programmabegroting	4,0	3,7	1,0	0,8
E. Subtotaal middelenkader Programmabegroting (=A+B+C+D)	0	-0,4	0,6	1,8
F. Kasschuif reserve mobiliteit		0,4	-0,4
G. Eindsaldo middelenkader Programmabegroting	0	0	0,2	1,8

2.2. Wijzigingen sinds Zomernota 2017

In deze paragraaf lichten we de wijzigingen in het middelenkader na de Zomernota toe. In de eerste tabel geven we een overzicht van de nadelige en voordelige effecten. Daarna volgt een overzicht van de aanvullende dekkingsmaatregelen.

	Wijzigingen middelenkader in 1000 euro	2018	2019	2020	2021
	Nadelige effecten op middelenkader
1	Effecten CAO akkoord	-2.813	-2.925	-2.925	-2.925
2	Bijstelling raming extra dividend Twence		-225	-225
3	Uitstel bestemming parkeeropbrengsten naar Fonds versterken bereikbaarheid		-400	-800	-1.100
4	Nationaal Muziekkwartier/culturele voorzieningen		-75	-75	-75
5	Groene leges	-300
6	Extra knelpunt Sociaal Fonds (Jeugdhulp)	-2.300	-1.600	-1.000
7	Extra uitname Rijk uit budgetten Sociaal Fonds (Wmo / Jeugd)	-400	-400	-400	-400
8	Bijstelling bezuiniging op indexatie subsidies	-425
9	Herstructurering Oost-Boswinkel				-35
10	Amendement C: handhaving woonoverlast	-60
	Subtotaal nadelige effecten	-6.298	-5.625	-5.425	-4.535

	Voordelige effecten op middelenkader
a	Inzet stelpost loon-prijscompensatie		900	900	900
b	Septembercirculaire	708	-124	1.685	2.163
c	Bijstelling budget BUIG	1.550	672
	Subtotaal voordelige effecten	2.258	1.448	2.585	3.063

_{NB. De gearceerde rijen 3,4 en 5 houden verband met Raadsbehandelingen van de betreffende dossiers.}

Toelichting nadelige effecten

1. Effecten CAO akkoord
Op 4 juli heeft de VNG een CAO akkoord met de vakbonden afgesloten, waarin afgesproken is dat de CAO lonen trapsgewijs toenemen tot een percentage van 3,25%. Het college heeft de raad op 12 juli geïnformeerd over de financiële effecten van het CAO akkoord en aangegeven dat deze in het middelenkader van de Programmabegroting 2018-2021 opgenomen wordt. Inmiddels hebben VNG en vakbonden de CAO bekrachtigd.

2. Bijstelling raming extra dividend Twence
Op basis van een mededeling van Twence naar de aandeelhouders over de winstverwachting in de komende jaren, is de raming van het dividend voor 2019 en 2020 voor 225.000 euro lager bijgesteld.

3. Uitstel bestemming parkeeropbrengsten naar Fonds versterken bereikbaarheid
Het huidige parkeerbeleid houdt in dat jaarlijks de uurtarieven verhoogd worden met 10 eurocent per uur. De opbrengsten van het parkeren worden aan de parkeerreserve toegevoegd. Verwacht wordt dat met deze reguliere verhoging de parkeerreserve een positieve stand zal krijgen. Via amendement E bij de Zomernota 2017 is aangegeven dat deze geprognotiseerde opbrengst niet zondermeer naar een fonds versterken bereikbaarheid kan gaan. Echter, op het moment van het uitbrengen van de begroting 2018 is er geen besluitvorming over de bestemming van het eventuele resultaat. Besluit hierover gaat plaatsvinden in 2018 na gereedkomen van de mobiliteitsvisie 2040. Dat betekent dat in deze begroting uitgegaan wordt van het huidige beleid; het exploitatieresultaat van het parkeren zal aan de reserve worden toegevoegd.

4. Nationaal Muziekkwartier/culturele voorzieningen
In oktober is een raadsvoorstel voor een investering in het Nationaal Muziekkwartier besproken. Indien dit raadsvoorstel aangenomen wordt, is vanaf 2019 een jaarlijks bedrag van 75.000 euro nodig waaruit de kapitaallasten van deze investering gedekt kunnen worden. In het middelenkader gaan we ervan uit dat het raadsvoorstel wordt aangenomen. Zie verder hoofdstuk 3.3. thema 2.

5. Groene leges
In de raadsbehandeling van het voorstel groene leges op 17 juli heeft de raad aangedrongen op de toezegging dat het college naar dekking zoekt voor continuering groene leges in 2018 en volgende jaren. De voorgestelde aanpak is dat de gemeente de invoering van regelgeving over energiezuinig bouwen naar voren haalt van 2020 naar 2018. Hiervoor moet de gemeente een beroep doen op de crisis- en herstelwet. Vanwege de aanlooptijd totdat het in 2018 is ingevoerd, stellen we voor om in 2018 nog een budget van maximaal 300.000 euro beschikbaar te stellen voor continuering van de regeling groene leges.

6. Extra knelpunt Sociaal Fonds (Jeugdhulp)
Op basis van een bijgestelde inschatting gaat het college uit van een verhoging van het knelpunt Sociaal Fonds (Jeugdhulp) met 2,3 miljoen euro in 2018, een bedrag van 1,6 miljoen in 2019 en 1 miljoen euro in 2020. Daarnaast is het risicoprofiel in het weerstandsvermogen op dit onderdeel verhoogd. Dit betekent dat de opgave om bij te sturen hoger is bij gelijkblijvende uitgaven. Over de ontwikkeling van de Jeugdhulp is er een proces afgesproken om Raadsleden mee te nemen in de (financiële) dilemma’s die hierbij zouden kunnen ontstaan.

7. Extra uitname Rijk uit budgetten Sociaal Fonds (WMO en Jeugd)
In de septembercirculaire (niet het accress) heeft het Rijk op de integratie uitkering sociaal domein een extra uitname gedaan op de budgetten WMO en Jeugd waardoor een extra knelpunt ontstaat. Tegenover deze uitnames staan geen lagere kosten. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door een correctie op een te hoog toegekend budget voor groeiruimte in de meicirculaire. De meicirculaire is het uitgangspunt geweest voor het bepalen van het knelpunt jeugdhulp en WMO. Het tekort wordt daardoor groter.

8. Bijstelling bezuiniging op indexatie subsidie
Het uitgangspunt van de geplande bezuiniging op de loon-prijsindexatie van subsidies, zoals vastgesteld in de Zomernota, is dat in principe alle subsidieontvangers geen indexatie zouden ontvangen. Als basis is de subsidiestaat van de Programmabegroting 2018-2021 gehanteerd, waarin ook subsidieontvangers van centrumgemeente-taken (waaronder Beschermd Wonen) zijn opgenomen. Voor de subsidie-ontvangers op het gebied van centrumgemeente-taken geldt echter dat de besluitvorming over budgetten in regionaal verband geschiedt. Hierop is alleen een besparing mogelijk bij een besluit in regionaal verband. Voor de jaarschijf 2018 geschiedt dat niet meer voor vaststelling van de Programmabegroting. Voor de jaren vanaf 2019 gaat de portefeuillehouder in overleg met de betrokken gemeenten om afspraken te maken over de indexatie van subsidies. Dit vanuit het uitgangspunt om alle subsidieontvangers zo veel mogelijk gelijk te behandelen.

9. Herstructurering Oost-Boswinkel
Met de herstructurering van Oost-Boswinkel wordt een nieuwe indeling van het huidige en toekomstige openbare gebied voorgesteld. De openbare ruimte wordt hierdoor een prettig verblijfsgebied. Door de bijdrage van de gemeente is het daarnaast mogelijk om het openbaar gebied een kwalitatieve impuls te geven, waardoor in de komende jaren minder onderhoudskosten ontstaan. De investering kan deels uit bestaande budgetten voor onderhoud wegen worden gedekt. Per saldo blijft een jaarlijks bedrag van 35.000 euro vanaf 2021 nodig.

10. Amendement C: Handhaving woonoverlast
Bij de behandeling van de begroting heeft de Raad bij amendement C besloten tot het beschikbaar stellen van een bedrag van 60.000 euro bij team Handhaving, die zich bezig zullen houden met de aanpak woonoverlast, (zoals besloten in het raadsvoorstel ‘Bestemmingsplan Onzelfstandige bewoning Enschede, corsa 1700102501’), tot het inzichtelijk maken van de prioritering van de handhaving richting een intensieve integrale aanpak van woonoverlast en het college op te dragen dekking te zoeken incidenteel voor 2018 en structureel voor de intensieve integrale aanpak voor 2019 en later. Voor 2018 leidt dit tot een nadelig effect op het middelenkader van 60.000 euro.

Toelichting nadelige effecten

a. Inzet stelpost loon-prijscompensatie
In de stelpost loonprijscompensatie is vanaf 2019 voor 900.000 euro gereserveerd voor de effecten van een mogelijke CAO. Dit bedrag wordt ingezet.

b. Septembercirculaire
De septembercirculaire levert een verhoging van het accres uit het Gemeentefonds op van 708.000 euro in 2018. In 2019 is er een verlaging van 124.000 euro. In de jaren 2020 en 2021 is er een aanzienlijke verbetering van het accres uit het Gemeentefonds van afgerond 1,69 miljoen euro in 2020 en 2,16 miljoen euro in 2021.

c. Bijstelling budget BUIG
Enschede ontvangt vanaf 2018 voorlopig een hoger budget van het Rijk dan eerder geraamd. Dit levert ten opzichte van de Zomernota in 2018 een meevaller op van 1,55 miljoen euro en in 2019 een meevaller van 0,67 miljoen euro. Hieraan zijn wel enkele risico’s verbonden, zoals een mogelijke daling van het macrobudget BUIG door een landelijke daling van de bijstandsbestanden, realisatie van de door ons begrote bezuinigingen en conjuncturele ontwikkelingen.

Aanvullende dekkingsmaatregelen
Vanwege de toename van de financiële opgave na de Zomernota legt het college in deze Programmabegroting de volgende aanvullende dekkingsmaatregelen voor.

	Aanvullende dekkingsmaatregelen (in 1000 euro)	2018	2019	2020	2021
1	Inzet reserves, verhoging ramingen opbrengsten
a	Reserve MSI	500
b	Reserve Parkeren		1.100
c	Reserve Flankerend Beleid	400	350
d	Vrijval BRP		150
e	Reserve incidenteel middelenkader	200
f	Bijstelling raming opbrengst ozb	200	200	200	200
g	Wijziging kostentoerekening binnen GBT en overhead	400	400	400	400
h	Inzet extra Rijksmiddelen statushouders	200
i	Reserve LEA	225
j	Reserve vergunningen	300		-300
2	Geen prijscompensatie intern	750	750
3	Heroverwegen keuzes Zomernota
a	Herziening intensivering Smart Cities	100	225	225	225
b	Certificering wijkteams	200
4	Inflatiecorrectie woonlasten	475	475	475
5	Dekking amendement C uit reserve gebiedsontwikkeling	60
	Totaal	4.010	3.650	1.000	825

Toelichting

1. Bijstellingen van reserves, voorzieningen en opbrengsten.
Beoordeeld is of een aantal buffers (reserves en voorzieningen) kunnen vrijvallen of geraamde opbrengsten verhoogd kunnen worden in het licht van herziene financiële cijfers per 1 september 2017. Het gaat om de volgende dekkingsmogelijkheden:

a. Reserve MSI
Vrijval van 500.000 euro uit reserve MSI. Voor dit bedrag zijn geen bestedingsvoorstellen geraamd. De vrijval houdt verband met een actualisatie van de projectenportefeuille.

b. Reserve Parkeren
Vrijval van 1 miljoen euro uit reserve Parkeren, die als buffer voor een negatieve reserve van het Parkeerbedrijf is ingesteld. In 2017 bereikt de reserve van het Parkeerbedrijf naar verwachting een positief saldo. In 2018 neemt het positief saldo volgens de prognose toe naar 1 miljoen euro en kunnen exploitatieschommelingen worden opgevangen. Daarom wordt voorgesteld om de buffer uit de (tegenhanger parkeren) reserve in 2019 te laten vrijvallen, wat een bedrag van 1,1 miljoen euro aan dekking oplevert.

c. Reserve Flankerend Beleid
In de reserve Flankerend Beleid is er de mogelijkheid om 750.000 euro vrij te laten vallen (in de tabel is dit bedrag verspreid over 400.000 euro in 2018 en 350.000 euro in 2019). Het gaat hierbij om nog niet geoormerkte middelen voor de jaarschijf 2018. Consequentie is wel dat deze middelen dan niet in 2018 kunnen worden ingezet voor aanvullende maatregelen om organisatieveranderingen door te voeren en/of frictiekosten voor alle bezuinigingsmaatregelen in 2018 op te kunnen vangen. Deze vrijval is nodig vanwege de financiële opgave en heeft het risico dat er mogelijk toch in 2018 nog aanvullende middelen voor Flankerend Beleid nodig zijn. Gezien de bezuinigingsmaatregelen die in de Programmabegroting zijn opgenomen, is onze verwachting dat het resterende bedrag voor Flankerend Beleid in 2019, 2020 en 2021 noodzakelijk is om deze te kunnen realiseren.

d. Vrijval BRP
Er is in 2019 een vrijval van 150.000 euro mogelijk van de geplande uitgaven voor de herziening BRP als gevolg van het voorlopig vervallen van een landelijke voorziening.

e. Reserve incidenteel middelenkader
In de reserve incidenteel middelenkader is een bedrag van 200.000 euro nog zonder bestedingsvoorstel. Vrijval is mogelijk zonder dat geplande activiteiten moet worden geschrapt.

f. Bijstelling raming opbrengst ozb.
Voor 2017 en verder is er een meevaller van 200.000 euro.

g. Wijziging kostentoerekening binnen GBT en overhead
Door een wijziging van de kostentoerekening binnen het GBT vallen minder kosten onder de ozb-heffing. Daarnaast geeft een Bbv-wijziging de mogelijkheid voor een gewijzigde toerekening van overhead. Dit leidt tot een structureel voordeel van 400.000 euro voor de algemene middelen.

h. Inzet extra Rijksmiddelen statushouders
De inzet van extra Rijksmiddelen voor statushouders zorgt ervoor dat uitgaven aan bijzondere bijstand voor statushouders voor 200.000 euro gedekt kunnen worden. Vrijval is mogelijk zonder consequenties voor de geplande activiteiten van het Actieprogramma Meedoen en Thuis Voelen.

i. Reserve LEA
Op dit moment zit er voor 2018 nog 450.000 euro in de reserve LEA. Een onttrekking uit de reserve LEA van 225.000 euro is mogelijk. De consequentie daarvan is dat er in de nieuwe coalitieperiode minder middelen beschikbaar zijn voor de LEA.

j. Reserve vergunningen
Uit de reserve vergunningen kan een bedrag van 300.000 euro ingezet worden als dekking voor de continuering van de regeling groene leges in 2018. De consequentie hiervan is dat er komende jaren minder middelen beschikbaar zijn om eventuele tegenvallende leges-opbrengsten op te kunnen vangen. In 2020 wordt een bedrag van 300.000 euro teruggestort in de reserve vergunningen. Indien mogelijk wordt de reserve vergunningen in een eerder jaar aangevuld tot het vastgelegd maximumbedrag van 500.000 euro.

2. Geen prijscompensatie intern
Vanwege de noodzaak om een sluitende begroting te realiseren, is als bezuinigingsmaatregel opgenomen om intern geen prijscompensatie te verstrekken. Het gaat hoofdzakelijk om een korting van 1,2% op inkoop, verstrekking van goederen en diensten en materiële budgetten in de gemeentelijke organisatie. De indexatie die nodig is om de huur voor ambtelijke huisvesting te betalen wordt wél toegekend. Vanwege de mogelijke overlap met andere bezuinigingsmaatregelen wordt deze maatregel alleen tijdelijk voor twee jaar voorgesteld. Inhoudelijk gezien heeft deze maatregel niet de voorkeur, maar gezien de financiële noodzaak wordt deze dekkingsmaatregel toch voorgesteld voor de jaren 2018 en 2019, de jaren waarin de financiële urgentie het grootst is.

3. Heroverwegen keuzes Zomernota
In het licht van de gewijzigde financiële opgave bij de Programmabegroting leggen we een aantal keuzes uit de Zomernota ter heroverweging voor.

a. Herziening intensivering Smart Cities
In de Zomernota is een intensiveringspakket voor Smart Cities opgenomen. Het voorstel bij de Programmabegroting is deze intensivering te herzien, omdat deze binnen het pakket economische intensiveringen de minste impact zou hebben.

b. Certificering wijkteams
In de Zomernota is een structurele intensivering van 500.000 euro opgenomen voor certificering van de wijkteams. De intensivering wordt in 2018 verlaagd naar 300.000 euro, waardoor er in 2018 een bedrag van 200.000 euro vrijvalt. Het resterende bedrag van 300.000 euro is expliciet nodig om aan de wettelijke kaders te voldoen. Dit bedrag wordt uitgekeerd als de wijkteams voldoen aan in contractafspraken 2018 vast te leggen transformatieresultaten (minder uitgaven, minder doorverwijzingen etc.).

4. Inflatiecorrectie woonlasten
In de periode 2014-2018 nemen de woonlasten gemiddeld minder toe dan de inflatie in deze jaren. Het voorstel is om een correctie hierop toe te passen, die facto leidt tot een inflatiecorrectie van gemiddeld 3 euro per jaar. De lastenverlaging als gevolg van de tariefaanpassing diftar is in deze berekening niet meegenomen en blijft beschikbaar voor de inwoners. Een uitgebreid overzicht van de lokale heffingen is zichtbaar in paragraaf 4.1 Lokale heffingen.

5. Dekking amendement C uit reserve gebiedsontwikkeling

Bij amendement C heeft de raad besloten om 60.000 euro beschikbaar te stellen voor handhaving woonoverlast en het college opgedragen dekking hiervoor te zoeken in de reserves "gebiedsontwikkeling" en "nog uit te voeren werkzaamheden'. De reserve gebiedsontwikkeling zal hiervoor ingezet worden.

2.3. Intensiveringen

Deze paragraaf bevat een overzicht van de intensiveringen die in de Zomernota zijn opgenomen. Daar waar er in de Programmabegroting wijzigingen op deze intensiveringen zijn, worden deze toegelicht. Door deze wijzigingen sluit het intensiveringenpakket uit de Zomernota op 3,7 miljoen euro in 2018, 4,9 miljoen euro in 2019, 5,0 miljoen euro in 2020 en 5,3 miljoen euro in 2021.

	Intensiveringen in 1000 euro	2018	2019	2020	2021
A	Economie Basis	-2.450	-2.450	-2.450	-2.000
D	Binnenstad		-78	-248	-978
F	Duurzaamheid	-100
G	Openbare ruimte	-208	-208	-208	-208
H	Versterking Sociaal Domein	-700	-900	-900	-900
I	Stedelijke voorzieningen	-100	-100	-100	-100
J	Flankerend Beleid		-700	-700	-700
K	Klachtencommissaris, LHTBI-beleid, intensivering Inkoop	-125	-425	-425	-400
	Totaal	-3.683	-4.861	-5.031	-5.286

Intensiveringen die niet zijn gekozen bij de Zomernota, zijn niet in de bovenstaande tabel opgenomen. Het betreffen de intensiveringen die in de Zomernota onder de nummers B, C, E en L zijn gepresenteerd. Hieronder volgt een nadere toelichting op de intensiveringen die bij de Zomernota zijn gekozen.

A. Economie basis

Domein/ programma	Intensivering in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
Economie	Agenda voor Twente	-2.000	-2.000	-2.000	-2.000
	Kennispark	-350	-350	-350
	Smart Cities*	0	0	0	0
	Internationalisering - Duitslandagenda	-100	-100	-100
	Subtotaal	-2.450	-2.450	-2.450	-2.000

_{* De intensivering voor Smart Cities is bij deze Programmabegroting heroverwogen in het licht van de vergrote financiële opgave.}

Agenda voor Twente
De Agenda voor Twente heeft tot doel de sociaaleconomische structuur van Twente duurzaam en substantieel te versterken. Zie verder hoofdstuk 3.2, thema 1.

Kennispark
De verhoogde bijdrage aan Novel-T (voorheen stichting Kennispark Twente) stelt Novel-T in staat extra in te zetten op ondersteuning van (nieuwe) high-tech-ondernemingen. Dit leidt tot meer succesvolle start ups en scale ups in Twente en een versteviging van de positie van de bestaande industrie. Het directe resultaat daarvan is verdere werkgelegenheidsgroei in de high tech-sector in Twente. Zie verder hoofdstuk 3.2, thema 4.

Smart Cities
De in februari 2017 ondertekende Smart City Agenda heeft als opdracht het bevorderen van de hightech ontwikkelingen in de stad met groei van werkgelegenheid tot gevolg. Vanwege de vergrootte financiële opgave wordt deze intensivering bij de Programmabegroting heroverwogen. Zie verder hoofdstuk 3.2, thema 1.

Internationalisering, Duitslandagenda
Vanwege de prioriteit die gegeven wordt aan het versterken van de contacten met Duitsland (Enschede als meest Duitse stad van Nederland), is in het Economie-basis pakket een intensivering van 100.000 euro opgenomen voor de jaren 2018 tot en met 2020. Zie verder hoofdstuk 3.2, thema 1.

D. Binnenstad (Kop Boulevard, fonteinen)

Domein/ programma	Intensivering in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
DLO	Ontwikkeling Kop Boulevard			-170	-900
DLO	Fonteinen		-78	-78	-78
	Subtotaal		-78	-248	-978

Ontwikkeling Kop Boulevard
Om van het gebied Kop Boulevard een kwalitatief hoogwaardige stadswijk mogelijk te maken, moet er worden ingegrepen in de omgevingskwaliteit. Hiervoor zijn infrastructurele maatregelen nodig. Zie verder hoofdstuk 3.3, thema 1.

Fonteinen
De fonteinen leveren een onmisbare bijdrage aan de doelstelling van een bruisende Binnenstad. Het knelpunt bij de fonteinen wordt opgevangen door de extra inzet in de binnenstad van het amendement van de Programmabegroting 2017-2020 te annuleren (ZN dekkingsmaatregel VIII) waardoor de fonteinen aan kunnen blijven.

F. Duurzaamheid
Op 10 april zijn de uitkomsten van het participatieproces (Enschede Wekt Op) in de raad besproken. Daarin is de wens uitgesproken om te komen tot een brede reikwijdte van de Energievisie. Deze zou zich niet alleen moeten richten op locaties voor zonne- en windenergie, maar ook op andere hernieuwbare energiebronnen, op energiebesparing en de opslag van duurzame energie. Zie verder hoofdstuk 3.3, thema 9.

G. Kwaliteit openbare ruimte (Maaibeleid)
Via het amendement “maaibeleid” draagt de gemeenteraad het college op om voor het beheer en onderhoud van de openbare ruimte in de begroting een extra bedrag van 208.000 euro in te zetten. Zie verder hoofdstuk 3.3. thema 6.

H. Versterking Sociaal Domein

Domein/ programma	Intensivering in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
Sociaal	Handhaving en toezicht Sociaal Domein	-400	-400	-400	-400
Sociaal	Certificering wijkteams*	-300*	-500	-500	-500
	Subtotaal	-700	-900	-900	-900

_{* Het bedrag voor de certificering wijkteams wordt in de Programmabegroting bijgesteld van 500.000 naar 300.000 euro in 2018.}

Handhaving en toezicht sociaal domein
Malafide aanbieders moeten worden aangepakt, zodat cliënten de zorg krijgen (kwalitatief en kwantitatief) die zij toegewezen hebben gekregen. Door meer inzet op handhaving en toezicht kan betere controle en risicosturing plaatsvinden. Zie verder hoofdstuk 3.1, thema 4.

Certificering wijkteams
Er zijn eind vorig jaar kwaliteitsnormeringen vastgesteld voor medewerkers in de eerste lijn. De uitkomst is dat we met kwaliteitskaders werken waarbij medewerkers gecertificeerd gaan worden voor hun taken. Zie verder hoofdstuk 3.1, thema 4.

I. Stedelijke voorzieningen (ijsbaan)
De IJsbaan Twente kampt met een structureel exploitatietekort (200.000 euro per jaar). De ijsbaan ontvangt vanaf 2018 een exploitatiesubsidie, op voorwaarde dat exploitant zelf ook voor 50% het huidige tekort afdekt. Voor de gemeente leidt dat tot een intensivering van 100.000 euro.

J. Flankerend Beleid
Voor het gehele pakket aan bezuinigingsmaatregelen is het noodzakelijk om middelen voor flankerend beleid beschikbaar te hebben. Invoegen hyperlink

K. Klachtencommissaris, voortzetten LHTBI Beleid en intensivering inkoop

Domein/ programma	Intensivering in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
DFB	Klachtencommissaris (Programma Goed Bestuur)		-300	-300	-300
Sociaal	Voortzetten LHTBI beleid	-25	-25	-25
DFB	Intensivering inkoop	-100	-100	-100	-100
	Subtotaal	-125	-425	-425	-400

Klachtencommissaris (Programma Goed Bestuur)
Voor de continuering van de activiteiten van de klachtencommissaris en andere activiteiten uit het programma Goed Bestuur is circa 300.000 euro nodig.

Voortzetten LHTBI beleid
Gewenste middelen om het LHTBI beleid voort te kunnen zetten de komende drie jaar. (LHBTI=lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender mensen met een intersekseconditie)

Intensivering Inkoop
Vanuit een toenemend belang van de realisatie van de gemeentelijke inkoopdoelstellingen alsmede de meer regisserende rol naar marktpartijen (en daarmee toenemend en professioneler contractmanagement) is een intensivering op Inkoop noodzakelijk. Zie verder hoofdstuk 3.4, thema 9.

2.4. Dekkingsmaatregelen

In deze paragraaf worden de dekkingsmaatregelen gepresenteerd en toegelicht die na raadsbehandeling in het gekozen scenario van de Zomernota zijn opgenomen. Op enkele onderdelen zijn de tabellen geactualiseerd naar de stand van zaken bij de Programmabegroting. Het totale pakket aan dekkingsmaatregelen uit de Zomernota sluit na afronding op 18,0 miljoen euro in 2018, 17,7 miljoen euro in 2019, 22,5 miljoen euro in 2020 en 23,6 miljoen euro in 2021.

	Dekkingsmaatregelen in 1000 euro	2018	2019	2020	2021
I	Transformatie Sociaal Domein	4.180	6.688	8.338	10.688
II	Sociaal Domein versoberen	1.400	3.137	3.637	4.137
IV	Onderwijs	798	342	342	342
V	Vrijval onderbestede middelen en sept circulaire '16	3.910	3.860	5.160	5.560
VI	Kasschuif	2.500	-1.250		-1.250
VII	Algemene ingrepen (kaasschaaf)	2.905	1.330	1.330	1.330
VIII	Versoberende maatregelen in fysiek domein en stadsdelen	906	631	545	545
IX	Cultuur	50	200	350	500
X	Opbrengsten Parkeerbedrijf	100	100	100	100
XIV	Taakstelling organisatie	1.000	1.650	1.650	1.650
XVI	Dividend Twence	250	1.000	1.000
	Totaal	17.999	17.688	22.452	23.602

Een aantal dekkingsvoorstellen is niet gekozen bij de Zomernota en is in de Programmabegroting daarom op 0 gezet. Het betreft de dekkingsmaatregelen met de nummers III, XI, XII, XIII en XV. Deze afgevallen dekkingsmaatregelen zouden in de raadsbehandeling van de Programmabegroting alsnog ingebracht kunnen worden als ‘alternatief dekkingsvoorstel’. Hieronder volgt een nadere toelichting op de dekkingsmaatregelen, die wél zijn opgenomen in de Programmabegroting.

I: Transformatie Sociaal Domein

De afgelopen jaren hebben vooral in het teken gestaan van de transitie, het opvangen en uitvoeren van de nieuwe gedecentraliseerde taken. Daardoor heeft de transformatie, de kanteling van het systeem, nog niet de gewenste effecten opgeleverd. Het college wil de volgende maatregelen nemen om deze transformatie te versnellen en daarmee dekking te genereren om de opgave in het sociaal domein op te vangen. Daarbij moet wel gemeld worden dat een deel van de voorgestelde maatregelen inspanning van derden vergt, niet alleen van de gemeente.

Domein/ programma	S/I	Dekkingsmaatregelen in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
Sociaal	Structureel	Scheiden wonen en zorg		500	1.000	1.500
		Realiseren algemene voorzieningen ter vervanging van maatwerkvoorzieningen	1.000	1.250	1.500	1.750
		Wijkteams en voorliggend	600	900	1.100	1.700
		Sturing op verwijzers	300	500	500	600
		Sturen op aanbieders			100	100
		Inkoop Jeugdhulp	100	800	900	900
		Beleidsaanpassingen Jeugdhulp	200	300	800	1200
		Focus op uitstroom bijstand	1.200	2.000	2.000	2.500
		OZJT terug naar wettelijke kerntaak		150	150	150
		Niet benutte SW middelen in de begroting MO	55	55	55	55
		Sturen op kosten Stadsbank	35	70	70	70
	Incidenteel	Vrijval reserve gezond meedoen (Menzis)	70
		Inzet middelen Gezond in de Stad	490	163	163	163
		Inzet reserve maatschappelijke functie Sport	130
		Totaal	4.180	6.688	8.338	10.688

Toelichting:

Scheiden wonen en zorg
De intramurale voorzieningen bevatten complete pakketten met wonen, begeleiding en levensonderhoud. Het zijn daardoor dure voorzieningen. Door het wonen en de zorg te scheiden, nemen de kosten per cliënt fors af. Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 7.

Realiseren algemene voorzieningen ter vervanging van maatwerkvoorzieningen
We gaan een aanbod van algemene voorzieningen creëren. Daarmee verminderen we het aantal geïndiceerde maatwerkvoorzieningen Ondersteuning Zelfstandig Leven (OZL) & Ondersteuning Maatschappelijke Deelname (OMD). Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 2.

Wijkteams en voorliggend
We versterken de inzet van de algemene voorzieningen en de regie door de wijkcoaches. Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 4.

Sturing op verwijzers
We zetten in op verbetering van kostenbewustzijn bij externe verwijzers bij de Jeugdhulp. Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 4.

Sturen op aanbieders
We gaan de inrichting van de kwaliteitszorg ten aanzien van de zorgaanbieders verbeteren. Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 4.

Inkoop Jeugdhulp
We gaan het inkoopproces van de Jeugdhulp verbeteren. Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 4.

Beleidsaanpassingen Jeugdhulp
Met een aantal beleidsmatige aanpassingen verwachten we de kwaliteit en kosteneffectiviteit van de Jeugdhulp te verbeteren. Zie verder thema 3.1 thema 4.

Focus op uitstroom bijstand
De doelstelling om uit te komen met het rijksbudget (“BUIG naar 0”) blijft overeind. We zetten daarom niet alleen de huidige (tijdelijke gefinancierde) maatregelen die effectief blijken te zijn voort, maar sturen tevens bij met een aantal maatregelen voor een verdere reductie van het tekort op het bijstandsbudget. Voor de hiervoor noodzakelijke inzet maken wij budgettaire ruimte binnen het Participatiebudget. Invoegen hyperlink.

OZJT terug naar wettelijke kerntaak
De bijdrage aan en de samenwerking binnen OZJT wordt herijkt. Daarbij gaat het om de ambtelijke inzet en om de samenwerking bij de niet-wettelijk verplichte onderdelen. Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 4.

Niet benutte SW middelen in de begroting Maatschappelijke Ondersteuning
Niet benutte SW-middelen in de begroting MO (daar waar geen SW medewerkers zijn ingezet) naar de SW overhevelen.

Sturen op kosten Stadsbank
Vanaf 2018 willen we het tekort op de Stadsbank terugdringen door de inzet van de nieuwe interventies uit het beleidskader, die bijdragen aan het voorkomen van schulden en leiden tot een afname van het beroep op de dienstverlening van de Stadsbank. Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 9.

Vrijval reserve gezond meedoen (Menzis)
Het gaat om 70.000 euro als vrijval in de reserve “gezond meedoen convenant Menzis”.

Inzet middelen Gezond in de Stad
In de meicirculaire '17 ontvangt Enschede 490.000 euro voor maatregelen op het gebied van Gezond in de Stad. Voorstel is deze middelen in 2018 als dekking in te zetten. Bij amendement D heeft de Raad besloten om voor de jaren 2019, 2020 en 2021 een bedrag van jaarlijks 163.000 euro als dekking in te zetten. Voorstel is het restant van het bedrag te benutten als aanvulling voor de reserve Transformatie sociaal domein.

Inzet reserve maatschappelijke functie Sport
Deze reserve is onder andere om het sportbeleid te kunnen realiseren zoals tegen gaan van versnippering in de Sport en om incidenteel kosten te kunnen dekken zodat bezuinigingen kunnen worden gerealiseerd.

II: Versoberen sociaal domein
Naast transformatie maatregelen is een aantal versoberingen in het sociaal domein nodig in het licht van de opgave waarvoor de gemeente staat. Het gaat dan om de volgende dekkingsmaatregelen.

Domein/ programma	S/I	Dekkingsmaatregelen in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
Sociaal	Structureel	Vrijval als gevolg van extra Rijksmiddelen voor kinderen in armoede	500	500	500	500
		Het extra tekort op de Sociale Werkvoorziening dekken uit het Participatiebudget		1.500	1.800	1.800
		Aanvullende taakstelling subsidies			100	100
		Stoppen met het mantelzorgcompliment	300	300	300	300
		Geen kerstpakketten SW-bedrijf	0	0	0	0
		Aanvullende niet wettelijke subsidies GGD stopzetten/beperken op het preventieve veld		237	237	237
		Inzet vernieuwing maatschappelijke ondersteuning (niet voortzetten HHT met ingang van 2018)	400	400	500	1.000
		Versoberen collectieve ziektekostenverzekering Menzis	200	200	200	200
		Totaal	1.400	3.137	3.637	4.137

Toelichting:

Vrijval als gevolg van extra Rijksmiddelen voor kinderen in armoede
Als gevolg van de extra Rijksmiddelen die de gemeente heeft ontvangen voor kinderen in armoede, kan er een bedrag van 500.000 euro vrijvallen. In het bestedingsvoorstel van februari 2017 zijn voor 140.000 euro (bestedingslijnen 2 en 4) nog geen verplichtingen aangegaan. Daarnaast blijven als gevolg van de motie ‘Behoud extra middelen voor kinderen in armoede’ een bedrag van 190.000 euro (verhoging inkomensgrens Leergeld van 110 naar 120 procent) gedekt uit de PB 2017-2020 en een bedrag van 150.000 euro (vouchers onderwijsbegeleiding) gedekt uit onderwijsbudgetten.

Het extra tekort op de Sociale Werkvoorziening (SW) dekken uit het Participatiebudget
Als gevolg van een lagere bijdrage gereserveerd voor de SW vanaf 2018 en verder en het verlagen van een aantal uitgavenposten ontstaat ruimte voor herprioritering van 1,5 miljoen in 2019 oplopend naar 1,8 miljoen vanaf 2020. Met deze bedragen kunnen knelpunten zoals SW of nieuw beschut gedeeltelijke gedekt worden. Invoegen hyperlink.

Aanvullende taakstelling subsidies
Een besparing van 100.000 euro op subsidies, aanvullend op een bestaande bezuiniging op subsidies van 300.000 euro, die in de Programmabegroting 2017-2020 is opgenomen.

Stoppen met het mantelzorgcompliment
Met de WMO 2015 zijn we als gemeente verantwoordelijk voor de ondersteuning van mantelzorgers. Een deel van het budget wordt besteed aan mantelzorgwaardering (mantelzorgcompliment). Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 5.

Geen kerstpakketten SW-bedrijf
In een motie heeft de Raad opgeroepen om de bezuiniging op de verstrekking van kerstpakketten te annuleren. In de Programmabegroting is deze bezuiniging op 0 gezet.

Aanvullende niet wettelijke subsidies GGD stopzetten/beperken op het preventieve veld
De opdracht aan de GGD wordt beperkt. Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 4.

Inzet vernieuwing maatschappelijke ondersteuning
Het Rijk heeft in 2018 een budget “Vernieuwing maatschappelijke ondersteuning” beschikbaar gesteld, waar momenteel de dienstencheque uit bekostigd wordt. Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 6.

Versoberen collectieve ziektekostenverzekering Menzis (CZM)
In de nieuwe afspraken met Menzis wordt deze taakstelling verder uitgewerkt. Zie verder hoofdstuk 3.1 thema 9. Invoegen hyperlink.

IV: Onderwijs

Als we in het onderwijs focussen op de meest kwetsbare kinderen, kunnen we de volgende besparingen realiseren.

Domein/progr.	S/I	Dekkingsmogelijkheden in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
Sociaal	Structureel	Inzet middelen Kinderopvang	142	142	142	142
	Incidenteel	Middelen LEA	456
	Incidenteel	(Reserve LEA)*	(225)
	Structureel	Onderwijsbegeleidingsmiddelen	200	200	200	200
		Totaal	798	342	342	342

_{* Aanvullend op de dekkingsmaatregel uit de Zomernota is er in de Programmabegroting 2018-2021 een onttrekking uit de reserve LEA opgenomen. Deze is in paragraaf 2.2 nader toegelicht en telt in de tabel mee in het overzicht dekkingsmaatregelen Programmabegroting.}

Toelichting:

Inzet middelen Kinderopvang
Middelen Kinderopvang (onderwijs) inzetten voor structurele oplossing knelpunten. Er is de afgelopen jaren onderbesteding geweest op deze post en kan anders worden benut.

Middelen LEA
Middelen LEA (onderwijs) inzetten voor incidentele oplossing knelpunten. Er is de afgelopen jaren sprake van onderbesteding. Normaliter zouden deze middelen beschikbaar blijven via een egalisatiereserve en via intensiveringen alsnog tot besteding komen binnen de LEA. Bij de voorgestelde bezuiniging resteert er nog ruimte om te investeren in het ontwikkelen van een Wetenschap&technologie-menu, het versterken van Duits op scholen, de inzet van onderwijsvouchers, het voorzetten van de maatschappelijke stages en de promotie van de internationale school. De extra middelen voor nieuwe initiatieven op het gebied van sluitende aanpak en begeleidingsstructuur (actielijn 4) vervallen door de bezuiniging. Separaat van de hier genoemde bezuiniging is in paragraaf 2.3-L al aangegeven dat het voorstel is de beoogde intensivering (als beoogd betiteld in de brief van 16 mei 2017) op handhaving leerplicht als niet-prioritair te behandelen. Deze middelen maken feitelijk ook onderdeel uit van de LEA.

Onderwijsbegeleidingsmiddelen
De afgelopen jaren heeft het primair onderwijs in Enschede een extra impuls kunnen geven aan opbrengst gericht werken en het omgaan met verschillen in de klas als gevolg van Passend Onderwijs, door de inzet van het gemeentelijk budget Onderwijsbegeleidingsmiddelen. Deze impuls maakt onderdeel uit van de LEA en is in de verordening opgenomen. Het op orde houden en verhogen van de kwaliteit van het onderwijs is in eerste aanleg de verantwoordelijkheid van het onderwijs zelf. De rijksoverheid financiert het funderend onderwijs. Wij stellen voor de gemeentelijke bijdrage aan dit thema per 1 januari 2019 (einde looptijd LEA) stop te zetten.

Voor 2018 is er een incidenteel alternatief: het Rijk geeft de gemeenten de opdracht en de middelen om het peuterspeelzaalwerk uit te voeren. De doelen die de Rijksoverheid wil bereiken, worden in Enschede mede gerealiseerd door de inzet van de OAB/VVE-middelen. Van die middelen is recent bekend geworden dat ze grotendeels verlengd worden voor het jaar 2018. Daardoor is er incidenteel in 2018 een vrijval van 200.000 euro mogelijk van de middelen peuterspeelzaalwerk.

V: Vrijval onderbestede middelen en september circulaire '16
Een aantal begrotingsposten en reserves kan vrijvallen, aangezien er nog geen bestedingsdoeleinden aan gekoppeld zijn.

Domein/ programma	S/I	Dekkingsmogelijkheden in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
DFB	Structureel	Inzet saldo september circulaire '16	3.000	3.500	5.000	5.000
DFB	Structureel	Vervallen borgstelling Twence				400
DLO	Structureel	Administratieve oplossingen, vrijval	160	160	160	160
DLO	Incidenteel	Alleen digitale publicaties	30
DFB	Incidenteel	Vrijval kapitaallasten onderwijshuisvesting	400
		Knelpunt desintegratie dekken uit reserve risico regionale dienstverlening		200
		Vrijval reserve innovatiefonds	200
		Reserve integraal veiligheidsplan	120
		Totaal	3.910	3.860	5.160	5.560

Toelichting:

Inzet saldo september circulaire '16
Inzet van de ruimte die bij de septembercirculaire 2016 is gereserveerd voor het maken van een afweging bij de Zomernota 2017.

Vervallen borgstelling Twence
Het gaat hier om een vrijval van de "borgstellingsvergoeding" die tot en met 2020 begroot is. Daarna wordt deze vergoeding toegevoegd aan de nog niet begrote dividendopbrengst.

Administratieve oplossingen/vrijval
Binnen bestaande budgetten is er een structurele vrijval van (kapitaal)lasten leidend tot aanpassing van benodigde middelen.

Alleen digitale publicaties
Publicaties vanuit (ingediende en behandelde) vergunningen en meldingen worden niet meer gepubliceerd in de Huis-aan-Huis bladen, maar alleen digitaal gepubliceerd. Dit levert een incidentele kostenbesparing op.

Vrijval kapitaallasten onderwijshuisvesting
Als gevolg van de afboeking van activa voor onderwijshuisvesting bij de jaarrekening 2016 vallen er kapitaallasten vrij. Deze vrijval wordt maximaal ingezet op de bestaande taakstelling voor onderwijshuisvesting. In 2018 was deze al volledig gedekt waardoor deze vrijval eenmalig ingezet kan worden in het Middelenkader.

Knelpunt desintegratie dekken uit reserve risico regionale dienstverlening
Deze risicoreserve is gevormd bij de ontvlechting van de Veiligheidsregio Twente en is bedoeld om "desintegratie-effecten" voor de bedrijfsvoering te dempen. Gezien het structurele desintegratie-effect (O&O knelpunt Sportbedrijf en Onderhoud Enschede) wordt deze reserve volledig ingezet.

Vrijval reserve innovatiefonds
Betreft een restant van de reserve innovatiefonds.

Reserve integraal veiligheidsplan
Voor de uitvoering van acties uit het integraal veiligheidsplan 2017-2020 is een reserve beschikbaar. Voor een bedrag van 120.000 euro is nog geen concreet bestedingsplan opgesteld waarmee het mogelijk is om deze in te zetten in het Middelenkader.

VI: Kasschuif

Door het hanteren van een kasschuif is dekking voor 2018 mogelijk.

Domein/ programma	S/I	Dekkingsmogelijkheden in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
DLO	IncidenteeI	Kasschuif investeringen ADT	1.250	-1.250
		Kasschuif reserve Parkeren	500			-500
		Kasschuif reserve kapitaallasten	750			-750
		Totaal	2.500	-1.250		-1.250

Toelichting:
Op basis van een inventarisatie van het verloop van reserves kunnen de bedragen 500.000 en 750.000 euro uit de reserves Parkeren en kapitaallasten worden ingezet als dekking voor de begroting van 2018. Deze bedragen worden in 2021 'teruggestort' in deze reserves. Op basis van de investeringsplanning van het ADT is een kasschuif met het investeringsbudget ADT mogelijk van 1,25 miljoen euro van 2019 naar 2018.

VII. Algemene ingrepen (kaasschaaf) en bedrijfsvoering
De volgende generieke maatregelen en enkele besparingen op bedrijfsvoering genereren dekking voor de opgave.

Domein/ programma	S/I	Dekkingsmogelijkheden in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
Concern	Structureel	Loon- prijscompensaties subsidies gemeentebreed niet toekennen voor tranche 2018*	775	1.200	1.200	1.200
	Incidenteel	Effect verplichtingen- en selectieve vacature stop	1.500
	Incidenteel	Focus inkoopcriteria en -prijs	200
DFB	Incidenteel	Reserve werkplekinrichting	130
	Incidenteel	Flankerend beleid	300
	Structureel	Netwerkstad		130	130	130
		Totaal	2.905	1.330	1.330	1.330

_{* Bijstelling van de opbrengst van de dekkingsmaatregel van 1,2 miljoen naar 775.000 euro in 2018, zoals is toegelicht in paragraaf 2.2}

Toelichting

Loon- prijscompensaties subsidies gemeentebreed niet toekennen voor tranche 2018
De gemeentebrede korting op loon- en prijscompensatie levert 1,2 miljoen euro op. De maatregel heeft effect op de loon- en prijscompensatie voor subsidieontvangers. Zoals toegelicht in paragraaf 2.2 is de opbrengst van deze dekkingsmaatregel met 425.000 euro verlaagd naar 775.000 euro in 2018.

Effect verplichtingen en -selectieve vacature stop
Geschat wordt een opbrengst van de verplichtingen- en selectieve vacaturestop in de eerste 4 maanden van 2018 van 1,5 miljoen euro.

Focus inkoopcriteria en -prijs
Een eenmalige besparing op inkooptrajecten van 200.000 euro is mogelijk in 2018.

Reserve werkplekinrichting
Betreft het niet/later vervangen van bureaus waarmee de uitgaven van kapitaallasten die voortkomen uit de investeringen en worden gedekt uit de reserve werkplekinrichting opschuiven in de tijd. Hiermee is het mogelijk om incidenteel middelen aan deze reserve te onttrekken.

Flankerend Beleid
Met amendement C heeft de Raad bij de Zomernota besloten om 300.000 euro uit de reserve Flankerend Beleid als dekking voor 2018 in te zetten.

Netwerkstad
De netwerkstad samenwerking is een belangrijk middel binnen de Twentse samenwerking op verschillende stedelijke terreinen. Deze samenwerking vinden we belangrijk en willen we continueren. De huidige vorm waarin de deelnemende gemeenten geld betalen voor de gezamenlijke inzet is wat ons betreft echter niet de manier. Wij willen de inzet voor de netwerkstad vanaf 2019 ook niet meer in geld leveren naar in natura (inzet personeel). Dit vraag herprioritering van onze huidige inzet.

VIII. Versoberingen fysiek domein en stadsdelen

Domein/ programma	S/I	Dekkingsmogelijkheden in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
DLO	Structureel	Vermindering stadsdeelmanagers	0	0	200	200
		Gladheidsbestrijding	136	136
		Korting op wijkbudgetten		300	300	300
		Doorberekenen btw begraafplaatsen in tarieven	45	45	45	45
		Minder vervangingsinvesteringen openbare ruimte	300	150
	Incidenteel	Inzet reserve Mobiliteit	150
		Annuleren intensiveren binnenstad	125
		Vrijval sociale pilotmiddelen SDM	150
		Totaal	906	631	545	545

Toelichting

Vermindering stadsdeelmanagers
In 2018 en 2019 wordt het wijkgericht werken verder ontwikkeld. Als de daadwerkelijke effecten van het doorontwikkelen van wijkregisseurs naar tactisch niveau duidelijk zijn, wordt verwacht dat het aantal stadsdeelmanagers dat op strategisch niveau opereert, verminderd kan worden.

Gladheidsbestrijding
In 2018 en 2019 wordt de 736.000 euro van het begrote bedrag voor gladheidsbestrijding teruggebracht naar 600.000 euro. Het betreft een incidentele dekking van 136.000 voor twee jaar. Dit zorgt wel voor een hoger risico dat er een tekort kan zijn vanwege weeromstandigheden.

Korting op wijkbudgetten
Betreft een korting op de wijkbudgetten van 300.000 euro. Door amendement C bij de Zomernota is de voorgenomen korting op de wijkbudgetten in 2018 geschrapt. In amendement C is toegelicht dat in de ontwerp begroting 2018-2021 de korting op de wijkbudgetten gecompenseerd wordt door inzet van 300.000 euro uit de reserve flankerend beleid. Vanaf 2018 wordt ingezet op maximale flexibiliteit door optimaal gebruik van sparen en uitruil van wijkbudgetten. Het amendement gaat daarbij uit van structurele onderbesteding, maar mocht dat in de praktijk niet het geval zijn, dan is de raad al weer snel aan zet om de bestemmingsreserve aan te vullen. De spelregels worden conform aangepast.

Doorberekenen BTW begraafplaatsen in tarieven
Op grond van uitspraak van de Belastingdienst komt de BTW op de investerings- en exploitatiekosten van de begraafplaatsen niet voor een bijdrage uit het BTW-compensatiefonds in aanmerking. Het gaat om BTW kosten van 45.000 euro. Hiervan rekenen we 25.000 euro door in de legeskosten voor begraven waardoor het tarief met ruim 6% stijgt. De overige 20.000 euro willen we realiseren door graven uit te geven voor onbepaalde tijd, hier is op het moment veel vraag naar.

Minder vervangingsinvesteringen openbare ruimte
Om bij te dragen aan de financiële problematiek kan incidenteel in 2018 een bedrag van 300.000 euro en in 2019 van 150.000 euro worden bijgedragen vanuit de vervangingsinvesteringen openbare ruimte. Dit betekent dat we scherp moeten prioriteren en de noodzakelijke vervangingen in het groen in die jaren beperkt plaats kunnen vinden. De noodzakelijke werkzaamheden schuiven door naar de jaren daarna.

Inzet reserve mobiliteit
Een bedrag van 150.000 euro uit de reserve mobiliteit kan in 2018 ingezet worden.

Annuleren intensiveren binnenstad
Betreft annulering extra inzet amendement bij PB 2017-2020. Intensiveren kan pas als de huidige basisvoorzieningen financieel afgedekt zijn. Omdat er daar nog knelpunten zitten zoals het aanlaten van de fonteinen worden deze extra middelen ingezet om het huidige kwaliteitsniveau in de binnenstad te kunnen financieren (zie ook structurele knelpunt fonteinen).

Vrijval sociale pilotmiddelen SDM
Voor een deel van de incidenteel beschikbare middelen voor pilots in de wijk is in 2018 nog geen bestedingsplan. In het kader van de uitgavestop kan circa 150.000 vrij vallen.

IX. Cultuur

Domein/ programma	S/I	Dekkingsmogelijkheden in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
DLO	Structureel	Herstructurering cultuurorganisatie	50	200	350	500

Toelichting:

Herstructurering cultuurorganisatie
In 2015 heeft de raad een besluit genomen over de transities in het cultureel domein. Dit besluit heeft geleid tot de transitie opgaven voor Twentse Welle (is reeds voltooid incl. bezuiniging), de vier podia (Enschede/Hengelo) en de bibliotheek (inclusief bezuinigingsopgave). Aan deze laatste transities wordt op dit moment nog volop gewerkt. In het raadsbesluit van 2015 is aangegeven dat wanneer er gekeken wordt naar verdere bezuinigingen in het cultuurdomein gerichte keuzes gemaakt moeten worden. De denkrichting voor de huidige bezuiniging is om hierbij te kijken naar posten gerelateerd aan een andere rol van de gemeente en efficiency. Gedacht wordt aan een ander atelierbeleid, bezuinigen op niet specifiek geoormerkte budgetruimte in de cultuurbegroting die jaarlijks ingezet wordt voor niet voorziene activiteiten en/of calamiteiten die zich voordoen, op de kleine instellingen/subsidies en hiermee gepaarde personeelskosten. Het exacte voorstel hiervoor dient nog nader onderbouwd en uitgewerkt te worden in een apart raadsvoorstel. Een van de randvoorwaarden hiervoor is vereenvoudiging van het subsidieproces. Verder wordt in de transitieopgave van Atak sterk ingezet op vergaande samenwerking met Metropool, die niet alleen inhoudelijke maar ook financiële synergievoordelen op moet leveren. Zie verder hoofdstuk 3.3 thema 2.

X: Opbrengsten parkeerbedrijf

Domein/ programma	S/I	Dekkingsmogelijkheid in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
DLO	Structureel	Exploitatieresultaat Parkeerbedrijf*	0	0	0	0
DLO	Structureel	Uitbreiding betaald parkeren	100	100	100	100
		Totaal	100	100	100	100

_{* Deze dekkingsmaatregelen uit de Zomernota vervalt in de Programmabegroting 2018-2021}

Toelichting

Exploitatieresultaat Parkeerbedrijf
Er is nog geen bestemming vastgesteld voor het voordelig exploitatieresultaat dat vanaf 2019 ontstaat. Zoals toegelicht in paragraaf 2.2 vervalt deze dekkingsmaatregel.

Uitbreiding betaald parkeren
Betreft invoeren betaald parkeren op alle dagen op straat, parallel aan de dagen waarop de winkels in de binnenstad zijn geopend. In parkeergarages is 24/7 betaald parkeren van kracht.

XIV: Taakstelling organisatie

De complexiteit van een veranderende samenleving vraagt om een overheid die met de samenleving kan meebewegen. Dat vergt een lenige bureaucratie, die variatie in beleid omarmt, denkt vanuit een integrale benadering en zoekt naar oplossingen. Daarom hebben we de ambitie om de gemeentelijke doelstellingen te ondersteunen met een kleine en flexibele organisatie. Wij willen een moderne werkgever zijn met oog voor jongeren en duurzaamheid in onze bedrijfsvoering.

We willen meer opgavengericht (samen)werken; dat wil zeggen dat we in staat zijn om – door het organiseren van effectieve samenwerking binnen de gemeentelijke organisatie en met onze partners in de stad - de gewenste maatschappelijke effecten te realiseren. Daarvoor moeten we in staat zijn om samenhang, integraliteit, flexibiliteit en slagkracht te organiseren. Om onze ambitie te kunnen realiseren, werken we aan een lerende, flexibele en talentvolle gemeentelijke organisatie. Het verhogen van de kwaliteit van medewerkers kan zorgen voor een grotere flexibiliteit en (externe) mobiliteit. De noodzaak om de externe mobiliteit te bevorderen neemt verder toe, omdat er minder vacatures vrijkomen waarop intern mensen kunnen worden benoemd/herplaatst. De onbeperkte werkgarantie, zoals vrijwel alleen Enschede kent, past hier niet meer bij. Mede in het licht van de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren.

In de Zomernota zijn de volgende dekkingsmaatregelen opgenomen.

Domein/ programma	S/I	Dekkingsmogelijkheden in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
Concern	Structureel	Taakstelling op beleid, staf en management om ruimte te maken voor personele inzet op intensiveringen.	650	1.250	1.250	1.250
Concern	Structureel	Invulling taakstelling AD gefinancierde organisatie	350	400	400	400
		Totaal	1.000	1.650	1.650	1.650

Toelichting:

Taakstelling op beleid, staf en management
Voor de intensiveringen is ongeveer 1,25 miljoen euro aan personele inzet nodig. Voorstel is deze middelen te zoeken binnen de organisatie en hiervoor een proces in te richten. Dit ook met inachtneming van aanvullende consequenties op bedrijfsvoering waaronder ambtelijke huisvesting.

Invulling taakstelling op AD gefinancierde organisatie
Zoals in de Zomernota gemeld, moet de bijdrage voor de AD gefinancierde organisatie van projecten nog worden ingevuld. De komende maanden wordt de invulling hiervan concreet gemaakt door een concernbrede afweging voor te bereiden welke taken prioritair zijn en welke met minder personele inzet ingevuld kunnen worden.

XVI: Dividend Twence

Domein/ programma	S/I	Dekkingsmogelijkheden in 1.000 euro	2018	2019	2020	2021
DFB	Structureel	Dividend Twence*	250	1.000*	1.000*

_{* In de Programmabegroting 2018-2021 zijn de bedragen over 2019 en 2020 bijgesteld naar 1.000 (ofwel 1 miljoen euro)}

Toelichting:

Dividend Twence
Onlangs is het dividendbeleid van Twence herijkt en opnieuw vastgesteld door de Algemene Vergadering Aandeelhouders (AVA). De zekerheid hieruit is dat het zogenaamde basisdividend is gegarandeerd. Dat is de al begrote 193.000 euro per jaar. Daarnaast is afgesproken dat tussen 40 procent en 50 procent van de winst wordt uitgekeerd mits dit mogelijk is.
Op basis van de ervaring met winstuitkeringen de afgelopen jaren is bij de Zomernota de inschatting gemaakt dat een winstuitkering van 1,25 miljoen euro voor Enschede in 2019 en 2020 haalbaar zou zijn. Op basis van correspondentie van Twence aan de aandeelhouders is de geraamde winstuitkering in de Programmabegroting bijgesteld voor de jaren 2019 en 2020. Deze bijstelling is toegelicht in paragraaf 2.2.

2.5. Overzicht structureel saldo

Het toetsingskader voor het financieel toezicht op de Programmabegroting schrijft voor dat de totale structurele lasten met structurele middelen gedekt zijn. De structurele middelen bestaan uit structurele baten en uit mutaties uit reserves die structureel worden doorgevoerd. De totale structurele lasten in de Programmabegroting bedragen 661,4 miljoen euro in 2018. Daar staat 660,5 miljoen euro aan structurele lasten en 4,5 miljoen aan structurele mutaties in de reserves tegenover. Dit leidt tot een positief structureel saldo van 3,6 miljoen, ofwel 0,6% van het totaal van de begrote baten. Daarmee voldoet de Programmabegroting aan de kaders van het financieel toezicht.
Het percentage structureel saldo is ook opgenomen als financieel kengetal "structurele exploitatieruimte" in paragraaf 4.2 over het weerstandsvermogen.

Structureel saldo Programmabegroting (in miljoen euro)	2018	2019	2020	2021
Structurele lasten	-661,4	-643,7	-643,2	-635,8
Structurele baten	660,5	655,8	655,7	651,0
Structurele mutaties reserves	4,5	6,5	3,6	0,2
Structureel saldo	3,6	18,6	16,1	15,3
Structureel saldo als percentage	0,6%	2,8%	2,5%	2,4%

_{+ verbetert het saldo, - verslechtert het saldo}

2.6. Sociaal fonds

In deze paragraaf geven we een overzicht van de omvang van het Sociaal Fonds en de geldende afspraken die voor het Sociaal Fonds gelden.

Sociaal Fonds 2018 (in 1.000 euro)	Begroting 2018
Algemene maatschappelijke voorziening	25.273
Lichte ondersteuning en regie	12.386
Jeugdhulp vrijwillig kader	33.637
Jeugdhulp gedwongen kader	9.216
WMO begeleiding	19.539
WMO individuele voorzieningen	23.891
Inkomensondersteuning	13.744
Algemene bijstand levensonderhoud	101.956
Arbeidsmarktparticipatie	17.578
Uitvoering WSW	42.495
Brede talentontwikkeling	972
Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt	149
Kinderopvang	2.036
Leerlingenvervoer	1.718
Leerplicht/RMC/Onderwijskwaliteit	7.877
Totale lasten Sociaal Fonds	312.467

De raad in de Programmabegroting 2016-2019 de volgende kaders vastgesteld voor het Sociaal Fonds:

Iedere portefeuillehouder stuurt op eigen budgetten binnen sociaal domein.
Taakstellingen/Bezuinigingen in eerste instantie oplossen binnen betreffende begrotingspost en in tweede instantie binnen het sociale domein als geheel.
Het investeringsbudget (reserve Sociaal Domein) op peil door jaarlijks aanvulling tot een max. 3 miljoen euro. Aanvulling o.b.v. rendementen Sociaal Domein.
Na voeding van de reserve verevenen van voor- en nadelen binnen Sociaal Domein.
Het college informeert de raad jaarlijks over de voortgang en behaalde resultaten (investeringen en rendementen).
Bij de jaarrekening stelt de raad de definitieve toevoeging aan de reserve vast.
Het budget Sociaal Domein (Sociaal Fonds) is ingesteld voor de duur van de coalitieperiode (2014-2018). Evaluatie najaar 2017 – voorjaar 2018.

In de Programmabegroting is de opgave in het sociaal domein (sociaal fonds) ongeveer 16 miljoen euro in 2018. Deze neemt deze toe naar 18 miljoen euro in 2020-2021. Deze opgave wordt grotendeels binnen het sociaal fonds zelf opgevangen door de dekkingsmaatregelen die in paragraaf 2.2 en 2.4 zijn opgenomen. Met het Sociaal Fonds en de voorgestelde dekkingsmaatregelen werkt het college aan een meer zakelijke aanpak in het sociaal domein. In 2018 is nog een bijdrage uit de algemene middelen van 6,5 tot 7 miljoen euro nodig. Dit neemt af naar ongeveer 1 miljoen euro in 2021.

Opgave, dekkingsmaatregelen en bijdrage algemene middelen in miljoen euro

Binnen het totale sociaal fonds van 312 miljoen euro is de opgave van 16 miljoen euro een percentage van 5%. Dat betekent dat er voor 95% van het sociaal fonds de opgave ingevuld is, mede dankzij de eerder ingevulde bezuinigingen.

2.7. Risico's

We benadrukken dat er in deze Programmabegroting een aantal risico's is opgenomen bij het ramen van opbrengsten en uitgaven. Dit tegen de achtergrond van de financiële opgave. De risico's liggen onder andere op het terrein van de raming van de opbrengst ozb, de hoogte van de budgetten BUIG, de integratie-uitkering sociaal domein, verwachte resultaten van lobby-inzet en de realisatie van de bezuinigingen. Het is de bedoeling om eventuele meevallers met voorrang in te zetten op het verkleinen van deze risico’s.

In algemene zin nemen we risico's op in de berekening van ons weerstandsvermogen (zie paragraaf 4.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing). Een aantal specifieke risico's willen wij hier vermelden. Deze risico's hebben onze aandacht en we nemen maatregelen om deze op te vangen of te beperken. Ze zijn echter nog niet kwantificeerbaar of hebben geen directe financiële gevolgen.

Aanpak woonoverlast
Vanaf 1 juli 2017 is de Wet aanpak woonoverlast in werking getreden. Deze wet maakt mogelijk dat de gemeenteraad een bevoegdheid aan de burgemeester geeft om een gedragsaanwijzing op te leggen aan de veroorzakers van ernstige en herhaaldelijke vormen van overlast. De burgemeester kan pas een gedragsaanwijzing geven als een waarschuwing, mediation, buurtbemiddeling of andere instrumenten die we hebben, niet werken. Via vergunningverlening en handhaving (onder andere van onzelfstandige bewoning) en de aanpak bij “verwarde personen” heeft de gemeente mogelijkheden om woonoverlast aan te pakken. Ook de uitwerking van de motie buurtbemiddeling kan bijdragen aan het aanpakken van woonoverlast.

Uiteindelijk kan, bij niet-naleving van een gedragsaanwijzing, de burgemeester een last onder dwangsom geven of bestuursdwang toepassen. Indien de raad kiest voor het actief toepassen van deze bevoegdheid, of het intensiveren van hierboven genoemde instrumenten, zullen hierbij de passende uitvoeringsmiddelen beschikbaar moeten worden gemaakt. Aan een voorstel over de mogelijke toepassingen en effecten van de recent ingevoerde wet in relatie tot deze voorliggende voorzieningen, wordt momenteel gewerkt.

Grondexploitaties
De afgelopen jaren heeft de gemeente verschillende maatregelen genomen om de risico’s in de grondexploitaties te beperken. Op dit moment zijn er twee lijnen, waarmee de risico’s verder worden teruggebracht. Ten eerste is in het weerstandsvermogen een bedrag gereserveerd om de financiële keuzes uit Richting aan Ruimte (RAR) op te vangen. Ten tweede is het voornemen om, gelet op de regionale overcapaciteit, bedrijventerreinen uit de markt te nemen. Desondanks blijven de grondexploitaties een risicofactor voor de gemeente. Dit vanwege de omvang van de totale portefeuille grondexploitaties en de afhankelijkheid van externe factoren (marktomstandigheden)

Bed, Bad, Brood opvang uitgeprocedeerde asielzoekers
Op basis van het nieuwe rijksbeleid zal in 2018 een besluit worden genomen over de toekomst van de Bed-Bad-Brood-voorziening in Enschede.

WMO en Jeugdzorg
Indien de maatwerkvoorzieningen WMO en de Jeugdzorg opnieuw aanbesteed worden per 1-1-2019, is herindicatie van alle doorlopende zorgtrajecten nodig. De financiële effecten van de uitkomsten van de aanbestedingen en de herindicaties zijn onzeker en brengen risico’s met zich mee, zowel organisatorisch (personele inzet voor herindicaties) als op het totaal van de individuele maatwerkvoorzieningen (meer of hogere aanspraken).

Verdeelmodel Beschermd Wonen en Maatschappelijke Opvang
Er komt een nieuw verdeelmodel voor beschermd wonen en maatschappelijke opvang. De uitkomst zal waarschijnlijk bekend worden gemaakt in de meicirculaire 2018, maar is afhankelijk van de van definitieve besluitvorming over het loslaten van huidige centrumgemeente-systematiek. Het lijkt er op dat de invoering 2020 niet haalbaar is en het wordt doorgeschoven. De uitkomst van een nieuw verdeelmodel brengt financiële risico’s met zich mee.

GGZ-B cliënten
De overgangstermijn voor cliënten met een GGZ-B indicatie loopt op 31-12-2017 af en kan niet weer verlengd worden. Het gaat om een groep landelijk van 7.757 mensen. Er is slechts een hele kleine kans dat een deel van deze groep alsnog een WLZ indicatie krijgt. In de afgelopen maanden zijn er financiële afspraken gemaakt met het ministerie van VWS. We schatten in dat die toereikend zijn. Daarmee lijkt er geen sprake meer van een financieeI risico voor de gemeente. Ondertussen blijft overeind dat er geen voortgang zit in de toelating van mensen met psychiatrische problematiek tot de WLZ. Om hen te kunnen toelaten, is een wetswijziging noodzakelijk. Dat lijkt niet eerder dan in 2018 plaats te vinden.

Effecten op organisatie
De combinatie van enerzijds sterke toename digitalisering van (operationele) werkzaamheden en anderzijds de vastgestelde taakstelling op de organisatie zal impact hebben op het huidige personele bestand van de gemeente. Hiervoor worden maatregelen getroffen die bijdragen op een duurzame personele huishouding op termijn. Het risico is dat de effecten op de korte termijn, in combinatie met het verlagen van middelen flankerend beleid, mogelijk onvoldoende bijdragen aan de gestelde financiële opgave.

Gevolgen digitale veiligheid
Digitale veiligheid is in toenemende mate een belangrijk aandachtspunt voor gemeenten. In het middelenkader is een bijdrage opgenomen voor dit thema. Gezien de steeds snellere ontwikkelingen op dit gebied is op voorhand niet aan te geven of deze bijdrage afdoende is om voldoende maatregelen te treffen.

Regionale dienstverlening
De gemeente voert op een aantal terreinen werkzaamheden uit voor “gelieerde” partners (onder andere gemeente Losser, Regio Twente, GBT en DIMPACT). Dit doet zij niet alleen vanuit een regionale samenwerkingsbehoefte maar ook om de eigen vaste kosten te delen met meerdere partijen en daarmee ook de kosten voor Enschede te verlagen. In toenemende mate ontstaat spanning (mede door fiscale wetgeving, snelheid technologische ontwikkeling en kwetsbaarheid) op de omvang en randvoorwaarden voor deze dienstverlening. Hiermee staat de continuïteit van dienstverlening onder druk met als gevolg een (op voorhand niet te becijferen) financiële impact op de interne dienstverlening voor Enschede.